ΠΕΡΙ ΕΚΘΕΣΕΩΣ (Είδη - αρετές - σχέδιο - βασικές αρχές - ανάπτυξη)

Είδη εκθέσεων
 

Οι εκθέσεις, ανάλογα με το περιεχόμενο τους μπορεί να είναι

1. Περιγραφικές.

Σ’ αυτές περιγράφουμε:

• Τοπία ή τόπους που κατοικούμε ή επισκεφτήκαμε.
• Υλικά δημιουργήματα του ανθρώπου (κατοικίες, εργοστάσια, έργα).
• Φυσικά φαινόμενα. -Μεταβολές στη φύση. -Εποχές
• Φυτά. -Ζώα. -Σχέσεις και επιδράσεις στη ζωή μας.-
• Πράξεις και εκδηλώσεις των ανθρώπων. -
• Πολιτιστικές δραστηριότητες.
• Γεγονότα της καθημερινής ζωής..
• Περιγραφή προσώπων, χαρακτήρων.

 

Πώς θα εργαστούμε: Η σωστή περιγραφή ξεκινά από μια προσεκτική παρατήρηση και εξέταση του αντικειμένου ή του γεγονότος που περιγράφουμε. Δίνουμε τη γενική του εικόνα, τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, που το ξεχωρίζουν από τ ' άλλα, αποφεύγοντας καθετί το άσχετο και περιττό.
Στην πορεία ακολουθούμε τη φυσική σειρά των εντυπώσεων, που δεχόμαστε ή τη σειρά με την οποία εξελίσσεται ένα γεγονός, φροντίζοντας να υπάρχει ενότητα στην περιγραφή και όχι διάσπαση.
Συνδέουμε την περιγραφή με κρίσεις, εντυπώσεις, συναισθήματα, δικά μας ή άλλων , για το περιγραφόμενο.
Τέλος φροντίζουμε να είναι η περιγραφή μας κατατοπιστική ζωντανή και παραστατική χωρίς εξεζητημένες εκφράσεις και λογοτεχνικό φόρτο.

2. Διηγηματικές ή αφηγηματικές:

Σ’ αυτές διηγούμαστε γεγονότα, περιστατικά της ζωής μας (οικογενειακής, σχολικής, ατομικής ή κοινωνικής), εντυπώσεις, αναμνήσεις, μύθους, παραδόσεις, ιστορίες σε ορισμένο χρόνο, κοντινό ή μακρινό, από κάποια αιτία και κάτω από ορισμένες συνθήκες και πήραν σ' αυτά μέρος ένα ή περισσότερα πρόσωπα.
Στη διήγηση παρεμβάλλουμε συχνά δικές μας κρίσεις, εντυπώσεις και συναισθήματα, αρκεί αυτά να μην είναι αυθαίρετα, αλλά να βγαίνουν και να δικαιολογούνται από τα ίδια τα ιστορούμενα.
Η εξιστόρηση των γεγονότων μπορεί να γίνει:
- με αφήγηση, όταν η διήγησή μας ακολουθεί ένα συνεχή λόγο,
- με διάλογο, όταν έχουμε συνομιλία (διάλογο) των προσώπων,
- με τους δυο τρόπους, όταν χρησιμοποιούμε αφήγηση και διάλογο, όπως γίνεται συνηθέστατα.
Η αφήγησή μας ακολουθεί μια φυσική πορεία από την αρχή ως το τέλος χωρίς ν ' αφήνει κενά ή χάσματα. Πρέπει να είναι φυσική και αβίαστη, ώστε να δίνει την εντύπωση στον αναγνώστη ότι ζει ο ίδιος τα δρώμενα.

3. Απλές πραγματείες.

Απλή πραγματεία μπορούμε να πούμε πως είναι μια μικρή έρευνα, που κάνουμε σ' ένα θέμα που έχει γενικότερο ενδιαφέρον. Μελετούμε και παρουσιάζουμε το συγκεκριμένο θέμα απ' όλες τις πλευρές και διατυπώνουμε ορισμένα συμπεράσματα. Μπορούμε να βοηθηθούμε στην εργασία μας από σχετικές πηγές (βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, μαρτυρίες κ.τ.λ.
Η διατύπωση του θέματος θα είναι ακριβής, αποδεικτική, χωρίς φραστικές εξάρσεις και θα πλησιάζει περισσότερο τον επιστημονικό λόγο.
Πραγματείες -έρευνες με την απλή μορφή τους θα γράψουμε και φέτος όπως: «Τα αγαθά της συγκοινωνίας», «Η μεγάλη επικοινωνία», «Το νερό στη ζωή μας», «0 ηλεκτρονικός υπολογιστής» και άλλα. Θα μάθουμε ακόμη ανάλογα σχεδιαγράμματα και βοηθητικά μέσα για ν ' αναπτύξουμε παρόμοια θέματα.

4. Χαρακτηρισμοί προσώπων.

Περιγράφουμε και αναλύουμε πρόσωπα, χαρακτήρες, τύπους ανθρώπων, επαγγέλματα. Τονίζουμε τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του προσώπου που εξετάζουμε, δηλαδή τι νιώθει, πώς σκέφτεται, πώς αντιμετωπίζει τους άλλους, ώστε να δίνουμε όσο μπορούμε ολοκληρωμένη την εικόνα του. Το πρόσωπο μπορεί να είναι γνωστό μας (ένας συμμαθητής μου, ένας φίλος μου, ο δάσκαλός μου) ή να αναφέρεται σε κάποιο επάγγελμα ή ιδιότητα (0 γιατρός, ο ταχυδρόμος, ο φιλάργυρος κ.ά.).

5. Εκθέσεις Ιδεών.

Σ ' αυτές αναπτύσσουμε μια σκέψη, γνώμη, ιδέα, ένα γνωμικό ή μια παροιμία. Εξηγούμε τη σημασία που έχει και προσπαθούμε ν ' αποδείξουμε κατά πόσο αληθεύει στη ζωή.
Μερικά τέτοια θέματα είναι «Παν μέτρον άριστον», «Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι» κ.ά..

5. Επιστολές.

Η επιστολή είναι ένα ιδιαίτερο είδος γραφής και μας υποχρεώνει να είμαστε σύντομοι, ακριβείς και ευγενικοί. Μια επιστολή μπορεί ν ' απευθύνεται σε γνωστό μας πρόσωπο, αλλά και σε κάποιον που εκτιμούμε και θαυμάζουμε

Οι αρετές του γραπτού λόγου

Αυτά που χαρακτηρίζουν τον άρτιο γραπτό λόγο, οι αρετές του θα λέγαμε, είναι κυρίως:

α. Η κυριολεξία:
Είναι η εκλογή της κατάλληλης λέξης, που θα χρησιμοποιήσουμε, για ν’ αποδώσουμε ακριβώς μια έννοια. 

 

β. Η φυσικότητα και ακρίβεια:

Μας υποχρεώνει να διατυπώνουμε τις σκέψεις μας με απλότητα. ακρίβεια και φυσικότητα. Να περιοριζόμαστε στα σημαντικά. τα ουσιώδη και ν ' αποφεύγουμε το περιττό. την πολυλογία και τα τετριμμένα σχήματα λόγου.

Το σχέδιο της έκθεσης

Η έκθεση, κατά κανόνα, αποτελείται από τρία μέρη: τον πρόλογο. το κύριο μέρος και τον επίλογο.

1. Ο πρόλογος. Είναι η εισαγωγή στο κύριο θέμα και μας προετοιμάζει, μας κατατοπίζει γι' αυτά που θα μιλήσουμε παρακάτω. Είναι η πρώτη εντύπωση που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον. γι’ αυτό πρέπει:

I. Να είναι σύντομος, παραστατικός, με απλά νοήματα, χωρίς πλατειασμούς και περιττές λέξεις. Η έκτασή του να είναι ανάλογη με το θέμα και οπωσδήποτε πολύ μικρότερη από το κύριο μέρος. Ένας μακροσκελής πρόλογος μας απομακρύνει από το θέμα.
II. Να έχει άμεση, οργανική σχέση με το θέμα της έκθεσης; και να οδηγεί αβίαστα σ .αυτό χωρίς να δημιουργεί χάσματα.
Ένας πρόλογος μπορεί να περιέχει:
I. Κάτι το γενικό που αναφέρεται στο θέμα,
II. Τον τόπο, το χρόνο, τις συνθήκες που έγινε κάτι που περιγράφουμε ή διηγούμαστε,
III. Την ερμηνεία ή επεξήγηση μιας λέξης, φράσης ή πράγματος, που πρέπει να γίνεται στην αρχή, για να το κατανοήσει καλύτερα ο αναγνώστης.

2. Το κύριο μέρος. Είναι ο κορμός της έκθεσης, το μεγαλύτερο μέρος της και περιλαμβάνει την ανάπτυξη των σκέψεών μας γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Πριν αρχίσουμε να γράφουμε, εξετάζουμε τι μας ζητεί το θέμα Σχεδιάζουμε πώς θ’ αρχίσουμε, πώς θα προχωρήσουμε στην ανάπτυξη, πώς θα το κλείσουμε. Κύρια σημεία που πρέπει εδώ να προσέξουμε είναι:

I. Να μην ξεφεύγουμε από το θέμα με άσχετα προς αυτό. Να περιοριζόμαστε στα ουσιώδη και ν’ αποφεύγουμε τα ασήμαντα, τις μικρολεπτομέρειες, τις συχνές επαναλήψεις, που κουράζουν τον αναγνώστη.
II. Οι σκέψεις μας πρέπει να έχουν μια λογική σειρά να συνδέονται μεταξύ τους σαν αλυσίδα και να περιστρέφονται γύρω από το κύριο νόημα (κεντρική ιδέα) του θέματος.
III. Να αποφεύγουμε τις μεγάλες προτάσεις και γενικά το μακροπερίοδο λόγο. Οι προτάσεις πρέπει να είναι όσο μπορεί σύντομες, απλές σαφείς και να δίνουν ένα πλήρες νόημα. Η μια να οδηγεί στην άλλη με φυσικό τρόπο και όλες μαζί ν’ αποτελούν ένα αρμονικό σύνολο.
IV. Ν’ αφήνουμε παραγράφους εκεί που τελειώνει ένα νόημα κι αρχίζει ένα άλλο.

3. Ο επίλογος. Είναι το κλείσιμο, το επισφράγισμα της εργασίας μας ,που αφήνει την τελευταία εντύπωση και πρέπει να είναι επιτυχημένος, Δε θα περιλάβουμε στον επίλογο πράγματα, που ανήκουν κι έπρεπε να μπουν στο κύριο μέρος και τα ξεχάσαμε. Ο πρόλογος μπορεί να είναι μια γενική εντύπωση, μια σκέψη, κρίση, ευχή, ένα συμπέρασμα. Και ο επίλογος όπως και ο πρόλογος πρέπει να είναι. λιτός, σύντομος, επιγραμματικός.

Βασικές αρχές μιας καλής έκθεσης

α) Ωραία έκφραση

Η ανάπτυξη των σκέψεων και των συναισθημάτων μας πρέπει να γίνεται με τον καλύτερο και ωραιότερο δυνατό τρόπο, ώστε η έκθεσή μας να χαρακτηρίζεται από απλότητα, φυσικότητα, ακρίβεια, σαφήνεια, ζωντάνια και ομορφιά. Την ομορφιά την αποκτά με τις κατάλληλες και διαλεγμένες λέξεις και φράσεις, που μπαίνουν τεχνικά η μια κοντά στην άλλη και δημιουργούν ένα ωραίο σύνολο.

β) Ωραία σύνταξη

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δείξουμε και στο σχηματισμό των προτάσεων. Οι προτάσεις μας πρέπει να είναι συντακτικά σωστές. Να μη λείπει το ρήμα, το υποκείμενο ή το αντικείμενό τους, εκτός αν εννοούνται εύκολα.
Συνηθισμένος λόγος, που γίνονται συχνά τέτοια λάθη είναι οι μεγάλες προτάσεις. Καλό είναι λοιπόν να προτιμούμε μικρές προτάσεις, που δεν έχουν μέσα τους τον κίνδυνο να μην είναι συντακτικά σωστές.
Κάθε πρόταση πρέπει να ακούγεται ευχάριστα στο αυτί μας. Γι’ αυτό πριν γράψουμε κάθε μας πρόταση καλό θα ήταν να τη στριφογυρίζουμε στο μυαλό μας, για να δούμε πως μπορούμε να τοποθετήσουμε τις λέξεις της στην καλύτερη δυνατή σειρά.

γ) Σαφήνεια

Οι σκέψεις μας πρέπει να εξωτερικεύονται, έτσι ώστε να γίνονται εύκολα αντιληπτές από τους άλλους. Αυτός που θα διαβάσει ή θα ακούσει την έκθεσή μας, πρέπει να καταλάβει τι γράφουμε, για ποιο πράγμα μιλάμε, τι θέλουμε να πούμε.
Γι’ αυτό λοιπόν τα νοήματά μας χρειάζεται να είναι απλά και καθαρά, ώστε να μη δημιουργούν αμφιβολίες και να είναι κατανοητά.

δ) Κατάλληλη ανάπτυξη

Όλα τα σημεία της έκθεσής μας δεν έχουν την ίδια σημασία και βαρύτητα. Πρέπει να διακρίνουμε τα σημαντικά από τα ασήμαντα και να δίνουμε περισσότερο βάρος στα σημαντικά, ενώ για τα ασήμαντα η αναφορά μας πρέπει να είναι λιτή και σύντομη.

ε) Φυσικότητα

Τέλος για να είναι ωραία η έκθεσή μας, πρέπει να χαρακτηρίζεται από φυσικότητα στη διατύπωση των σκέψεών μας. Να αποφεύγουμε δηλαδή τις πομπώδεις φράσεις και τις υπερβολικά στολισμένες εκφράσεις. Τα τεχνικά μέσα – θα μιλήσουμε γι’ αυτά στο επόμενο φυλλάδιο – βοηθούν απεριόριστα στο στόλισμα του γραπτού μας. Η κατάχρηση όμως βλάπτει την έκθεσή μας.

Η ανάπτυξη της έκθεσης
Για να αναπτύξουμε την έκθεσή μας, κάνουμε ακριβώς ό,τι θα κάναμε και για μια παράγραφο. Συγκεκριμένα κάθε παράγραφος της έκθεσής μας πρέπει να έχει τις παρακάτω αρετές:

1. ΣΑΦΗΣ ΣΚΟΠΟΣ: 

 

Η παράγραφος θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη στο σκοπό της και ελέγξιμη ως προς την εκπλήρωση αυτού του σκοπού. Ο σκοπός της π. καταγράφεται από τη θ.π. και δηλώνει άμεσα αυτό που θα απασχολήσει την παράγραφο και έμμεσα τη σχέση της παραγράφου με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική. Ασαφείς και συγκεχυμένες παράγραφοι δημιουργούνται, όταν ο συγγραφέας της παραγράφου δεν έχει ξεκαθαρίζει στο μυαλό του αυτό το οποίο θέλει να αναπτύξει.

2. ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ: 

 

Κάθε παράγραφος θα πρέπει να πληροφορεί επαρκώς τον αναγνώστη για τη βασική ιδέα που πραγματεύεται. Η πληρότητα έχει να κάνει με την επαρκή ανάπτυξη της θεματικής πρότασης, με την ικανοποιητική διείσδυση στην προβληματική που αυτή εισάγει. Η πληρότητα μιας παραγράφου αφορά στη συγκέντρωση αξιόλογου υλικού, έτσι ώστε να μην υπάρχουν ελλείψεις και απορίες στον αναγνώστη. Παράγραφοι εξειδικευμένες απαιτούν λεπτές και διεισδυτικές κρίσεις, ενώ παράγραφοι γενικού χαρακτήρα απαιτούν ισορροπημένη διάταξη γενικών κρίσεων, ώστε να παρέχουν σφαιρική και ολοκληρωμένη πληροφόρηση. Ακόμη, η πληρότητα της π. έχει να κάνει με την επάρκεια των επιχειρημάτων ή των τεκμηρίων, με τα οποία στηρίζεται και αιτιολογείται η Θ.Π. Η πληρότητα της παραγράφου λοιπόν κρίνεται από τη σφαιρική πληροφόρηση, από τη διεισδυτική ανάλυση και από την τεκμηρίωση της θεματικής περιόδου.

3. ΕΝΟΤΗΤΑ: 

 

πρόκειται για την ύπαρξη λογικής συνάφειας ανάμεσα στις λεπτομέρειες και τη θεματική πρόταση. Οι λεπτομέρειες θα πρέπει να σχετίζονται με τη Θ.Π., να απορρέουν από αυτή ή να οδηγούν σ’ αυτή. Η ιδιοτυπία του ανθρώπινου συνειρμού είναι ότι οδηγεί σε διαδρομές ή ιδέες, άσχετες πολλές φορές με την αφετηρία απ’ όπου ξεκίνησαν. Η θεματική περίοδος είναι που καθοδηγεί την εκτύλιξη αυτών των ιδεών και αποτελεί θεματικό κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται, γι’ αυτό και πρέπει κατά τη συγγραφή μιας παραγράφου να ελέγχεται συχνά η λογική σχέση των λεπτομερειών με τη Θ.Π. Για την επίτευξη της ενότητας θα πρέπει η παράγραφος να αντιμετωπίζεται ως ένα ενιαίο σύνολο, το περιεχόμενο του οποίου έχει εκ των προτέρων ελεγχθεί.

4. ΣΥΝΟΧΗ: 

 

Το να μην υπάρχουν λογικά χάσματα ή άλματα κατά τη μετάβαση από τη μία ιδέα στην άλλη. Η μία ιδέα (βασική λεπτομέρεια) “χτίζεται” πάνω ή δίπλα στην άλλη, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα αρραγές “όλο”. Η συνοχή των επιμέρους ιδεών επιτυγχάνεται μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων ή εκφράσεων (π.χ. επιπλέον, επίσης, αντίθετα, ωστόσο, επομένως κ.λπ.). Οι διαρθρωτικές αυτές λέξεις εκφράζουν προεκτάσεις των νοημάτων, επεξηγήσεις, διασαφήσεις, αιτιολογήσεις, προσθήκες, αντιθέσεις και αποτελούν αναγκαία, αλλά όχι επαρκή συνθήκη για την αλληλουχία

5. ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ: 

 

Είναι η σύνδεση των ιδεών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η μία να απορρέει από την άλλη ή να οδηγεί στην άλλη. Οι βασικές λεπτομέρειες συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις αιτίου – αποτελέσματος, προηγουμένου - επομένου και κατατάσσονται με μία λογική σειρά. Αποτελεί το λογικό επακόλουθο της συνοχής

ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

1. Αν ο σαφής σκοπός αφορά τη θεματική πρόταση, οι υπόλοιπες αρετές αφορούν την ανάπτυξη της παραγράφου και τον τρόπο δόμησης των λεπτομερειών. Γενικότερα, οι λεπτομέρειες – επιχειρήματα πρέπει να σχετίζονται λογικά, τόσο μεταξύ τους όσο και προς τη θεματική πρόταση, η οποία αποτελεί τον ενοποιητικό παράγοντα για τη δική τους παρουσία. Ανάλογα με τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου (παραδείγματα, αιτιολόγηση, αίτιο-αποτέλεσμα κ.λπ.) οι λεπτομέρειες αναφέρονται στη Θ.Π, είτε στο μεταξύ τους συνδυασμό είτε η καθεμία ξεχωριστά.
2. Μέρος της πληρότητας αποτελεί και η στήριξη - τεκμηρίωση της θεματικής πρότασης, με το σύνολο των λεπτομερειών. Σε κάθε περίπτωση, ο ισχυρισμός που διατυπώνεται στη Θ.Π. θα πρέπει να στηρίζεται με αποδεικτικές προτάσεις - επιχειρήματα, με αιτιολογήσεις, με τεκμήρια και πληροφορίες που θα πείθουν τον αναγνώστη για την ορθότητα των λεγομένων.