Του Γαβριήλ Μπομπέτση
Έχουμε ανατραφεί έτσι ώστε να αντιμετωπίζουμε με φόβο και δυσμένεια την αποτυχία και το λάθος στη σχολική πράξη. Υπαίτιοι για το φόβο αυτό και τη δυσμένεια είναι σε μεγάλο βαθμό το οικείο περιβάλλον μας καθώς και το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα. Αλλά όχι μόνο. Ο αρκετά εγωκεντρικός χαρακτήρας της ανθρώπινης φύσης, επίσης, δεν αποδέχεται εύκολα την αστοχία. Ιδιαίτερα αν δεν έχει εξασκηθεί σε αυτό, αν δεν έχει δεχτεί μάθημα ζωής.
Το άλλο άκρο είναι η επανάπαυση, το βόλεμα, η μη καταβολή προσπάθειας και η αδιαφορία για συμμετοχή στο συμπόσιο της γνώσεως, στο πανηγύρι της γνώσεως και των ερεθισμάτων. Γιατί αυτό είναι ( ή θα έπρεπε να είναι) το σχολείο. Ένας ευχάριστος χώρος κοινωνίας αλλά και "επι-κοινωνίας" γνώσεως (ο δάσκαλος καλείται αρκετές φορές να γίνει και μαθητής των μαθητών του) και όχι μόνο. Το ηθικό βάρος του εκπαιδευτικού θεωρώ πως είναι τεράστιο. Συμμετέχει στη διάπλαση νέων που θα πρέπει να βγουν στην κοινωνία, να σταθούν στα πόδια τους, να έχουν ιδέες, να έχουν δράση, να έχουν ποιότητα και ήθος, να έχουν εσωτερική δύναμη για να ανταπεξέλθουν στο στίβο της ζωής. Στο άλλο άκρο λοιπόν, κλείνοντας την παρένθεση, βρίσκεται και η άποψη ότι η αριστεία είναι ρετσινιά (όπως είχε διατυπωθεί από πολιτικό πρόσωπο).
Η κατάφαση στην αποτυχία δεν πρέπει να συσχετιστεί ως εκ τούτου με τις παραπάνω καταστάσεις. Είναι άλλο πράμα. Θα ταξιδέψουμε στο χρόνο και θα δούμε υπό ψυχολογική ματιά λογοτεχνικά και μη κείμενα.
Στην αρχαιότητα όπως και στο Βυζάντιο φαίνεται πως μία από τις παιδαγωγικές μεθόδους ήταν και ο ξυλοδαρμός. Αν και ο Πλούταρχος στο Περί παίδων αγωγής προτείνει ως μέσο αγωγής την παραίνεση (έπαινος και επίπληξη) απορρίπτοντας τον ξυλοδαρμό, ο Πρωταγόρας στο ομώνυμο έργο του Πλάτωνα κάνει αναφορά σε ἀπειλαῖς και πληγαῖς για να ισιώσει ο ατίθασος και ανυπάκουος νέος. Το έργο αυτό της αγωγής - με ηθικό προσανατολισμό - επωμίζονταν σε ένα πρώτο στάδιο η τροφός, η μητέρα αλλά και ο ίδιος ο πατέρας, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο το τελευταίο για τα μέτρα της εποχής. Στο Βυζάντιο ο ξυλοδαρμός στο σχολείο ήταν πρακτική αποδεκτή και από τους γονείς . Φαίνεται ότι σε κάποιο παιδευτήριον που δημιούργησε ο Ιουστινιανός υπήρχε στην είσοδο η εξής επιγραφή: Άρξον χείρ μου αγαθά, γράψον γράμματα καλά, μη δαρείς και παιδευτείς και εις φάλαγγαν εμβείς. Ας μην λησμονούμε πως αυτή η πρακτική ήταν σε ισχύ μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα. Είναι γνωστή και η κάπως άσεμνη παροιμία: Μικρό κωλό δεν έδειρες, μέγα μην φοβερίζεις.
Το λάθος, η απόκλιση από το θεωρούμενο ορθό, αντιμετωπιζόταν όπως είδαμε δια του ξυλοδαρμού. Ας δούμε πώς απεναντίας μέσα στην ποίηση και το τραγούδι (υπό ορισμένα κριτήρια, δια του λόγου το αληθές, ένας μεγάλος αριθμός τραγουδιών θα μπορούσε να θεωρηθεί ποίηση) δίνεται μια άλλη διάσταση του λάθους. Θα πει ο Κ.Π.Καβάφης στην Ιθάκη: Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,/ τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,/ αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου... Μήπως η αποτυχία ιδωμένη ως συμφορά δεν μας ακινητοποιεί, μήπως δεν μας δημιουργεί πλήθος αρνητικών συναισθημάτων; Πάντα με το βλέμμα καρφωμένο προς την Ιθάκη, αυτό που εντέλει έχει μεγαλύτερη αξία, θα πει ο ποιητής, είναι η πείρα, η σοφία, ο πλούτος του ταξιδιού. Η αποτυχία είναι ένα μάθημα για το μάθημα - πώς να μάθω αν δεν κάνω λάθη; - αλλά και ένα μάθημα για τη ζωή με τα στραβοπατήματα της, τους αναδυόμενους Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες και Ποσειδώνες. Η φεγγαροντυμένη, που αναδύεται σαν από υποθαλάσσια καταπακτή καταμεσής του πελάγους για να συντρέξει τον Κρητικό στον αγώνα του να σωθεί ο ίδιος και η αγαπημένη του, μπορεί να είναι απλώς μια ποιητική παρηγοριά. Δεν εμφανίζεται πάντοτε ο από μηχανής θεός.
Θα τραγουδήσει ο Λουδοβίκος των Ανωγείων τους ακόλουθους στίχους: Κάποτε πήγα να λυγίσω/ κι είδα τον Αλεξανδρινό/ να δείχνει με το χέρι την Ιθάκη,/ ατέλειωτο προορισμό. Η πορεία προς τη γνώση ( αλλά και ευρύτερα η πορεία στο μονοπάτι της ζωής) είναι τω όντι ένας ατέλειωτος προορισμός. Η αποτυχία είναι ένας σταθμός σε αυτή την πορεία. Μια συμβολή. Δεν είναι μειονέκτημα να αποτυγχάνω αλλά εν δυνάμει πλεονέκτημα.
Τρίτος σταθμός η Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γ.Ρίτσου.
Κι ἀλήθεια δέν εἶναι λίγες οἱ φορές πού ἀνακαλύπτω ἐκεῖ, στό βάθος τοῦ πνιγμοῦ,
κοράλλια καί μαργαριτάρια καί θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων,
ἀπρόοπτες συναντήσεις, καί χτεσινά καί σημερινά καί μελλούμενα,
μιάν ἐπαλήθευση σχεδόν αἰωνιότητας,
κάποιο ξανάσασμα, κάποιο χαμόγελο ἀθανασίας, ὅπως λένε,
μιάν εὐτυχία, μιά μέθη, κ' ἐνθουσιασμόν ἀκόμη,
κοράλλια καί μαργαριτάρια καί ζαφείρια·
(στ.172-8)
Στο βάθος του πνιγμού, στη δυσκολία - γιατί όχι λοιπόν και στην αποτυχία! - βρίσκεται ένας θησαυρός, μία ευτυχία, μια ευκαιρία να μάθω, μια ευκαιρία να πορευθώ αλλιώτικα έχοντας πάρει το μάθημά μου. Με το πάθος να έχει γίνει μάθος όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες.
Για να παιδευτεί κανείς πρέπει να παιδευτεί. Και η αποτυχία, το λάθος είναι μία στάση στο δρόμο προς τη γνώση και τη ζωή. Στόχος είναι αυτό το οποίο στοχεύεται, αυτό, με άλλα λόγια, στα οποίο κατευθύνονται οι βολές, αλλά και αυτό στο οποίο στοχεύουμε. Όπως στην ίδια λέξη κρύβονται δύο φαινομενικά αντιφατικές αλλά στην ουσία συμπληρωματικές σημασίες, το ίδιο θα μπορούσε να μεταφερθει και στην αρένα της ζωής, και στην πραγματικότητα.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου