Η Ύβρις, ο Οδυσσέας, ο Προμηθέας και ο Ιησούς Χριστός

Χρυσα Κουτρουμάνου

Πτυχιούχος Τμήματος Φιλοσοφικών & Κοινωνικών σπουδών, 
Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης
– Κατεύθυνση Θεωρίας και Μεθοδολογίας Κοινωνικών Σπουδών

Η ύβρις στην αρχαία Ελλάδα ήταν μια έννοια που σχετιζόταν με την ασέβεια ή την ανυπακοή προς έναν θεό.

Η αντίθεση αυτή με το θεό είχε δύο μορφές. Στη μία περίπτωση είχε να κάνει με την ηθική, όπως την εγκράτεια, και γενικότερα το όριο στον εγωκεντρισμό του ανθρώπου για να του υπενθυμίζει ότι δεν είναι το κέντρο του κόσμου και ότι υπάρχει κάτι πέρα από αυτόν. Στην άλλη περίπτωση είχε να κάνει με την αντίσταση των ανθρώπων στον εγωισμό των ανθρωπόμορφων θεών που ήθελαν να επιβάλουν την εξουσία τους. Σε αυτή την περίπτωση ανήκει και ο Οδυσσέας όταν περηφανεύεται ως πορθητής της Τροίας, καθώς ο Ποσειδώνας θύμωσε με την άλωση της Τροίας απλώς επειδή ήταν δικό του το κάστρο της Τροίας και δε θα θύμωνε σε περίπτωση που ανήκε σε άλλο θεό. Ο Οδυσσέας επίσης υπενθυμίζει στον Πολύφημο, ο οποίος επειδή ήταν γιος του Ποσειδώνα νόμιζε ότι μπορούσε να κάνει ό,τι θέλει, πως το τυφλωμένο μάτι του δεν μπορεί να το φτιάξει ούτε ο «μπαμπάς» του, ο Ποσειδώνας. Ο Οδυσσέας άλωσε την Τροία αντιστεκομενος σ’ ένα θεό, ενώ ο πιο πρόσφατος και γνωστός Μωάμεθ ο πορθητής της Κωνσταντινούπολης το 1453 μ.Χ. το έκανε στο όνομα του Θεού. Μετά την μνηστηροφονία ο Οδυσσέας δεν επιτρέπει στην Ευρύκλεια να πανηγυρίσει καθώς δεν συμμερίζεται τη χαιρεκακία του Ποσειδώνα και εξαγνίζει το παλάτι από το φονικό. Στη ραψωδία όμως Ω, όταν ο Οδυσσέας συνεχίζει να είναι εγωκεντρικά επιθετικός, η Αθηνά παρεμβαίνει και του υπενθυμίζει την ύβριν έτσι ώστε να υπάρξει επιτέλους Ειρήνη στον τόπο.

Αντίστοιχη περίπτωση της ύβρεως θεού στο δωδεκάθεο έχουμε στο μύθο του Προμηθέα ο οποίος παραβίασε τον νόμο των θεών, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν την εξουσία τους απέναντι στους ανθρώπους και μαζί το μυστικό τους, την φωτιά. Στη μεταγενέστερη τραγωδία του Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης ο Προμηθέας αντιστέκεται στον Δία και αποδέχεται την τιμωρία του υπερασπιζόμενος την πράξη του ενάντια στην αλαζονεία του Δία να κρατήσει την απόσταση των ανθρώπων από τους θεούς. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ένας πρώιμος Ιησούς με τη διαφορά ότι ο Προμηθέας θυσιάζεται αντιτιθέμενος στο θεό, ενώ ο Ιησούς θυσιάζεται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.

Ο Ιησούς Χριστός εμφανίστηκε στη γη ως Θεάνθρωπος συμβολίζοντας το απόλυτο γεφύρωμα των ανθρωπόμορφων θεών της αρχαιότητας με τον έναν Θεό του μονοθεϊσμού που ήδη είχε κατονομάσει στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ο φιλόσοφος Σωκράτης και ύστερα ο Πλάτωνας. Γι’ αυτό, για το ότι δηλαδή κατονόμασε τον εαυτό του ως Υιό του Θεού, κατηγορήθηκε για βλασφημία, δηλαδή για ύβρη, και τιμωρήθηκε βάναυσα από τους ανθρώπους και όχι από το Θεό. Η διδασκαλία του Ιησού επικεντρώθηκε στο ότι η ευσέβεια προς το Θεό δεν έχει να κάνει με το τυπικόν αλλά με την ουσία και κατονόμασε ρητά την επικέντρωση στο τυπικόν και την επίκριση των άλλων ως υποκρισία.