ΗΓΕΤΗΣ ή ΑΦΕΝΤΙΚΟ;

Καλλιόπη Ζιώγου
θεολόγος

« Αδύνατο να μάθεις τα φρονήματα, τη σκέψη, την ψυχή του κάθε ανθρώπου, προτού πάρει στα χέρια του εξουσία » αναφέρει ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη. Τι γλυκιά λέξη, η λέξη εξουσία..πόσοι και πόσοι δεν την πόθησαν και την ποθούν διακαώς..πάσης φύσεως εξουσία. Πνευματικά, η κατοχή εξουσίας δεν σημαίνει αυτοδίκαια και πνευματικό « φάουλ », όμως η κατάχρηση αυτής, όντως αποτελεί πνευματικό ολίσθημα και σε πολλές περιπτώσεις και αμάρτημα. ( Υπενθυμίζεται αμαρτία = α – στοχία, χάθηκε ο στόχος, δηλαδή οι άνθρωποι έχασαν το προνόμιο, να απολαμβάνουν τη θέα του Θεού, τον Παράδεισο, μέσω της ανυπακοής των Πρωτόπλαστων, στη μία και μοναδική οδηγία του Θεού να μην « φάνε » τον καρπό του « δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού »..). 

Θα μου πείτε, είναι κακό να επιθυμεί κάποιος την εξουσία; Να ηγείται στο χώρο εργασίας του; Όχι βέβαια.. το θέμα όμως είναι κάποιος που ασκεί εξουσία, να εμπνέει στους υφισταμένους του, το ομαδικό πνεύμα, τη διάθεση να δουλεύουν στο « εμείς » και όχι να δουλεύουν για να υπηρετούν το « εγώ » του. Πολλές φορές η διάθεση φιλαρχίας που διέπει κάποιον, τον κάνει να αντιμετωπίζει τους άλλους ως « πιόνια » ή ως όντα που οφείλουν τα πάντα σε εκείνον και πρέπει πάντα να τον ευγνωμονούν για αυτά που τους προσφέρει. Ο ιερός Αυγουστίνος όμως επισημαίνει χαρακτηριστικά: « Κανένα εγκώμιο δεν οφείλουμε σ’ αυτούς που κάνουν μόνον το καθήκον τους και τίποτε παραπάνω ». Όπως επίσης και ο π. Αλεξ. Σμέμαν ξεκαθαρίζει πως : « Μικρούς ξεγελά πως θα τους κάνει μεγάλους ». 

Επίσης δεν είναι καθόλου τυχαίο πως στην Εκκλησία μας υπάρχει και ο ανάλογος Ψαλμός ΡΜ΄ ( 140 ), ως δέηση προς τον Κύριο να ημερεύει τον κάθε άνθρωπο που ηγείται άλλων: 

« Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσον μου· πρόσχες τη φωνή της δεήσεως μου, εν τω κεκραγέναι με προς σε. Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιον σου, έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή. Θού, Κύριε, φυλακήν τω στόματι μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου. Μη εκκλίνης την καρδίαν μου εις λόγους πονηρίας, του προφασίζεσθαι προφάσεις εν αμαρτίαις. Συν ανθρώποις εργαζομένοις την ανομίαν και ου μη συνδυάσω μετά των εκλεκτών αυτών. Παιδεύσει με δίκαιος εν ελέει και ελέγξει με· έλαιον δε αμαρτωλού μη λιπανάτω την κεφαλήν μου. Ότι έτι και η προσευχή μου εν ταις ευδοκίαις αυτών· κατεπόθησαν εχόμενα πέτρας οι κριταί αυτών. Ακούσονται τα ρήματα μου ότι ηδύνθησαν· ωσεί πάχος γης ερράγη επί της γης, διεσκορπίσθη τα οστά αυτών παρά τον άδην. Ότι προς σε, Κύριε, Κύριε, οι οφθαλμοί μου· επί σοι ήλπισα, μη αντανέλης την ψυχήν μου. Φύλαξον με από παγίδος, ής συνεστήσαντο μοι και από σκανδάλων των εργαζομένων την ανομίαν. Πεσούνται εν αμφιβλήστρω αυτών οι αμαρτωλοί κατά μόνας ειμί εγώ, έως αν παρέλθω ». 

Υπάρχει μια τόσο εύθραυστη ισορροπία που πρέπει να κρατήσει κάποιος που ασκεί εξουσία. Ελλοχεύει ο κίνδυνος πάντα να επιθυμεί να καρπωθεί ο ίδιος τον κόπο των υφισταμένων του και για να επιτευχθεί αυτό, πολλές φορές ασκείται εκ μέρους του, αυτό που ολοένα και συχνότερα ακούμε στις μέρες μας, « εργασιακό bullying ». Πολλές φορές πιέζουν αφόρητα τους υπαλλήλους για την επίτευξη επαγγελματικών στόχων, ανέφικτων ίσως για τα σημερινά δεδομένα και τότε το πάθος της φιλαρχίας βρίσκει σε αυτούς, τον ορισμό του! 

Επίσης πολλοί άνθρωποι που έχουν κυριευτεί από τη φιλαρχία, χωρίς να το έχουν καταλάβει διακατέχονται από απίστευτο εγωισμό, ο οποίος είναι καλυμμένος από τον μανδύα της υποτιθέμενης βοήθειας προς το συνάνθρωπο, συνάδελφο κτλ, ενώ κατά βάθος το κίνητρό τους δεν είναι για να βοηθήσουν στ’ αλήθεια τους γύρω τους αλλά για τους ζητήσουν στο τέλος το « μπράβο » και το « ευχαριστώ » !! Με λίγα λόγια..τρέχω να βοηθήσω τους πάντες γύρω μου, χωρίς μάλιστα να μου το έχουν ζητήσει και μετά απαιτώ από αυτούς, δημοσίως να με επαινέσουν, να με χειροκροτήσουν, ίσως να μου στήσουν και κανένα ανδριάντα για την προσφορά μου… αν δεν είναι αυτό καθαρός Εγωισμός και φιλαρχία, τότε τι είναι ;; Αναφέρει ο Ισοκράτης χαρακτηριστικά: « Να ζηλεύεις όχι εκείνους που απέκτησαν μέγιστη εξουσία αλλά εκείνους που χρησιμοποιούν άριστα την υπάρχουσα εξουσία ». 

Υπάρχει μία προσευχή στην Εκκλησία μας, η αποδιδόμενη στον άγιο Εφραίμ τον Σύρο, Ευχή: 

« Κύριε και Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας καί ἀργολογίας μή μοι δῷς.

Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονής καί ἀγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.

Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁράν τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν ». 

Τούτη η προσευχή κατέχει κεντρική θέση στον πνευματικό μας αγώνα, κατά τη διάρκεια της Μ. Τεσσαρακοστής. Ο άγιος Εφραίμ κατονομάζει το « πνεύμα φιλαρχίας », ως βασικό εμπόδιο κάθε ψυχωφελούς διαθέσεώς μας, διότι δεν αφορά μόνον την ύπαρξή μας αλλά και τη συμπεριφορά μας προς τους συνάνθρωπούς μας. Όταν διακατεχόμαστε από το συγκεκριμένο πάθος ψάχνουμε να βρούμε τρόπους να υποτάξουμε τους τριγύρω μας, είτε είναι στο εργασιακό μας περιβάλλον, στο οικογενειακό κτλ. Δεν χρειάζεται βεβαίως να αναφερθούμε αναλυτικά στις συνέπειες μιας τέτοιας συμπεριφοράς, απουσία σεβασμού, απαξίωση, προσβολή της αξιοπρέπειας πρώτα του ίδιου μας του εαυτού και μετά των υπόλοιπων. Το χειρότερο είναι όταν η τάση φιλαρχίας που έχουν κάποιοι καλύπτεται από ένα προσωπείο « ευγένειας », δήθεν ειλικρινούς ενδιαφέροντος, ψεύτικου χαμόγελου, ψεύτικης αγκαλιάς. Αργείς τότε να καταλάβεις πόσο σε « δουλεύει » ο άλλος, μα όταν γίνει αντιληπτό, έστω και αργά, τότε αποδομείται η σχέση σου, μαζί του και αναγκαστικά αποτραβιέσαι σαν να θέλεις να αμυνθείς, αφού νιώθεις, εν τέλει πως απειλείσαι. 

Γι’ αυτό ο Περίανδρος αναφέρει χαρακτηριστικά: « Όταν καταλάβεις την εξουσία, να φροντίσεις να είσαι άξιος αυτής ». Πώς προστατεύεσαι λοιπόν από τέτοιους φίλαρχους ανθρώπους ; Το να πάψεις να τους συναναστρέφεσαι εντελώς, το να κόψεις κάθε είδους επαφή μαζί τους, ίσως να είναι αναγκαίο κάποιες φορές. 

Η Εκκλησία προτάσσει τα δικά της « όπλα », τα πνευματικά που κάποιοι δεν το περιμένουν πως ναι..είναι αποτελεσματικά, όπως η προσευχή. Υπάρχει και ο αντίστοιχος Ψαλμός ΡΛΖ΄ ( 137 ) , με τον οποίο ζητούμε από τον Θεό να φωτίζει τους έχοντες εξουσία να κατανοούν τα δίκαια αιτήματα των υφισταμένων τους: 

« Εξομολογήσομαι σοι, Κύριε, εν όλη καρδία μου και εναντίον αγγέλων ψαλώ σοι, ότι ήκουσας πάντα τα ρήματα του στόματος μου. Προσκυνήσω προς ναόν άγιον σου και εξομολογήσομαι τω ονόματι σου, επί τω ελέει σου και τη αληθεία σου· ότι εμεγάλυνας επί παν το όνομα το άγιον σου. Εν ή αν ημέρα επικαλέσωμαι σε, ταχύ επάκουσον μου· πολυωρήσεις με εν ψυχή μου δυνάμει σου. Εξομολογησάσθωσαν σοι, Κύριε, πάντες οι βασιλείς της γης, ότι ήκουσαν πάντα τα ρήματα του στόματος σου. Και ασάτωσαν εν ταις ωδαίς Κυρίου, ότι μεγάλη η δόξα Κυρίου, ότι υψηλός Κύριος και τα ταπεινά εφορά και τα υψηλά από μακρόθεν γινώσκει. Εάν πορευθώ εν μέσω θλίψεων, ζήσεις με· επ΄ οργήν εχθρών μου εξέτεινας χείρας σου και έσωσε με η δεξιά σου. Κύριος ανταποδώσει υπέρ εμού. Κύριε, το έλεος σου εις τον αιώνα, τα έργα των χειρών σου μη παρίδης ». 

Επίσης τα συγκεκριμένα άτομα που διακατέχονται από το πάθος της φιλαρχίας, καλόν είναι να αντιμετωπίζονται με υπομονή, διότι αργά ή γρήγορα θα υποπέσουν σε σφάλμα, κάτι που θεωρούν αδιανόητο για εκείνους και τότε αναγκαστικά ταπεινώνονται, όχι μόνον με την πνευματική έννοια της αρετής της ταπείνωσης αλλά και με την έννοια, δυστυχώς του ευτελισμού..Μαθαίνουν τότε ( επώδυνα για εκείνους ) πώς είναι να δρουν, να ζουν και να εργάζονται στο « εμείς » και όχι στο « εγώ », πώς είναι να ζητούν βοήθεια από τους συνανθρώπους τους και πως είναι ψυχωφελές και λυτρωτικό να λένε και κανένα ευχαριστώ..