ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΤΗΣ ΒΙΚΥΣ ΣΙΑΜΑΝΤΑ

Η έννοια του εαυτού, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, είναι πολυδιάστατη και πολυσήμαντη.

Η αυτοαντίληψη αποτελεί μια πλευρά αυτής της έννοιας (Cast & Burke, 2002), ιδιαίτερα σημαντική για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Εμπεριέχοντας δύο βασικές διαστάσεις, της ικανότητας και της αξίας, επηρεάζει αφενός το βαθμό που το άτομο βλέπει τον εαυτό του ικανό και αποτελεσματικό και αφετέρου το βαθμό που το άτομο αισθάνεται ότι είναι σημαντικό και αξίζει, (Hertz & Gullone, 1999). 

H αυτοαντίληψη είναι μια 'στάση' που επιτρέπει στο άτομο να έχει μια θετική αλλά και ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό του. Με άλλα λόγια, είναι η πεποίθηση του ατόμου ότι έχει την ικανότητα να πράξει, στα πλαίσια των δυνατοτήτων του και της λογικής, ό,τι επιθυμεί, σχεδιάζει και αναμένει. Αντανακλά, επίσης, την εμπιστοσύνη που έχει στις ικανότητές του αυτές, αλλά και την αίσθηση ότι ασκεί έλεγχο στη ζωή του. Συνδέεται, επομένως, και με την διεκδικητική συμπεριφορά που αναπτύσσει. Ακόμα και αν κάτι δεν πάει καλά, η θετική στάση και η αποδοχή του εαυτού βοηθάει το άτομο να αντιμετωπίσει τη νέα κατάσταση και να εκφραστεί διεκδικητικά απέναντι σε αυτή και όχι παθητικά.

Στην παιδική ηλικία βασικός παράγοντας που καθορίζει την αντίληψη του ατόμου σχετικά με τις δύο αυτές διαστάσεις είναι ο κοινωνικός περίγυρος, και κυρίως οι ομήλικοι, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Τα παιδιά μέσα από τα μάτια τους αυτοαξιολούνται και διαμορφώνουν μέσω της ανατροφοδότησής που λαμβάνουν μια ακριβή εικόνα για τον εαυτό τους, (Robins & Trzesniewski, 2005, Robins et al., 2002). Οι πρώιμες αυτές διαπροσωπικές σχέσεις έχουν καθοριστική σημασία για την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, όπως επισημαίνεται βιβλιογραφικά εδώ και αρκετά χρόνια (Bowlby, 1982).

Για αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό να δημιουργείται κλίμα αποδοχής και εμπιστοσύνης τόσο στο οικογενειακό όσο και στο σχολικό περιβάλλον. Πώς μπορεί να γίνει αυτό;

• Να εκφράζουμε τις απόψεις και τα θέλω μας και να ωθούμε και τους άλλους να το κάνουν. Η καθαρή επικοινωνία συμβάλλει στο να αναγνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τα όριά του. Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε το θάρρος της γνώμης μας και να αισθανόμαστε άνετα με αυτό, όπως και να διαπραγματευόμαστε με τους άλλους. Η καλλιέργεια αυτής της ικανότητας από την παιδική ηλικία δημιουργεί σταθερά θεμέλια στο κομμάτι ανάπτυξης μιας θετικά διαμορφωμένης προσωπικότητας.
• Να αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα ως έχει. Η αυτοεκτίμηση συνδέεται άρρηκτα με τον τρόπο αντίληψης και ερμηνείας της πραγματικότητας, αφού ό,τι συμβαίνει συνδέεται άμεσα με τα συναισθήματα και τις δράσεις μας πάνω σε αυτό. Αλλαγές, συγκρούσεις, διαμάχες αν αντιμετωπίζονται και δε διαιωνίζονται ενδυναμώνουν την θετική εικόνα του ατόμου για τον εαυτό του. Ουσιαστικά, όσον αφορά τα παιδιά αυτό μπορεί να επιτευχθεί με το να τα ωθούμε να αναγνωρίζουν το τι βιώνουν και να απαντούν σε ερωτήματα όπως «Τι νιώθω; Για ποιο λόγο; Τι συνέβη και νιώθω έτσι; Τι μπορώ να κάνω για αυτό; Τι θα κάνω τελικά;».  Στις πιο μικρές ηλικίες η αντανάκλαση νοήματος (εκφράζω με άλλα λόγια αυτό που μου λένε) και συναισθήματος (προβάλλω το συναίσθημα που εκφράζεται με λεκτικό τρόπο συγκεκριμενοποιώντας το) ενισχύει αυτή τη διαδικασία.
• Να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι. Να τον εμπιστευόμαστε και να διεκδικούμε τα όσα θέλουμε. Είναι λογικό να γίνονται λάθη, αλλά να αντιμετωπίζονται. Είναι λογικό η συμπεριφορά μας να μην είναι αρεστή από όλους, αλλά να μπορούμε να την υποστηρίξουμε. Η γνώμη μας είναι το ίδιο σημαντική με των άλλων και αξίζει να ακουστεί.     

            Ο καθένας από εμάς είναι διαφορετικός, με διαφορετικά βιώματα και εμπειρίες. Το πώς επιλέγουμε να τοποθετούμε τον εαυτό μας μέσα σε αυτή τη διαφορετικότητα εξαρτάται από τη δική μας ιδιοσυγκρασία και από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες δρούμε. Το ζήτημα είναι το πόσο ενδυναμωμένοι και δεσμευμένοι είμαστε για να προχωρήσουμε, και το πόσο εμπιστοσύνη έχουμε σε μας και τους άλλους. Ο κόσμος συνεχώς μεταβάλλεται αλλά αν γνωρίζουμε τον εαυτό μας μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Bowlby, J. ( 1982). 'Caring for children: some influences on its development.' In Parenthood, ed. R. S. Cohen, S. H. Weissman, and B. J. Cohler, New York: The Guilford Press.

Cast A.D. & Burke P.J., (2002), «A theory of self-esteem», Social Forces, Vol. 80 (3), pp 1041-1068

Hertz L., & Gullone E., (1999), «Τhe relation between self-esteem and parenting style. A cross-cultural comparison of Australian adolescents, Journal of Cross-Cultural Psychology, Vol. 30 (6), pp 742-761

Robins R. N., Trzesniewski K.H. (2005), «Self-esteem development across the lifespan», Current Directions in Psychological Science, Vol. 14 (3), pp 158-162

Robins R. N., Trzesniewski K.H., Tracy J.L., Gostling S.D. & Potter J., (2002), «Global self-esteem across the lifespan», Psychology & Aging, Vol. 3, pp423-434