ΝΑΞΟΣ: από πού πήρε το όνομα το νησί

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-φιλολόγου-

Νήσος Νάξος

Για την νήσον Νάξο ο Ιωάννης Ν. Βαλέττας διευθυντής του εν Ερμουπόλει ελληνικού Παιδαγωγείου τω 1851 στο σύγγραμμά του «ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΕ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΑΣ» γράφει τα εξής:

Γεωγραφια της Ἑλλαδος ἀρχαιας τε και νεωτερας

«Αύτη η νήσος είναι η ωραιοτάτη και ευφορωτάτη πασών των Κυκλάδων, έχουσα περίμετρον 20 γεωγραφικών μιλίων. Αρχαιότατα εκαλείτο Στρογγύλη ως εκ του σχήματος αυτής, έτι δε Δία και Διονυσιάς, διότι εν αυτή ετιμάτο προ πάντων ο Διόνυσος. Δια δε την πολλήν ευφορίαν και τας ωραίας αυτής εξοχάς ωνομάζετο υπό τινων και Μικρά Σικελία»

Ωνομάζετο «Στρογγύλη» λόγω του σχήματός της; Το γνώριζε κανείς; Είναι στρογγυλή η Νάξος; Εμείς ξέρουμε ότι η Στρογγυλή Μεγίστης ή Στρογγύλη ή Υψηλή είναι νησίδα των Δωδεκανήσων κοντά στη Μεγίστη (Καστελλόριζο) και είναι το ανατολικότερο τμήμα της Ελληνικής γης. Αν δεί στον χάρτη όμως κανείς θα παρατηρήσει ότι ούτε αύτη η νήσος είναι στρογγυλή. Στρογγυλές νήσοι είναι άλλες φερ’ ειπείν η Στρογγυλή Ευβοίας ή κάτι σαν αυτές. Για δείτε όμως και την Σαντορίνη 6.000 χρόνια πρίν; Και αυτή Στρογγύλη εκαλείτο. Μάλλον και η Νάξος στρογγυλή ήταν κάποτε αν ίσως τα νότια και νοτιοανατολικά νησάκια προσκολληθούν στον νοτιοανατολικό άκρο αυτής.

Στρογγυλή Ευβοίας

 Σαντορίνη 6.000 χρόνια πρίν

Για το ότι πάλι κατά το πάλαι ωνομάζετο «Νήσος Δία» δεν θα πούμε πολλά. Αρκεί να θυμηθούμε ότι βορείως του λιμένος του Ηρακλείου της Κρήτης υπάρχει ένα ακατοίκητο νησάκι ονόματι Δία ή Ντία και ότι κατά την επόχη των μινωικών χρόνων φαίνεται ότι υπήρξε ένα πραγματικό προϊστορικό νησί εργαστήριο λάξευσής κεραμικών και πλίνθων και η ανθρώπινη δραστηριότητα σε αυτήν απευθυνόταν εκτός από την Κρήτη και στις Κυκλάδες, τουτέστιν ότι υπήρξε τόπος εμπορίου και εξαγωγής αυτού με τα βορειότερα νησιά. Εξάλλου η Νάξος λέγει ο Βαλέττας 

«προάγει εν αφθονία διάφορα προϊόντα εν οίς και την περίφημον σμύριδαν» 

το κοινώς λεγόμενο "σμυρίγλι" (ή "σμυρίγδι"). Οι ιδιότητες της σμύριδας είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί στην αρχαιότητα. Ποιες είναι αυτές; Χρησιμοποιείτο ανέκαθεν ευρέως ως λειαντικό για την στίλβωση λίθων. Είχαν ανακαλύψει οι Μινωίτες την σμύριδα στην Νάξο και την μετέφεραν στα ανάκτορά τους και στα εργαστήριά τους και έφτιαχναν κεραμικά και πλίνθινες κατασκευές; Και όλα τους τα εργαστήρια τα είχαν σε νήσους τύπου Ντία και Δία; Έτσι φαίνεται.

Για το πόσο τιμάται όμως ακόμα ο Διόνυσος εν Νάξω δεν έχουμε παρά να πούμε ότι δεν φτάνουν τα διονυσιακά δρώμενα κάθε Απόκριες στο νησί αλλά φέτος είχαμε και την πρωτοτυπία (!!!) να τιμήσουμε τον «θεό» τούτον και τον δεκαπενταύγουστο μετά τον εορτασμόν της Παναγίας. 

Τι κάνουν Σάτυροι και Μαινάδες στη πόλη της Νάξου το βράδυ της 19ης Αυγούστου;

Τόσο πολύ λοιπόν τιμάται ο Διόνυσος σε αυτό το νησί ώστε φθάνει κανείς να απορεί πως δεν ονομάζεται ακόμα Διονυσιάς νήσος αλλά μετωνομάσθη Νάξος. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι περίπου τα εξής. Είναι τόσο εμποτισμένο το dna των ναξίων στον Διόνυσο ώστε να τιμάται αυτός έως σήμερα; Πόθεν προκύπτει η τοσαύτη τιμή προς τούτον; Γιατί ΠΡΟ ΠΑΝΤΩΝ και στην αρχαιότητα ετιμάτο ο «θεός» ούτος στην νήσον ταύτην; Πότε εγκατελείφθη η ονομασία Διονυσιάς για το Νάξος;

Για τις καταβολές και το αν υπάρχει από την αρχαιότητα σύνδεση αίματος με τον Διόνυσο μόνον η Μεταφυσική δύναται να απαντήσει. Το πιο εύκολο είναι να θεωρήσει κανείς ότι οι νεονάξιοι εκμεταλλεύονται την αρχαίαν αυτήν ονομασία της νήσου προς ίδιον πλούσιον βεβαίως όφελος με εν χορδαίς και τυμπάνοις φαιδρές φιέστες που τις διαφημίζουν στο πανελλήνιο ίνα έχουν εισροή τουριστών, φιέστες τύπου χοροπηδώ με σημαία μία μπέρτα σεντόνι και βαμμένην όψη ως αλυσοδεμένο φάντασμα φωνασκώντας "ευαί" και "ευαί" την εποχή των Απόκρεω λέγοντάς πως η νήσος είναι του Διονύσου. Ασχέτως αν αμέσως μετά ου πολλού καιρού λένε ότι η νήσος είναι και του Νικολάου του Πλανά και του Νικοδήμου του Αγιορείτου.

Σημασία όμως έχει πως έφτασε να τιμάται προ πάντων στην νήσο Νάξο από την αρχαιότητα ο Ακρατοφόρος, ο Βουγενής, ο Οβριμόθυμος, ο Χθόνιος Διόνυσος; Την απάντηση μας την έχει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (Βίβλος Ε, Περὶ Νάξου καὶ Σύμης καὶ Καλύδνης. 50-51):

αὕτη γὰρ ἡ νῆσος τὸ μὲν πρῶτον προσηγορεύετο Στρογγύλη, ᾤκησαν δ´ αὐτὴν πρῶτοι Θρᾷκες

Αυτό το νησί ονομαζόταν αρχικά Στρογγύλη και οι πρώτοι άποικοι του ήταν άνδρες από τη Θράκη.

(σημ. Η Θράκη διαδραμάτισε στο πέρασμα των αιώνων σημαντικό ρόλο στη γέννηση και εξέλιξη του αρχαίου δράματος χάρη στον Διόνυσο.)

διά τινας τοιαύτας αἰτίας. μυθολογοῦνται Βορέου γενέσθαι παῖδες Βούτης καὶ Λυκοῦργος οὐχ ὁμομήτριοι· τὸν δὲ Βούτην

Και αυτοί ήρθαν σε αυτό το νησί για τον εξής λόγο. Ο μύθος αναφέρει ότι ο θράξ βασιλεύς Βορέας γέννησε δύο γιούς τον Βούτη και τον Λυκούργο, αλλά όχι από την ίδια μητέρα. Και ότι ο Βούτης

(σημ. κάθε συσχέτιση με το ρήμα βουτάω-ὠ=αρπάζω τυχαίο μὀνον δεν είναι),

ὄντα νεώτερον ἐπιβουλεῦσαι τἀδελφῷ, καὶ καταφανῆ γενόμενον ἕτερον μὲν μηδὲν παθεῖν ὑπὸ τοῦ Λυκούργου, πρόσταγμα δὲ λαβεῖν ὅπως μετὰ τῶν συνεπιβουλευσάντων λαβὼν πλοῖα ζητῇ χώραν ἑτέραν εἰς κατοίκησιν. διόπερ τὸν Βούτην μετὰ τῶν συνεγκαλουμένων Θρᾳκῶν ἐκπλεύσαντα καὶ διὰ τῶν Κυκλάδων νήσων κομιζόμενον κατασχεῖν τὴν Στρογγύλην νῆσον, καὶ ἐν ταύτῃ κατοικοῦντα λῄζεσθαι πολλοὺς τῶν παραπλεόντων. σπανίζοντας δὲ γυναικῶν περιπλέοντας ἁρπάζειν ἀπὸ τῆς χώρας γυναῖκας. τῶν μὲν οὖν Κυκλάδων νήσων αἱ μὲν ὁλοσχερῶς ἔρημοι ὑπῆρχον, αἱ δ´ ὀλίγοις οἰκούμεναι· διόπερ ποῤῥωτέρω πλευσάντων αὐτῶν, καὶ ἀπὸ μὲν τῆς Εὐβοίας ἀποκρουσθέντων, τῇ δὲ Θετταλίᾳ προσενεχθέντων, οἱ περὶ τὸν Βούτην ἀποβάντες ἐπὶ τὴν χώραν περιέτυχον ταῖς Διονύσου τροφοῖς περὶ τὸ καλούμενον Δρίος τῷ θεῷ ὀργιαζούσαις ἐν τῇ Φθιώτιδι Ἀχαΐᾳ.

που ήταν ο νεότερος, συνωμότησε εναντίον του αδελφού του (που σαν πρωτότοκος εγένετο βασιλεύς), και όταν τον ανακάλυψαν δεν έλαβε καμία τιμωρία από τον Λυκούργο πέρα ​​από αυτό. Έλαβε δηλαδή την εντολή να συγκεντρώσει πλοία και, μαζί με τους συνεργούς του να αναζητήσει άλλη γη την οποία να κάνει πατρίδα του. Και τω όντι ο Βούτης, μαζί με τους Θράκες που είχαν εμπλακεί μαζί του στην συνωμοσία, ξεκίνησαν και περνώντας από τα νησιά των Κυκλάδων κατέλαβε το νησί Στρογγύλη, όπου έφτιαξε το σπίτι του και εκεί ζούσε με πειρατεία ληστεύοντας πολλούς από εκείνους που παρέπλεαν το νησί. Και επειδή δεν είχαν γυναίκες, έπλεαν εδώ κι εκεί για να τις αρπάξουν από τις γύρω περιοχές αλλά από τα νησιά των Κυκλάδων άλλα δεν είχαν καθόλου κατοίκους και άλλα ήταν αραιοκατοικημένα. Ως εκ τούτου, έπλευσαν παραπέρα, και αφού απωθήθηκαν μια φορά από την Εύβοια, έπλευσαν και στη Θεσσαλία, όπου ο Βούτης και οι σύντροφοί του, κατά την απόβασή τους, έπεσαν πάνω στις θιασώτριες του Διονύσου καθώς γιόρταζαν τα όργια του θεού

(σημ. σε πολλές πόλεις διεξάγονταν γιορτές προς τιμήν του θεού (Λήναια, Διονύσια, Ανθεστήρια κ.α.), οι οποίες συνδέονταν με τα «διονυσιακά όργια», δηλαδή τελετές και ιερουργίες που πρόσφεραν στους πιστούς τη γοητεία της εκστατικής λατρείας και ταυτόχρονα εμψύχωναν τις μυστικές δυνάμεις της βλαστήσεως.)

ὁρμησάντων δὲ τῶν περὶ τὸν Βούτην, αἱ μὲν ἄλλαι ῥίψασαι τὰ ἱερὰ εἰς θάλατταν ἔφυγον, αἱ δ´ εἰς ὄρος τὸ καλούμενον Δρίος· Κορωνίδα δ´ ἁρπαγεῖσαν συναναγκασθῆναι τῷ Βούτῃ συνοικῆσαι. ἐπὶ δὲ τῇ ἁρπαγῇ καὶ τῇ ὕβρει χαλεπῶς φέρουσαν ἐπικαλέσασθαι τὸν Διόνυσον βοηθῆσαι αὐτῇ. τὸν δὲ μανίαν ἐμβαλεῖν τῷ Βούτῃ, καὶ διὰ τοῦτο παρακόψαντα ῥῖψαι ἑαυτὸν εἴς τι φρέαρ καὶ τελευτῆσαι. οἱ δ´ ἄλλοι Θρᾷκες ἑτέρας τινὰς γυναῖκας ἥρπασαν, ἐπιφανεστάτας δὲ τήν τε Ἀλωέως γυναῖκα Ἰφιμέδειαν καὶ τὴν θυγατέρα αὐτῆς Παγκράτιν· λαβόντες δ´ αὐτὰς ἀπέπλευσαν εἰς τὴν Στρογγύλην. οἱ δὲ Θρᾷκες ἀντὶ τοῦ Βούτου κατέστησαν βασιλέα τῆς νήσου Ἀγασσαμενόν, καὶ τὴν Ἀλωέως θυγατέρα Παγκράτιν κάλλει διαφέρουσαν συνῴκισαν αὐτῷ· πρὸ γὰρ τῆς τούτου αἱρέσεως οἱ ἐπιφανέστατοι τῶν ἡγεμόνων Σικελὸς καὶ Ἑκήτορος ὑπὲρ τῆς Παγκράτιδος ἐρίσαντες ἀλλήλους ἀνεῖλον. ὁ δὲ Ἀγασσαμενὸς ὕπαρχον ἕνα τῶν φίλων καταστήσας συνῴκισεν αὐτῷ τὴν Ἰφιμέδειαν

κοντά στον Δρυό όπως λέγεται, στην Αχαΐα Φθιώτιδας. Ενώ δε ωρμούσαν στις γυναίκες, άλλες απ’ αυτές αφού πέταξαν τα ιερά αντικείμενα που βαστούσαν έφυγαν με κατεύθυνση τη θάλασσα για να σωθούν ενώ άλλες κατέφυγαν στο βουνό που ονομαζόταν Δρίος. Όμως μία κοπέλα ονόματι Κορωνίδα, (σημ. ιδού και η προέλευση της Κορωνίδος Νάξου) συνεχίζει ο μύθος, αφού δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τον Βούτη αναγκάστηκε να ξαπλώσει μαζί του. Και αυτή τότε, θυμωμένη για την αρπαγή της και για την κακοποίησή της, επικαλέστηκε τον Διόνυσο να την βοηθήσει. Και ο θεός πράγματι έριξε τον Βούτη στην τρέλα, έχασε αυτός το μυαλό του και έριξε τον εαυτό του σε ένα πηγάδι και έτσι βρήκε τον θάνατο. Αλλά οι υπόλοιποι Θράκες άρπαξαν μερικές από τις άλλες γυναίκες, οι πιο γνωστές από τις οποίες ήταν η Ἰφιμέδεια, η σύζυγος του Αλόιου, και η Παγκράτις, η κόρη της, και παίρνοντας αυτές τις γυναίκες μαζί τους, απέπλευσαν στη Στρογγυλή. Και στη θέση του Βούτη οι Θράκες έκαναν βασιλιά του νησιού τον Αγασσάμενο και πάντρεψαν αυτόν με την Παγκράτιδα, την κόρη του Αλόιου, που ήταν γυναίκα εξαισίου ομορφιάς. Γιατί προτού επιλέξουν τον Αγασσάμενο, οι πιο φημισμένοι από τους αρχηγούς τους, ο Σικελός και ο Εκήτορος, είχαν μαλώσει για την Παγκράτιδα και είχαν σκοτωθεί μεταξύ τους. Και ο Αγασάμενος μετά διώρισε έναν από τους φίλους του υπαρχηγό του και του έδωσε την Ιφιμέδεια σε γάμο.

ὁ δ´ Ἀλωεὺς ἐπὶ ζήτησιν τῆς τε γυναικὸς καὶ τῆς θυγατρὸς ἐξέπεμψε τοὺς υἱοὺς Ὦτον καὶ Ἐφιάλτην· οἳ πλεύσαντες εἰς τὴν Στρογγύλην μάχῃ τε ἐνίκησαν τοὺς Θρᾷκας καὶ τὴν πόλιν ἐξεπολιόρκησαν. εἶτα ἡ μὲν Παγκράτις ἐτελεύτησεν, οἱ δὲ περὶ τὸν Ὦτον καὶ Ἐφιάλτην ἐπεβάλοντο κατοικεῖν ἐν τῇ νήσῳ καὶ ἄρχειν τῶν Θρᾳκῶν· μετωνόμασαν δὲ καὶ τὴν νῆσον Δίαν. ὕστερον δὲ στασιάσαντες πρὸς ἀλλήλους καὶ μάχην συνάψαντες τῶν τε ἄλλων πολλοὺς ἀπέκτειναν καὶ ἀλλήλους ἀνεῖλον, ὑπὸ δὲ τῶν ἐγχωρίων εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ὡς ἥρωες ἐτιμήθησαν. οἱ μὲν οὖν Θρᾷκες ἐνταῦθα κατοικήσαντες ἔτη πλείω τῶν διακοσίων ἐξέπεσον αὐχμῶν γενομένων ἐκ τῆς νήσου.

Ο Ἀλωεὺς στο μεταξύ έστειλε τους γιους του Ὦτο καὶ Ἐφιάλτη σε αναζήτηση της γυναίκας και της κόρης του και αυτοί, πλἐοντας προς τη Στρογγύλη, νίκησαν τους Θράκες στη μάχη και αφού πολιόρκησαν την πόλη τους την κυρίευσαν κιόλας. Μετά από λίγο καιρό η Παγκράτις πέθανε και ο Ώτος και ο Εφιάλτης δοκίμασαν να πάρουν το νησί για παντοτινά και να κυριαρχήσουν στους Θράκες, και άλλαξαν το όνομα του νησιού σε Ντία. Αλλά αργότερα μάλωσαν και μεταξύ τους, και μπαίνοντας σε εμφύλια διαμάχη και αιτία να πεθάνουν άλλοι πολλοί έγιναν και οι ίδιοι στο τέλος αλληλοφονεύθησαν, ενώ ύστερα από τους ντόπιους τους απεδόθησαν τιμές ηρώων κι ηρωποιήθησαν. Οι Θράκες έζησαν στο νησί για περισσότερα από διακόσια χρόνια και στη συνέχεια αναγκάστηκαν να αναχωρήσουν από αυτό λόγω μιας μακραίωνης εποχής ξηρασίας.

(σημ. η ξηρασία ταλαιπωρεί το νησί από αρχαιοτάτων χρόνων. Έφτασε στο σημείο δε να εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους του επειδή δεν έβρισκαν νερό να πιούνε)

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ