Γραμματισμός στα Μέσα Επικοινωνίας

της Καπατσούλια Χρυσαυγής

Στη σύγχρονη εποχή τα Μέσα Επικοινωνίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του ανθρώπου ήδη από μικρή ηλικία, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για εκπαίδευση των παιδιών σε αυτά.

Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Prensky (2001) που εισήγαγε τον όρο ‘Ψηφιακοί Ιθαγενείς’ (digital natives) για να περιγράψει το άτομο που γεννήθηκε και μεγάλωσε όταν εμφανίστηκε η ψηφιακή τεχνολογία θέτοντας το ορόσημο για μια νέα εποχή. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, οι ΄ψηφιακοί ιθαγενείς έχουν γεννηθεί σε ένα ψηφιακό περιβάλλον και έχουν μεγαλώσει με το να χρησιμοποιούν έναν μεγάλο αριθμό ψηφιακών προϊόντων όπως τα κινητά, τα tablet και το Ιντερνετ για να επικοινωνούν, να δρούν και να μαθαίνουν. Τα σημερινά παιδιά του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού είναι οι κατεξοχήν ψηφιακοί ιθαγενείς ενώ οι γονείς τους αποτελούν τους λεγόμενους «ψηφιακούς μετανάστες»

Τι συμβαίνει στην εκπαίδευση όταν τα μέσα επικοινωνίας όπως κοινωνικά δίκτυα και ψηφιακά παιχνίδια κατακλύζουν τον χρόνο των παιδιών; Σύμφωνα με τη Συμμαχία των Πολιτισμών των Ηνωμένων Εθνών (UNAOC) η συνεχής έκθεση των πληθυσμών στα μέσα παρουσιάζει μια εκπαιδευτική πρόκληση που απαιτεί δεξιότητες και κριτική σκέψη και είναι μια εκπαιδευτική ευθύνη, η σημασία της οποίας συχνά υποτιμάται. 

Αποτέλεσμα της παραπάνω κοινωνικής πραγματικότητας είναι να έχει εισαχθεί στην εκπαιδευτική κοινότητα η έννοια του αλφαβητισμού ή γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας. Συμφυής με την έννοια του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας είναι η ιδέα, ότι προστασία δε σημαίνει ότι τα παιδιά και οι νέοι χρειάζεται να μένουν μακριά από τα διάφορα μέσα επικοινωνίας όπως η τηλεόραση. Αντίθετα, η τάση είναι να υποστηρίζεται η προώθηση των γνώσεων σχετικά με τα μέσα επικοινωνίας και να παρέχεται βοήθεια ώστε να γίνουν συνειδητοί και κριτικοί καταναλωτές των μιντιακών προϊόντων (Carlsson & Feilitzen, 2006). 

Είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα παιδιά πώς λειτουργούν τα μέσα επικοινωνίας, πώς κατασκευάζουν την πραγματικότητα και δημιουργούν μηνύματα, πώς οργανώνονται αλλά και πώς μπορεί κάποιος να τα χρησιμοποιήσει για να εκφραστεί μέσα από την παραγωγή κάποιου μιντιακού προϊόντος. Οι γνώσεις αυτές ενισχύουν τις κριτικές ικανότητες των παιδιών, τα ενδυναμώνουν και τους παρέχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις προκειμένου να εκφραστούν με εικόνες, ήχους και λέξεις (Carlsson &Feilitzen, 2006). 

Ο γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας συμβάλλει στην κατανόηση του ρόλου των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην κοινωνία, καθώς και των βασικών δεξιοτήτων της έρευνας και της αυτο-έκφρασης. Ως εκ τούτου, μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να γίνουν ικανοί, κριτικοί και εγγράμματοι σε όλες τις μορφές των μέσων ενημέρωσης, έτσι ώστε να μάθουν να ελέγχουν αυτά που βλέπουν και ακούν και να μην αφήνουν αυτά να τους ελέγχουν. Παρέχει ένα πλαίσιο για πρόσβαση, ανάλυση, αξιολόγηση και δημιουργία μηνυμάτων σε διάφορες μορφές - από την εκτύπωση μέχρι το Internet. (Literacy for the 21st Century)

Ο εκπαιδευτικός οφείλει να προσφέρει στους μαθητές του την πρόσβαση στα μέσα και την δημιουργία κατάλληλων μαθησιακών εμπειριών βασισμένες στο αναλυτικό πρόγραμμα της εκάστοτε βαθμίδας ώστε να συμβάλει στις δεξιότητες του 21ου αιώνα μέσα στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η κριτική σκέψη και ο γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας. 

Συγκεκριμένα όπως αναφέρει και ο Buckingham (2005), πολλοί κορυφαίοι ερευνητές στο πεδίο της εκπαίδευσης στα μέσα επικοινωνίας, χρησιμοποιούν το παρακάτω τρίπτυχο: αλφαβητισμός στα μέσα επικοινωνίας σημαίνει να έχει κανείς πρόσβαση στα μέσα επικοινωνίας, να τα κατανοεί, αλλά και να μπορεί να εκφράζεται μέσω της δημιουργίας δικών του μιντιακών προϊόντων. Η παθητική χρήση των μέσων δεν σημαίνει γνωρίζω τα μέσα ως πολίτης με κριτική σκέψη.

Αναλυτικότερα, πρόσβαση σημαίνει: χρήση των μέσων επικοινωνίας και των δυνατοτήτων τους, γνώση της νομοθεσίας σχετικά με αυτά (ελευθερία λόγου, προστασία ιδιωτικής ζωής, γνώση της έννοιας του επιβλαβούς υλικού κ.α.) Κατανόηση σημαίνει: κριτική ερμηνεία του περιεχομένου των μέσων επικοινωνίας και τέλος, δημιουργία σημαίνει: παραγωγή μιντιακών προϊόντων και μηνυμάτων, όπως για παράδειγμα κατασκευή μίας ιστοσελίδας, παραγωγή βίντεο ή ταινίας και άλλα συναφή.

Τον Μάιο του 2014 η Unesco διοργάνωσε στο Παρίσι το πρώτο Ευρωπαϊκό Φόρουμ για τον Μιντιακό και Πληροφοριακό εγγραμματισμό, όπου τονίστηκε ότι η εκπαίδευση στα Μέσα αποτελεί καταλύτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο βαθμό κατά τον οποίο η πρόσβαση στην πληροφόρηση και η συμμετοχή αποτελούν κύριες αξίες των σημερινών κοινωνιών (European Media and Information Literacy Forum, 2014).

Μάλιστα, στο πλαίσιο της σημαντικότητας που αποδίδει η Unesco στον εγγραμματισμό στα Μέσα και την Πληροφορία εξέδωσε το 2011 τον αναλυτικό «Οδηγό Σπουδών των Εκπαιδευτικών»), με στόχο την υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην εξερεύνηση και κατανόηση του πεδίου (Andriopoulou et al, 2014).

Όλα τα παιδιά περνούν σήμερα η ακόμα καλύτερα θα ήθελαν να βρίσκονται μπροστά από την μαγεία της οθόνης πολλές ώρες. Ως εκπαιδευτικοί αξίζει η προσπάθεια να «εκμεταλλευτούμε» την τάση αυτή ώστε τα παιδιά να ελέγχουν τα μέσα ως ένα εργαλείο στα χέρια τους. Το μέσο έχει δύναμη και ο τρόπος χρήσης τους ακόμα μεγαλύτερη. Ας δείξουμε στα παιδιά τον τρόπο να χρησιμοποιούν τα μέσα επικοινωνίας ο οποίος σίγουρα δεν είναι να στέκονται απλά παθητικά απέναντί τους. 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Andriopoulou, I., Papadimitriou, S., & Kourti, E. (2014). Media and Information Literacy Policies in Greece (2013), ANR TRANSLIT and COST Transforming Audiences/Transforming Societies, Paris. Retrieved from https://www.academia.edu/19382098/Media_and_Information_Literacy_Policies_in_Greece on 20 May 2017

• Buckingham, D. (2005). The Media Literacy of Children and Young People: A review of the Research Literature on Behalf of Ofcom. London: Centre for the Study of Children, Youth and Media. Institute of Education: University of London.

• Carlsson, U., & Feilitzen (Eds.). (2006). In the Service of Young People? Studies and reflections on media in the digital age, Yearbook 2005/2006. International Clearinghouse on Children, Youth and Media, Nordicom, Göteborg University.

• Marc Prensky (2001) Digital Natives, Digital Immigrants On the Horizon, 9 (5).

• UNESCO. (2013). Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies. Available at http://unesdoc.unesco.org/images/0022/002246/224655e.pdf