ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
ΣΤΟ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ // ΣΧΟΛΙΑ
της Ζωής Παπαϊωάννου
ΕΝΟΤΗΤΑ 11η
Κοινότητα ονομάζεται μια ομάδα ανθρώπων που συνυπάρχουν , συνεργάζονται σε ενέργειες ή διαδικασίες , έχοντας ένα κοινό συμφέρον , επιδιώκοντας έναν κοινό σκοπό ( π.χ. αυτοί που πολεμούν επιδιώκουν τη νίκη ή τη κατάκτηση μιας πόλης ή τον πλούτο , κλπ. ) . Η «πόλις» ( = πόλη – κράτος ) , η πολιτική κοινότητα , δηλαδή η πολιτειακά οργανωμένη κοινότητα , ορίζεται ως η τελειότερη μορφή κοινωνικής συνύπαρξης που στοχεύει σε ένα υπέρτατο αγαθό ( = ευδαιμονία των πολιτών ). Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι όλες οι επιμέρους κοινότητες είναι μόρια της πολιτικής κοινότητας και υποδεέστερες από αυτήν. Η πόλη – κράτος στοχεύει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά , την ευδαιμονία των πολιτών .
Ο όρος «ευδαιμονία» αρχικά σήμαινε την «εύνοια των θεών» ( δηλαδή κάτι που δεν το πετυχαίνει ο άνθρωπος μόνος του ) . Ο Αριστοτέλης ορίζει την ευδαιμονία όχι ως κατάσταση αλλά ως ενέργεια ψυχής σύμφωνα με τους κανόνες της τέλειας αρετής . Αλλά και πριν από τον Αριστοτέλη άλλοι φιλόσοφοι είχαν διατυπώσει την άποψη ότι η ευδαιμονία δεν προέρχεται από το θείο , αλλά την έχει ο άνθρωπος μέσα του και μπορεί να την κατακτήσει μόνο με τις δικές του πράξεις .
Ο Αριστοτέλης βλέπει τη σύσταση της «πόλεως» και όλων των «κοινωνιών» ( = κοινοτήτων ) τελεολογικά , δηλαδή πιστεύει ότι κάθε κοινωνία ( αλλά και όλες οι ενέργειες των ανθρώπων ) αποβλέπουν σε κάποιο σκοπό . Γενικότερα , ο Αριστοτέλης αναζητεί το νόημα και το χαρακτήρα κάθε πράγματος στο σκοπό της ύπαρξής του .
Ο Αριστοτέλης δίνει τα βασικά γνωρίσματα της έννοιας της «πόλεως» ( ορισμός) :
α. μας δίνει το γένος , δηλαδή τη γενικότερη έννοια στην οποία υπάγεται η «πόλις» , ( δηλαδή είναι μια «κοινωνία» = κοινότητα )
β. μας δίνει και την ειδοποιό διαφορά , δηλαδή το γνώρισμα της έννοιας της «πόλεως» που τη διαφοροποιεί από άλλες όμοιες έννοιες και είναι το ανώτατο αγαθό στο οποίο αποβλέπει , δηλαδή η ευδαιμονία των πολιτών .
Ο ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ( παραγωγικός συλλογισμός )
Κάθε μορφή κοινωνικής συνύπαρξης ( = κοινότητας ) έχει συσταθεί για την επίτευξη ενός αγαθού , ανώτερου ή κατώτερου . // Η «πόλις» είναι μια μορφή συνύπαρξης και μάλιστα η ανώτερη από όλες , που κλείνει μέσα της όλες τις άλλες . // ΑΡΑ , η «πόλις» ( = πόλη - κράτος ) αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά .
ΕΝΟΤΗΤΑ 12η
Στον ορισμό της «πόλεως» στην 11η ενότητα δεν υπήρχαν όλα τα γνωρίσματα αυτής της έννοιας . Στην ενότητα αυτή (12η) ο Αριστοτέλης συμπληρώνει τον ορισμό του : Η «πόλις» υπάρχει εκ φύσεως , προήλθε από τη συνένωση άλλων κοινωνικών οντοτήτων ( του «οίκου» και της «κώμης» ) , είναι το «τέλος» τους ( = η ολοκλήρωσή τους ) και συγκροτήθηκε , για να εξασφαλίζει την καλή ζωή των ανθρώπων ( ευ ζην ) , δηλ. την ευδαιμονία , μέσω της ύψιστης αυτάρκειας , πράγμα που είναι κάτι το άριστο.
«Οίκος» ( = οικογένεια ) : Φυσικός συνδυασμός άρρενος και θήλεος.
«Κώμη» ( = χωριό ) : Σχηματίστηκε με φυσική εξέλιξη από περισσότερους «οίκους» .
Η πόλη είναι κάτι το τέλειο , γιατί ο πολίτης δε χρειάζεται τίποτε πέρα και έξω από αυτήν , του χαρίζει την ύψιστη αυτάρκεια ( = καλύπτει όλες τις ανάγκες του , υλικές , πνευματικές , ηθικές , κοινωνικές ) , κατά συνέπεια , του χαρίζει από μόνη της το «ευ ζην».
ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Συλλογισμοί για την πρώτη θέση του Αριστοτέλη : ( Αποδεικτέα θέση : Η πόλη υπάρχει εκ φύσεως )
1ος : Οι πρώτες κοινωνικές οντότητες είναι φυσικές υπάρξεις ( το έχει αποδείξει σε απόσπασμα που έχει παραλειφθεί από το σχολικό εγχειρίδιο ) // Η «πόλις» είναι η ολοκλήρωση , το «τέλος» των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων // ΑΡΑ , και η «πόλις» είναι φυσική ύπαρξη .
2ος : Η φύση ενός πράγματος είναι η ολοκλήρωσή του . // Η πόλη είναι η ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων // ΑΡΑ , η πόλη είναι φυσική ύπαρξη .
3ος : Καθετί που υπάρχει εκ φύσεως έχει έναν τελικό σκοπό , που είναι κάτι το άριστο . // Η αυτάρκεια είναι ο τελικός στόχος της πόλης και είναι κάτι το άριστο . // ΑΡΑ , η πόλη υπάρχει «φύσει» .
Συλλογισμοί για τη δεύτερη θέση του Αριστοτέλη : ( Αποδεικτέα θέση : Ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν» )
1ος : Η πόλη είναι φυσική ύπαρξη // Η πόλη αποτελείται από ανθρώπους = πολίτες ( υπονοείται ) // ΑΡΑ , ο άνθρωπος – πολίτης είναι φυσική ύπαρξη , δηλαδή είναι φύσει πολιτικόν ζώον .
2ος : Όποιος εκ φύσεως δε ζει σε μια πολιτειακά οργανωμένη κοινωνία ( = «άπολις» ) είναι θηρίο ή θεός // Ο άνθρωπος , όμως , δεν είναι ούτε θηρίο ( ατελής ) ούτε θεός . // ΑΡΑ , ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικό ζώο .
Αντίθετα με τον Αριστοτέλη , ο Πρωταγόρας δίδασκε ότι η «πόλη» είναι μια σύμβαση που δημιουργήθηκε από ανάγκη ( την ανάγκη « του ζην» ) . Κατά το σοφιστή , η δημιουργία της πόλης είναι βιασμός της φύσης . Και ο Ρουσσώ ( 18ος αι ) στο « Κοινωνικό Συμβόλαιο» υποστηρίζει ότι η πολιτική κοινωνία δημιουργήθηκε έπειτα από συμφωνία μεταξύ αρχόντων και αρχομένων , δηλαδή «θέσει» και όχι «φύσει».
ΕΝΟΤΗΤΑ 13η
Στην ενότητα αυτή βρίσκουμε το πιο ισχυρό επιχείρημα του Αριστοτέλη για την απόδειξη της άποψής του ότι ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικό ζώο :
Η φύση δεν κάνει τίποτε χωρίς λόγο και χωρίς αιτία . // Στα άλλα ζώα η φύση έδωσε μόνο τη φωνή , για να εκφράζουν το δυσάρεστο και το ευχάριστο // Μόνο στον άνθρωπο η φύση έδωσε το λόγο ( έναρθρο λόγο = λαλιά / και λογική σκέψη ) , με τον οποίο αντιλαμβάνεται και εκφράζει το δίκαιο , το άδικο , το ωφέλιμο , το βλαβερό και όλα τα παρόμοια // Η συμμετοχή σ΄ αυτά συνιστά την πολιτική κοινωνία , δηλαδή είναι προϋπόθεση για τη δημιουργία της πολιτικής κοινωνίας // ΑΡΑ , ο άνθρωπος είναι από τη φύση προορισμένος να ζει σε πολιτική κοινωνία .
Στην ενότητα αυτή υπάρχει και δεύτερος συλλογισμός , για να αποδείξει τη θέση ότι η πόλη προηγείται από το άτομο και γενικότερα από τα μέρη της ( άτομο , οίκο , κώμη ) :
Στην τάξη της φύσης το «όλον» προηγείται του «μέρους» ( Για να στηρίξει αυτή τη θέση ο Αριστοτέλης καταφεύγει στην εμπειρική παρατήρηση και φέρνει ως παράδειγμα το ανθρώπινο σώμα και τα μέλη του ) // Η πόλη είναι ένα «όλον» και μέρη της είναι ο οίκος , η κώμη , το κάθε επιμέρους άτομο // Κάθε μεμονωμένος άνθρωπος δεν είναι αυτάρκης χωρίς την πόλη , όπως το χέρι χωρίς το σώμα , γιατί αλλιώς θα ήταν θηρίο ή θεός // ΑΡΑ , η πόλη είναι φυσική οντότητα , δίνει νόημα στην ύπαρξη του ατόμου και προηγείται από το άτομο.
Αξιοσημείωτο είναι πως τα ζεύγη αντιθετικών εννοιών που αναφέρονται στην ενότητα συμπυκνώνουν τα δημιουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού και κλιμακώνονται από ένα κατώτερο βιολογικό επίπεδο σε ένα ανώτερο ηθικό ( ευχάριστο ≠ δυσάρεστο , ωφέλιμο ≠ βλαβερό , δίκαιο ≠ άδικο ).
ΕΝΟΤΗΤΑ 14η
Η φυσική τάση του ανθρώπου για πολιτική συμβίωση είναι άλλο πράγμα από τη συγκρότηση της «πόλεως». Η φύση έδωσε στον άνθρωπο την τάση να οργανωθεί σε πολιτικές κοινότητες , κάποιος άνθρωπος , όμως , αυτό το έκανε πραγματικότητα με τη θέσπιση νόμων και την επιβολή της δικαιοσύνης . Με άλλα λόγια , ο φυσικός προορισμός του ανθρώπου ( δηλ. η σύσταση της πόλης ) δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία , αλλά εξαρτάται από τη προαίρεση και τις ενέργειες του ανθρώπου .
Κατά τον Αριστοτέλη , ο πρώτος άνθρωπος που συγκρότησε μια (πολιτική ) κοινωνία (ενν. θεσπίζοντας νόμους και επιβάλλοντας τη δικαιοσύνη ) είναι ευεργέτης της ανθρωπότητας ( = αποδεικτέα θέση ), γιατί απάλλαξε τους ανθρώπους από τα ολέθρια κακά της αδικίας . Η πολιτική οργάνωση συνεπάγεται την υπέρβαση της πρωτόγονης κατάστασης . Χωρίς τη δικαιοσύνη , συστατικό στοιχείο της πόλης , ο άνθρωπος , που διαθέτει από τη φύση «όπλα» ( = ικανότητες και κυρίως το λόγο και τα πάθη ) μπορεί να γίνει το πιο ανόσιο ον ( σε σχέση με το «θείο» ) , το πιο άγριο ( στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους ) , το χειρότερο από όλα τα όντα ( στις χαρακτηριστικές ζωώδεις απολαύσεις , τις ερωτικές και του φαγητού ). Γιατί θα χρησιμοποιήσει αυτά τα όπλα του για κακούς σκοπούς .
Στο αριστοτελικό κείμενο , λοιπόν , η δικαιοσύνη είναι έννοια απόλυτα δεμένη με την πόλη . Δεν υπάρχει πουθενά αλλού παρά μόνο στην πόλη , γιατί στην πόλη ο νόμος είναι ο απόλυτος ρυθμιστής . Η δικαιοσύνη είναι συστατικό στοιχείο της πόλης αλλά και αυτό που σώζει την πόλη . Όπου υπάρχει δικαιοσύνη , δηλαδή αν κάθε άτομο ζει σύμφωνα με την κοινωνική ηθική της πόλης του , δεν μπορεί παρά να υπάρχουν και όλες οι άλλες αρετές . Έτσι εξασφαλίζεται η αρμονική συμβίωση .
Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης καταφεύγει στην «εξ αντιθέτου αιτιολόγηση» , δηλαδή μιλά για τα κακά της αδικίας , για να μας δείξει την αξία της δικαιοσύνης .
Και στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης λέει ότι ένας κακός άνθρωπος μπορεί να κάνει απείρως περισσότερα κακά από ένα θηρίο . Τη ίδια θέση διατυπώνει και ο Πλάτωνας στους Νόμους του .
ΕΝΟΤΗΤΑ 15η
Στις ενότητες 1 - 14 ο Αριστοτέλης εφάρμοσε τη γενετική μέθοδο , για τη διερεύνηση της έννοιας της «πόλης» , δηλαδή προσπάθησε να εξηγήσει πώς γεννήθηκε η «πόλις» . Το θέμα που θα απασχολήσει τον Αριστοτέλη στις επόμενες ενότητες είναι η διερεύνηση της έννοιας της «πολιτείας» ( = του πολιτεύματος ) .
Το πολίτευμα είναι , κατά τον Αριστοτέλη , η συνεκτική αρχή της πόλης . Είναι η οργάνωση που καθιστά ένα τυχαίο σύνολο πόλη- κράτος.
«πολιτεία» < «πόλις» < «πολίτης» : Για να διερευνήσει το περιεχόμενο του όρου «πολιτεία» , ο Αριστοτέλης κρίνει σκόπιμο να ξεκαθαρίσει την ουσία της «πόλεως» , αφού το πολίτευμα είναι τρόπος οργάνωσης της πόλης ( = του κράτους ) και η πόλη γενικά βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της δραστηριότητας των πολιτικών και των νομοθετών . Αλλά και για τη διερεύνηση της ουσίας της «πόλεως» κρίνει σκόπιμη τη διερεύνηση της έννοιας του «πολίτη» , αφού η «πόλις» είναι ένα όλον , μια σύνθεση πολιτών . Για να γνωρίσουμε το όλον , πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τα μέρη , δηλαδή τους πολίτες .
Ο φιλόσοφος διαπιστώνει μάλιστα πως δεν υπάρχει ομοφωνία ούτε για τον ορισμό της πόλης ούτε για τον ορισμό του πολίτη .
Για τον ορισμό της «πόλεως» ο Αριστοτέλης θα ακολουθήσει την αναλυτική μέθοδο : Αναλύει την πόλη στα συστατικά της , τους πολίτες , και προσπαθεί να βρει τα χαρακτηριστικά τους , ώστε συνθέτοντάς τα να έχει τον ορισμό του όλου .
Πρέπει να σεβαστούμε τη διάκριση από τον Αριστοτέλη των όρων «πολιτικός» και «νομοθέτης» . Πάντως, οι πολιτικοί και οι νομοθέτες δεν ανήκουν σε αυτό που αποκαλούμε «παραγωγικές τάξεις» .
ΕΝΟΤΗΤΑ 16η
Ο Αριστοτέλης διατυπώνει τον ορισμό του πολίτη « κατ΄ άρση και θέση » : Διερευνώντας την έννοια του πολίτη , αναφέρεται πρώτα στα στοιχεία που δεν αποδεικνύουν επαρκώς ότι κάποιος είναι πολίτης και έπειτα δίνει τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι κάποιος είναι πολίτης .
Αφού δώσει τον ορισμό του «πολίτη» , θα περάσει και στον ορισμό της έννοιας της «πόλεως» .
Εν ολίγοις , κάποιος μπορεί να κατοικεί σε έναν τόπο , αυτό , όμως , δεν τον καθιστά κατ΄ ανάγκη πολίτη αυτού του τόπου . Επίσης , το δικαίωμα να εμφανίζεται κανείς στο δικαστήριο ως ενάγων ή ως εναγόμενος δε σημαίνει απαραίτητα ότι είναι πολίτης ενός τόπου , γιατί το δικαίωμα αυτό το έχουν και κάποιοι κάτοικοι της πόλης ύστερα από ειδική συμφωνία ανάμεσα στην πόλη στην οποία διαμένουν και τη πόλη από την οποία προέρχονται . Ο «αριστοτελικός πολίτης» είναι αυτός που συμμετέχει στη νομοθετική , την εκτελεστική και τη δικαστική αρχή ( = εξουσία ) .Το δικαίωμα αυτό θεωρείται από το φιλόσοφο ως το σπουδαιότερο δικαίωμα , διότι χάρη σε αυτό ο πολίτης διαχειρίζεται τα πολιτικά πράγματα.
Εκτελεστική εξουσία = πολιτική εξουσία = συμμετοχή στη διοίκηση του κράτους , δηλαδή στα όργανα από τα οποία λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις ( π.χ. εκκλησία του δήμου ) // Νομοθετική εξουσία = συμμετοχή στα όργανα τα οποία νομοθετούν ( π.χ. βουλή ) // Δικαστική εξουσία = να είναι κανείς μέλος δικαστηρίου ( π.χ. της Ηλιαίας ) και να δικάζει . Συμμετοχή στην «αρχή» σημαίνει επίσης να μπορεί κανείς όχι μόνο να εκλέγεται αλλά και να εκλέγει άλλους στα όργανα που νομοθετούν ή λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις .
ΠΡΟΣΟΧΗ ! Αν ζητηθεί ο ορισμός του πολίτη με βάση τη ενότητα 16 , θα τον γράψετε και κατά άρση και κατά θέση .
Κατά τον Αριστοτέλη ο αριθμός των πολιτών δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ μικρός ( δε θα εξασφαλιστεί η αυτάρκεια ) ούτε πολύ μεγάλος ( το πλήθος γίνεται όχλος ) .
Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Πόλη είναι το σύνολο των ατόμων που μπορούν να συμμετέχουν στη εκτελεστική , στη νομοθετική και στη δικαστική εξουσία , είναι αρκετά στον αριθμό και ικανά στην αξιοσύνη , ώστε να εξασφαλίζουν την αυτάρκεια , δηλαδή όλα όσα χρειάζονται οι πολίτες . Ο ορισμός της πόλης συνδέεται και με τη θεωρία της μεσότητας ( = του μέτρου ) και με τη τελεολογική θεωρία .
ΕΝΟΤΗΤΑ 17η
Ο Αριστοτέλης διακρίνει τα πολιτεύματα στα ορθά και στις παρεκκλίσεις τους. Η πόλη είναι η πιο σημαντική ανθρώπινη κοινωνία , στοχεύει στο κυριότερο αγαθό , την ευδαιμονία , που επιτυγχάνεται , όταν η πόλη φτάσει στην αυτάρκεια . Όμως στην ευδαιμονία της πόλεως δε στοχεύουν το ίδιο τα διάφορα συστήματα διακυβέρνησής της . Μόνο τα ορθά πολιτεύματα διασφαλίζουν το κοινό συμφέρον .
Τα είδη των πολιτευμάτων
ΟΡΘΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ ( Στόχος όλων : το κοινό συμφέρον )
1. Βασιλεία
2. Αριστοκρατία
3. «Πολιτεία» ( κοινό όνομα και για όλα τα πολιτεύματα // το κατεξοχήν πολίτευμα )
ΠΑΡΕΚΒΑΣΕΙΣ ( ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΟΡΘΑ )
1. Τυραννία ( Στόχος : το προσωπικό συμφέρον του τυράννου )
2. Ολιγαρχία ( Στόχος : το συμφέρον των πλουσίων )
3. «Δημοκρατία» ( Στόχος : το συμφέρον των απόρων )
Για τη διάκριση των πολιτευμάτων ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί κάποια κριτήρια : α. το αριθμητικό κριτήριο ( κριτήριο = ο αριθμός των προσώπων που ασκούν την εξουσία ) , β. το ποιοτικό κριτήριο ( κριτήριο = ο στόχος , η ικανοποίηση του συμφέροντος ) , γ. το ταξικό κριτήριο ( στην ολιγαρχία και στη δημοκρατία το αριθμητικό κριτήριο συνυπάρχει με το ταξικό . Οι άρχοντες και στα δύο αυτά πολιτεύματα έχουν ως στόχο το συμφέρον της τάξης που εκπροσωπούν .
ΔΥΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΠΟΥ ΔΥΣΚΟΛΑ ΑΠΟΔΙΔΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
«Πολιτεία» : Τρίτο πολίτευμα για τον Αριστοτέλη από τη πλευρά της αξίας . Όταν ο φιλόσοφος λέει ότι την εξουσία την ασκούν οι πολλοί , ο λαός , εννοεί τους πολίτες της μέσης κοινωνικής τάξης και της μέσης οικονομικής κατάστασης , που υποτάσσονται εύκολα στη λογική . Αντίθετα , οι πλούσιοι τείνουν προς την αυθάδεια και οι φτωχοί τείνουν προς την πονηριά .
«Δημοκρατία» : Για τον Αριστοτέλη , είναι η εκφυλισμένη μορφή της «πολιτείας». Κάποιοι αποδίδουν στα νεοελληνικά τον όρο με τη λέξη «οχλοκρατία» .
Σε άλλο σημείο των Πολιτικών του ο Αριστοτέλης αναφέρει πως καλύτερο πολίτευμα είναι η μοναρχία , αρκεί ο μονάρχης να είναι μια εξαιρετική προσωπικότητα . Αν δεν υπάρχει τέτοιος μονάρχης , προτιμότερη είναι μια «αριστοκρατία » , στην οποία κυβερνούν ενάρετοι και σοφοί άνθρωποι. Ωστόσο , αυτά τα δύο τα θεωρεί μάλλον ανέφικτα .
Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ
Για την έννοια του πολίτη αξίζει να επισημανθεί ότι πολίτης δεν πρέπει να ονομάζεται μόνο αυτός που έχει δικαίωμα να μετέχει στην εξουσία ( ενότητα 16 ) αλλά και αυτός που ταυτόχρονα αποβλέπει στο συμφέρον του και στο συμφέρον της πόλης ( ενότητα 17 ) .
ΕΝΟΤΗΤΑ 18η
Το περιεχόμενο της ενότητας 18 εντάσσεται στη διερεύνηση του θέματος « ποιος πρέπει να ασκεί την εξουσία» . Εδώ εξετάζεται αν πρέπει να κυβερνούν την πόλη οι πολλοί ή οι λίγοι και άριστοι . Ο Αριστοτέλης δίνει επιχειρήματα και παραδείγματα υπέρ της καταλληλότητας των πολλών και υπέρ της καταλληλότητας των λίγων και άριστων . Διατυπώνεται και η λεγόμενη «αθροιστική θεωρία» ως επιχείρημα υπέρ της απαίτησης των πολλών να κυβερνούν .
Ο Αριστοτέλης πραγματεύεται το θέμα με σχετική επιφύλαξη ( «νομίζω » , «ίσως» , «μπορεί» , κλπ.) . Δεν είναι κατηγορηματικός στη διατύπωση των θέσεών του .Αυτό δείχνει την επιστημονική του σκέψη και τη διαλλακτικότητα του χαρακτήρα του . Βρίσκεται ακόμη στην αναζήτηση του ιδανικού κράτους .
Επιχείρημα υπέρ του πλήθους : Το κάθε επιμέρους άτομο μπορεί να μη είναι αξιόλογο ( αρνητικό στοιχείο ) , αλλά ενωμένοι όλοι , ως σύνολο δηλαδή , μπορεί να υπερέχουν στην αρετή και τη φρόνηση από το σύνολο των λίγων και άριστων ( θετικό στοιχείο ).
Παραδείγματα που στηρίζουν το επιχείρημα : α. η οργάνωση του δείπνου ( παράδειγμα από την καθημερινή ζωή ) , β. ο άνθρωπος με τα πολλά χέρια και πόδια και με τις πολλές αισθήσεις ( παράδειγμα υποθετικό και παραστατικό ) γ. παράδειγμα σχετικό με την κρίση των δραματικών αγώνων στην αρχαία Αθήνα.
Επιχείρημα υπέρ των λίγων και άριστων : Οι αξιόλογοι άνθρωποι , συγκρινόμενοι ένας προς έναν με τους πολλούς είναι πολύ ανώτεροι ( θετικό στοιχείο ) , καθώς στην προσωπικότητα του καθενός συγκεντρώνονται ιδιότητες που στο πλήθος είναι διάσπαρτες . ( Καταλαβαίνουμε , όμως , ότι τα θετικά στοιχεία των λίγων συνολικά ίσως είναι λιγότερα από εκείνα των πολλών στο σύνολό τους - αρνητικό στοιχείο , που δεν αναφέρεται από τον Αριστοτέλη ) .
Παραδείγματα που στηρίζουν το επιχείρημα : α. το παράδειγμα των ωραίων και των συνηθισμένων ανθρώπων , β. το παράδειγμα των ζωγραφισμένων μορφών και των αληθινών μορφών .
Τα παραδείγματα φανερώνουν τον αναλογικό τρόπο σκέψης του Αριστοτέλη .
ΕΝΟΤΗΤΑ 19η
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ( κατά το Αριστοτέλη ) – Με αξιολογική σειρά
- Δημοκρατία με κριτήριο την ισότητα των πολιτών ( φτωχοί και πλούσιοι έχουν τα ίδια δικαιώματα // εφαρμόζονται , κατά το δυνατό , οι αρχές της *ελευθερίας , της ισότητας αλλά και της πλειοψηφίας: , όμως , οι φτωχοί είναι περισσότεροι από τους πλούσιους , εκείνο που τελικά μετράει είναι η θέληση των φτωχών , σχολιάζει ο Αριστοτέλης και σε άλλο χωρίο των Πολιτικών του )
- Δημοκρατία με κριτήριο την περιουσία δικαίωμα ανάληψης αξιωμάτων έχουν αυτοί που διαθέτουν έστω και μια μικρή περιουσία )
- Δημοκρατία με κριτήριο την απουσία κωλύματος και με υπέρτατη αρχή το νόμο
- Δημοκρατία με κριτήριο την ιδιότητα του πολίτη και με υπέρτατη αρχή το νόμο ( παραλλαγή του προηγούμενου )
- Δημοκρατία με κριτήριο όλα τα παραπάνω και με υπέρτατη αρχή το λαό ( = η χειρότερη μορφή δημοκρατίας : ο λαός παρασύρεται από δημαγωγούς , η εκκλησία του δήμου λειτουργεί σαν μονάρχης και παίρνει αποφάσεις - « ψηφίσματα» - αντίθετα με τους νόμους της πόλης ).
Η άποψη του Αριστοτέλη είναι ότι , για να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά ένα δημοκρατικό πολίτευμα , πρέπει να κυριαρχούν οι νόμοι .
* Η ελευθερία νοείται ως ατομική ελευθερία , δηλ. να μπορεί κανείς να ζει , όπως θέλει , και ως πολιτική ελευθερία , να μπορεί κανείς να διεκδικήσει ένα αξίωμα .
ΕΝΟΤΗΤΑ 20η
Βρίσκεται σε εξέλιξη το θέμα της αγωγής των παιδιών και των εφήβων . Η ενότητα αρχίζει με το συμπέρασμα που προκύπτει από τα προηγούμενα , ότι δηλαδή πρέπει να θεσπιστούν νόμοι για την παιδεία και να είναι η παρεχόμενη εκπαίδευση κοινή για όλους τους πολίτες . Ο Αριστοτέλης έχει ήδη τεθεί υπέρ μιας δημόσιας παιδείας που θα είναι κύριο μέλημα των πολιτικών και των νομοθετών .
Στα χρόνια του Αριστοτέλη δεν ήταν ξεκαθαρισμένο ποιο πρέπει να είναι το περιεχόμενο και ποιοι οι στόχοι της εκπαίδευσης .
Ο Αριστοτέλης θέτει τέσσερις προβληματισμούς σχετικά με τη παιδεία :
α. Ποιος πρέπει να είναι ο χαρακτήρας της παιδείας ;
β. Με ποιον τρόπο πρέπει να παρέχεται η παιδεία ;
γ. Ποιο πρέπει να είναι το περιεχόμενο της παρεχόμενης γνώσης ;
δ. Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι της παιδείας ; ( = να ασκεί τους νέους αρετή ( ; ) = ηθικοπλαστική παιδεία // να κάνει τους νέους ικανούς να εξασφαλίζουν τα χρήσιμα στη ζωή τους ( ; ) = ωφελιμιστική παιδεία // να παρέχει στοιχεία που προάγουν τη γνώση ( ; ) = νοησιαρχική παιδεία ).
Η ενότητα κλείνει με τις προσωπικές θέσεις του Αριστοτέλη , που ακολουθεί τη μέση οδό . Δεν αποδοκιμάζει απόλυτα καμιά διάσταση γνώσης : Οι χρήσιμες γνώσεις είναι απαραίτητες , αλλά δεν πρέπει να αποτελούν αυτοσκοπό . Ο χαρακτήρας της παιδείας πρέπει να είναι κυρίως ηθοπλαστικός αλλά και να στοχεύει στη διαμόρφωση τόσο του σώματος όσο και του πνεύματος του ελεύθερου ανθρώπου .
Σε άλλο σημείο των Πολιτικών ο Αριστοτέλης αναφέρει τα αντικείμενα της παιδείας της εποχής του ( της «εμποδών παιδείας») : α. ανάγνωση και γραφή , β. γυμναστική , γ. μουσική , δ. σχέδιο και ζωγραφική .
Γενικά ο Αριστοτέλης δεν ήταν ευχαριστημένος από κανέναν τύπο παιδείας της εποχής του , γιατί κανένας τύπος παιδείας από μόνος του δε μπορούσε να προσφέρει όλα τα γνωρίσματα που απαιτούνται για τη συγκρότηση της προσωπικότητας του σπουδαίου πολίτη και πολιτικού .
Σε επόμενο χωρίο των «Πολιτικών» διευκρινίζει ότι η παιδεία που υπηρετεί πραγματικά τις αρχές της πόλης και διαπλάθει το σπουδαίο πολίτη και πολιτικό πρέπει να διέπεται από τρεις αρχές : 1. τη μεσότητα , 2. το δυνατό ( = το ανθρωπίνως εφικτό ) , 3. το πρέπον .
Σε ένα έργο πολιτικής θεωρίας ο Αριστοτέλης το βρήκε φυσικό και αυτονόητο να συζητήσει θέματα παιδείας και εκπαίδευσης . Η παιδεία είναι κατεξοχήν θέμα πολιτικό. Είναι ένα θέμα με τεράστια σημασία για τη ζωή του κάθε πολίτη χωριστά και για τη συνολική ζωή του κράτους , αφού μέσα από την κατάλληλη αγωγή και εκπαίδευση διαμορφώνονται οι σπουδαίοι πολίτες και πολιτικοί . Αν η παιδεία στοχεύει στην αρετή , μπορεί να επιτευχθεί ο ύψιστος στόχος της ευδαιμονίας των πολιτών .
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου