Γράφοντας τις Πρώτες μου Προτάσεις (Α' & Β' Δημοτικού)

του Νικολάου Γεωρ. Κατσούλη
- Φιλολόγου, Παιδαγωγού

Ο Πιαζέ υποστήριξε την ιδέα ότι η νοημοσύνη αναπτύσσεται σε μια σειρά από στάδια τα οποία σχετίζονται με την ηλικία και είναι προοδευτικά, επειδή το ένα στάδιο πρέπει να ολοκληρωθεί προτού επέλθει το επόμενο. Για κάθε στάδιο ανάπτυξης το παιδί σχηματίζει μια άποψη για την πραγματικότητα στη συγκεκριμένη ηλικιακή περίοδο στην οποία βρίσκεται. Στο επόμενο στάδιο το παιδί πρέπει να διατηρήσει το προηγούμενο επίπεδο των ψυχικών ικανοτήτων, για να ανοικοδομήσει έννοιες. Ο Πιαζέ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πνευματική ανάπτυξη είναι μια ανοδική επεκτεινόμενη σπείρα, στην οποία τα παιδιά πρέπει συνεχώς να τροποποιούν τις ιδέες που είχαν σχηματίσει στο προηγούμενο στάδιο και να τις αντικαθιστούν με νέες υψηλότερες έννοιες που απαιτούνται στο επόμενο επίπεδο. 

Το Στάδιο της συγκεκριμένης λογικής σκέψης

Το τρίτο στάδιο ανάπτυξης του Jean Piaget είναι το λεγόμενο "Στάδιο της συγκεκριμένης λογικής σκέψης" από τα 6 έως τα 12 έτη (παιδική ηλικία). Σε αυτό κατά τον ελβετό παιδαγωγό τα παιδιά κατακτούν την λογική σκέψη, λαμβάνουν υπόψη τους τόσο διαφορετικές παραμέτρους όσο και τους άλλους (κατάργηση της εγωκεντρικής επικοινωνίας). Τα κύρια ελλείμματα που εμφανίζονται αφορούν την αφηρημένη σκέψη. Το παιδί κατανοεί καλύτερα την κατάταξη των αντικειμένων, με βάση πολλούς παράγοντες όπως το ύψος, το βάρος, το σχήμα, το μέγεθος κλπ. Το παιδί μπορεί να τοποθετήσει ακόμη τα αντικείμενα σε σειρά, εξυπηρετώντας έναν συγκεκριμένο σκοπό. Είναι σε θέση να κατανοήσει τους αριθμούς, το βάρος και άλλα φυσικά χαρακτηριστικά των αντικειμένων. Κατά την περίοδο αυτή η γνωστική λειτουργία στηρίζεται σε νοητικές πράξεις και συλλογισμούς που ανταποκρίνονται στους κανόνες της λογικής, για συγκεκριμένα πράγματα και μόνο στο άμεσο παρόν. Οι συλλογισμοί εδώ είναι εμπειρικοί – επαγωγικοί και δεν αποτελούν οργανικό κι ενιαίο σύστημα.

Η περίοδος των συγκεκριμένων πράξεων(7-11 ετών) είναι η περίοδος της ολοκλήρωσης συγκεκριμένων λογικών πράξεων. Λογικές πράξεις κατά τον Piaget είναι: «οι αναστρέψιμες εσωτερικοποιημένες στη σκέψη ενέργειες». Οι ενέργειες αυτές έχουν οργανωθεί σε ολοκληρωμένα λογικά συστήματα που επιτρέπουν στο παιδί να επιλύει απλά και συγκεκριμένα λογικά προβλήματα. Η σκέψη του παιδιού κατά τη φάση αυτή είναι σε θέση:

• να προβαίνει σε συνενώσεις επιμέρους συγκεκριμένων πραγμάτων ή ομάδων πραγμάτων π.χ Α+Β=Γ (π.χ όλοι οι άνδρες + όλες οι γυναίκες = όλοι οι άνθρωποι)
• να ακολουθεί πορεία αντίστροφη από εκείνη που ακολούθησε για να καταλήξει σε κάποιο λογικό συμπέρασμα (αναστρεψιμότητα)
• να κάνει συνδυασμούς και συσχετίσεις μεταξύ διαφόρων πραγμάτων κατά ποικίλους τρόπους χωρίς να μεταβάλλει το τελικό αποτέλεσμα που προκύπτει από αυτούς (συνδιαστικότητα ή προσαιτεριστικότητα) π.χ Αν Α+(Β+Γ)=Δ τότε και (Α+Β)+Γ=Δ

Η σκέψη του παιδιού κατά τη φάση αυτή είναι επίσης σε θέση:

• να αντιλαμβάνεται ότι αν μια συγκεκριμένη λογική πράξη συνδυαστεί με την αντίθετη της, αυτό οδηγεί στην ακύρωση της π.χ. Α-Α=0, όλοι οι άνθρωποι – όλοι οι άνθρωποι = κανείς άνθρωπος
• να καταλαβαίνει ότι η πρόσθεση ενός αριθμητικού συνόλου στον εαυτό του οδηγεί σύμφωνα με την αρχή της συνένωσης σε νέο αριθμητικό σύνολο (Α+Α=2Α)
• Αντίθετα αν ένα ποιοτικό στοιχείο επαναλαμβάνεται προστιθέμενο στον εαυτό του ουδεμία διαφοροποίηση προκαλείται (ταυτολογία)

Η ολοκλήρωση των λειτουργιών αυτών επιτρέπει κατά την περίοδο αυτή να επιλύει προβλήματα που σχετίζονται με την ομαδοποίηση και κατηγοριοποίηση συγκεκριμένων αντικειμένων καθώς και με τη διατήρηση της ύλης. Χάρη στις παραπάνω λογικές λειτουργίες το άτομο μπορεί να αντιληφθεί καλύτερα

α. τις στοιχειώδεις μαθηματικές έννοιες,
β. το χώρο,
γ. το χρόνο,
δ. την αιτιότητα

Στην ηλικιακή φάση των συγκεκριμένων λειτουργιών οι συλλογισμοί του ατόμου εξακολουθούν να έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και δεν αποτελούν τμήμα ενός ενιαίου συνόλου. Κατά συνέπεια, στην φάση αυτή δεν μπορούν να διδαχθούν μαθήματα που η κατανόησή τους απαιτεί αφηρημένη σκέψη. Το παιδί γίνεται λιγότερο εγωκεντρικό και κάνει προσπάθειες να κατανοήσει τα άλλα άτομα και να καταστήσει γνωστά στους άλλους τα αισθήματα και τις ιδέες του τα αισθήματα και τις ιδέες του.

Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών της Α' & Β' Δημοτικού

Σας παρουσιάζω τί προβλέπουν τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών των δύο πρώτων τάξεων του Δημοτικού σχολείου σε επίπεδο γλώσσας, τόσο σε επίπεδο Προφορικού λόγου όσο και σε Γραπτού λόγου, ώστε να δούμε αν τυχόν από την μια είναι συμβατά τα επιδιωκόμενα με το επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών και από την άλλη τυχόν προβλήματα στον τρόπο επιδιώξεώς τους.

• Α. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Σκοπός: Η λογική οργάνωση του προφορικού λόγου του μαθητή, η ορθή χρήση απλών δομών και απλού λεξιλογίου. Στην Α και Β Δημοτικού δηλαδή όσον αφορά τον προφορικό λόγο ο μαθητής ασκείται βαθμιαία, ώστε να είναι σε θέση να:

1. Θέτει σε λειτουργία μηχανισμούς ακουστικής και απαντητικής ετοιμότητας (ακροάται, παίρνει το λόγο, δεν ξεφεύγει από το θέμα).
2. Παρακολουθεί διάφορες μορφές του προφορικού λόγου και συμμετέχει αναλόγως.
3. Διηγείται πραγματικά ή φανταστικά γεγονότα. Περιγράφει πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις. Εκφράζει εντυπώσεις, σκέψεις, επιθυμίες, αισθήματα κτλ.
4. Αναγνωρίζει και περιγράφει διαθέσεις, προθέσεις, συναισθήματα.
5. Αφηγείται ιστορίες.
6. Αρθρώνει, προφέρει και τονίζει σωστά.
7. Διατυπώνει καταφατικές, αρνητικές, επιφωνηματικές και ερωτηματικές προτάσεις.
8. Εκτελεί γλωσσικές πράξεις αναφοράς, προτροπής, υπόσχεσης κ.ά.
9. Χρησιμοποιεί σωστά γραμματικούς τύπους και απλό λεξιλόγιο.
10. Χρησιμοποιεί κατάλληλα τους ρηματικούς τύπους, για να τοποθετεί τα γεγονότα στο χρόνο. 

Προκειμένου δε να επιτευχθούν οι ανωτέρω στόχοι προκρίνονται οι εξής ενέργειες - δραστηριότητες:

1. Βιωματική εμπλοκή μαθητών σε ποικίλες μορφές λεκτικής επικοινωνίας, όπως είναι: (ανα)διηγήσεις, ελεύθερος διάλογος, συζητήσεις, δραματοποιήσεις, θεατρικά παιχνίδια, παιχνίδια ρόλων, τραγούδια, ποιήματα και ενεργητική συμμετοχή στις εκδηλώσεις της σχολικής ζωής (Μελέτη περιβάλλοντος, Αισθητική και Μουσική Αγωγή).
2. Περιγραφή προσώπων, καταστάσεων και συναισθημάτων (ειρωνεία, χιούμορ, συγκίνηση, εύθυμη διάθεση, προσβολή κτλ.) με αφορμή εμπειρία που έζησε, ή ιστορία που άκουσε. Περιγραφή αντικειμένων (π.χ. μήλου) με τη μορφή αινίγματος.
3. Αφηγήσεις συνοπτικές ή διεξοδικές.
4. Εξοικείωση με τους εκφραστικούς τρόπους και με το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούνται σε διάφορες περιστάσεις της ζωής. Π.χ. προφορική πρόσκληση σε εναλλακτικά πλαίσια επικοινωνίας (οικείο, φιλικό, επίσημο κτλ) και ανάλογη προσαρμογή του προφορικού λόγου.
5. Αφήγηση ιστορίας, παραμυθιού, ανέκδοτου, θεατρικού έργου όπως το άκουσε ή με παραλλαγές.
6. Εντυπώσεις από επίσκεψη σε διάφορους χώρους, λ.χ. μουσεία (Μελέτη Περιβάλλοντος).
7. Ασκήσεις ορθής προφοράς λέξεων και φωνητικής επιτέλεσης γλωσσικών πράξεων.
8. Προφορά συνδυασμού φθόγγων π.χ. Πέμπτη, εκστρατεία.
9. Σχηματισμός/συμπλήρωση προφορικών προτάσεων.
10. Άσκηση στη χρήση λέξεων μέσα σε οικείες προτάσεις.
11. Αφήγηση ιστοριών με διάκριση του προτέρου και του υστέρου. 

Σημείωση:

Ήδη από τους πρώτους στόχους διακρίνουμε μία μικρή ασυμβατότητα αυτών σε σχέση με το γνωστικό, νοηματικό, συναισθηματικοψυχικό στάδιο ανάπτυξης των παιδιών.  Η γνωστική λειτουργία στηρίζεται σε νοητικές πράξεις και συλλογισμούς που ανταποκρίνονται στους κανόνες της λογικής, για συγκεκριμένα πράγματα και μόνο στο άμεσο παρόν λέει ο Πιαζέ. Άρα όταν ένα παιδί των δύο πρώτων τάξεων του Δημοτικού καλείται να αφηγηθεί ήτοι να διηγηθεί μίαν ιστορία του παρελθόντος ή φανταστική, τούτο ασφαλώς δεν έχει να κάνει με το άμεσο Παρόν αλλά με το παρελθόν. Με άλλα λόγια το παιδί σε πρώιμη ηλικία - μην λησμονούμε ότι το γ' στάδιο του Πιαζέ φθάνει έως την Ε' τάξη του δημοτικού σχολείου - καλείται από τα αναλυτικά προγράμματα να αναλογισθεί το παρελθόν, ή μια φαντασιακή, επίπλαστη παγματικότητα, να συγκεκριμενοποιήσει μια κατάσταση αυτού, να προσδιορίσει τόπο και χρόνο και πρόσωπα σε αυτό και τους όποιους μεταξύ αυτών των κατηγοριών συσχετισμούς και να παράξει προφορικόν ή φεύ γραπτόν λόγον. Σαφώς και ο λόγος θα έχει αποσπασματικό χαρακτήρα και δεν θα αποτελεί τμήμα ενός ενιαίου συνόλου. Όμως αγγίζει μία τέτοια δραστηριότητα και την αφαίρεση αφού θα πρέπει το μικρό παιδί να επιλέξει περιστατικό του παρελθόντος, να απορρίψει άλλα, το ίδιο να κάνει σε πρόσωπα και ομιλίες και καταστάσεις και τόπους αλλά και να δικαιολογήσει ίσως τις όποιες επιλογές του σε χρόνο ταχύ που υπαγορεύει ο προφορικός λόγος. Δηλαδή ένσταση υπάρχει ως προς το φανταστικό και κυρίως την αφήγηση που τίθεται ως στόχος κατάκτησης των λιλιπούτειων αυτών μαθητών. Διότι και τα δύο αυτά εγγίζουν το αφηρημένο. Θα σας δώσω μερικά παραδείγματα:

- ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να απαντήσουν στο εξής: "Περιγράψτε την τάξη σας"
- ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να απαντήσουν στο εξής: "Πώς πέρασα το καλοκαίρι μου;"

Στην πρώτη περίπτωση το παιδί καλείται να παρατηρήσει το άμεσο παρόν, να κοιτάξει γύρω του, να δεί πρόσωπα και πράγματα και να τα κατονομάσει, να μιλήσει για τον ρόλο τους, τί κάνουν το καθένα και να ανασυγκροτήσει τον χώρο μέσα στον οποίο βρίσκεται ζωντανά. Στην δεύτερη περίπτωση αντιθέτως θα πρέπει να μεταφερθεί σε παρελθοντικό χρόνο, να επιλέξει επεισόδια ανάμεσα σε πολλά, να επιλέξει πρωταγωνιστές και να αναφερθεί σε γεγονότα που έχουν λήξει αλλά του έχουν απομείνει στο νού εντυπωσιακά, ήτοι να ανασυνθέσει και αφού αφαιρέσει να μιλήσει για ένα, δύο από αυτά. Ποιά νομίζετε ότι θα είναι η καταλληλότερη περίπτωση για αυτά κι ποιά θα έχει καλλύτερη εκπαιδευτική επίδραση; Μα φυσικά η πρώτη.

Άλλο παράδειγμα. Τα παιδιά μαθαίνουν τα μέσα μεταφοράς. Το αυτοκίνητο, το πλοίο, το τραίνο, το αεροπλάνο, το λεωφορείο, η μοτοσυκλέτα, το αερόστατο κ.α

- ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να απαντήσουν στο εξής: "Περιγράψτε πότε χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο, ποιός μπορεί να οδηγήσει το αυτοκίνητο και τι κάνει σαν οδηγάει κάποιος και τί κάνουν οι επιβάτες του;"
- ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να απαντήσουν στο εξής: "Με ποιό μέσο θα ήθελα να ταξιδέψω και γιατί;"

Στην πρώτη περίπτωση με την βοήθεια της εποπτείας θέτομεν και μιαν εικόνα αυτοκινήτου εις το μέσον της τάξεως ή και περισσοτέρων με μια οικογένεια να επιβιβάζεται σε αυτό, ή αυτοκινήτων να κινούνται σε δρόμους κ.τ.λ. Με την ερώτηση πότε χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο το παιδί αμέσως σκέπτεται την οικογένειά του και όσα αντιμετωπίζει καθημερινώς. Τότε λέγει μέσα του ότι το χρησιμοποιούμε σαν θέλει ο μπαμπάς ή ή μαμά να πάνε στην δουλειά τους, όταν πάμε βόλτα ή όταν πάμε για ψώνια κ.τ.ο. Σκέπτεται ποιός οδηγεί το αυτοκίνητο και γιατί; Το γιατί τους το ενισχύουμε. Γιατί φερ' ειπείν δεν το οδηγούν παιδιά, γιατί δεν το οδηγούν όλοι και τί πρέπει να διαθέτουν όσοι οδηγούν; Όλα τα ερωτήματά μας είναι από την πραγματικότητα και στοχεύουν σε συγκεκριμένα πράγματα. Αντίθετα στην δεύτερη περίπτωση το ερώτημα είναι γενικό και απαιτεί αφηρημένη σκέψη. Διότι το παιδί θα πρέπει να θυμηθεί παραστάσεις του παρελθόντος, όταν ταξίδεψε με ένα μέσο, να ανακαλέσει εντυπώσεις που σαφώς θα είναι πολλές, να επιλέξει από αυτές και να δικαιολογήσει με αυτές το γιατί; Είναι το ίδιο; Και προσέξατε την εναλλαγή του πραγματικού με το φανταστικό και στις δύο περιπτώσεις. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί ακόμα και ένα παιδί που η οικογένειά του δεν έχει αυτοκίνητο, δεν αποτελεί δηλαδή αυτό το μέσον πραγματικότητα για την οικογένειά του να απαντήσει, διότι μπορεί να φανταστεί πως είναι μπαίνοντας στην θέση όλων όσων μπαίνουν σε αυτοκίνητο αφού και το ίδιο θα έχει μπεί σε όχημα αρκετές φορές στην ζωή του. Αντίθετα στην δεύτερη περίπτωση ένα παιδί που έχει περιορισμένες παραστάσεις από ταξίδια δηλαδή το πραγματικό είναι περιορισμένο δεν θα μπορέσει να φανταστεί με ευκολία το ποιές ήθελεν είναι οι εντυπώσεις από ταξίδι με κάποιο μέσο. Έτσι ή θα πεί για ταξίδια από μέσο το οποίο χρησιμοποίησε  με συγχεχυμένα και αποσπασματικά τα αναφερόμενα ή θα πεί κάτι το γενικό και σαφώς περιορισμένο. Για παράδειγμα "θα ήθελα να ταξιδέψω με αερόστατο γιατί θα ήταν ωραίο να βλέπεις τον κόσμο από ψηλά".

• Β. ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

Σκοπός: Η κατάκτηση των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης και κατανόησης γραπτών κειμένων, καθώς και η αναζήτηση, ανεύρεση, κατανόηση και χρήση της πληροφορίας. Οι αναγνωστικές δεξιότητες πρέπει να οικοδομούνται με βάση τον προφορικό λόγο και τις εμπειρίες που φέρουν τα παιδιά.

Στην Α και Β Δημοτικού δηλαδή όσον αφορά τον γραπτό λόγο ο μαθητής ασκείται βαθμιαία, ώστε να είναι σε θέση να:

1. Συνειδητοποιεί τη σύνδεση προφορικής και γραπτής γλώσσας.
2. Αντιλαμβάνεται ότι η γραφή χρησιμοποιείται, για να μεταφέρει μήνυμα με τα βιβλία, τις επιγραφές και διάφορα άλλα μέσα.
3. Αναγνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στην εικόνα ενός αντικειμένου και στη γραπτή απόδοσή του με λέξη.
4. Αποκτά φωνημική επίγνωση, ώστε να αναγνωρίζει την ταυτότητα των λέξεων αλλά και ευρύτερα φωνημική επίγνωση ώστε να επιτυγχάνει ορθή και αποδεκτή προφορά των φράσεων και του συνεχούς λόγου, με τον απαιτούμενο ρυθμό και προσωδία.
5. Κατανοεί και κατακτά το βασικό μηχανισμό της ανάγνωσης, που στηρίζεται στη σχέση φωνημάτων – γραμμάτων.
6. Διαβάζει με ακρίβεια και κατανοεί μικρά λεκτικά σύνολα και μεμονωμένες λέξεις.
7. Διαβάζει και κατανοεί μικρό κείμενο, για να αντλήσει πληροφορίες ή να εκτελέσει ορισμένες ενέργειες.
8. Ακούει και κατανοεί κείμενα που διαβάζει μεγαλόφωνα κάποιος άλλος. Αποδίδει το περιεχόμενο του κειμένου που άκουσε ή διατυπώνει άποψη γι’ αυτό.
9. Απομνημονεύει μικρά έμμετρα κείμενα για απαγγελία, μικρούς ρόλους για δραματοποίηση και μικρά λεκτικά σύνολα, τα οποία διευκολύνουν τη μάθηση.
10. Εξοικειώνεται με τους εκφραστικούς τρόπους που χρησιμοποιούνται σε κείμενα τα οποία αντιπροσωπεύουν ποικίλες χρήσεις του λόγου.
11. Διαπιστώνει, αν ένα κείμενο είναι έμμετρο ή πεζό, διαλογικό ή περιγραφικό, εικονογραφημένο ή όχι κτλ.
12. Διακρίνει την απλή από την εμπλουτισμένη περιγραφή, το ουδέτερο από το συναισθηματικό και χιουμοριστικό γράψιμο, το πραγματικό από το εξωπραγματικό περιεχόμενο, τα γεγονότα από τις γνώμες.
13. Διαπιστώνει, αν ένα κείμενο έχει ανακρίβειες ή ανακολουθίες.
14. Εντοπίζει σε χειρόγραφα κείμενα λάθη συντακτικά, λεκτικά, ορθογραφικά κτλ.
15. Αποσαφηνίζει, εμπλουτίζει και σταθεροποιεί σχετικό λεξιλόγιο.
16. Εισάγεται στη χρήση αλφαβητικών λεξιλογίων, απλών λεξικών και παιδικών εγκυκλοπαιδειών.
17. Ασκείται στη χρήση του πίνακα των περιεχομένων.
18. Επισημαίνει το συγγραφέα και τον τίτλο των βιβλίων.

Προκειμένου δε να επιτευχθούν οι ανωτέρω στόχοι προκρίνονται οι εξής ενέργειες - δραστηριότητες:

1. Αναγνώριση λέξεων – λεκτικών συνόλων σε γραπτά «ερεθίσματα» του περιβάλλοντος χώρου (αφίσες, πινακίδες, συσκευασίες, φυλλάδια κ.τ.ό.). Αποκωδικοποίηση λογογραμμάτων (πινακίδες, σήματα). Αποκωδικοποίηση της λέξης που σημαίνει, π.χ., το ζώο το οποίο εικονίζεται σε συγκεκριμένη εικόνα. (Μελέτη Περιβάλλοντος, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Αισθητική Αγωγή)
2. Αναγνώριση του ονόματός του.
3. Καταγραφή από τον δάσκαλο προφορικού κειμένου που υπαγορεύει ο μαθητής και κατάλληλη αξιοποίησή του.
4. Ακρόαση και άρθρωση φθόγγων
5. Ανάλυση – σύνθεση λέξεων σε συλλαβές και γράμματα
6. Διάκριση των λέξεων σε προφορική φράση
7. Σύνθεση προτάσεων με λέξεις
8. Συγκρότηση συλλογών με αφίσες, κάρτες, εφημερίδες – περιοδικά - ημερολόγια κ.ά. (Μελέτη Περιβάλλοντος, Αισθητική Αγωγή, Σχολικές γιορτές).
9. Λεκτικά παιχνίδια - γλωσσοδέτες.
10. Ξεφύλλισμα ενός βιβλίου με εικόνες και αντιστοίχιση των εικόνων με τις λέξεις που τις συνοδεύουν.
11. Ασκήσεις ορθής άρθρωσης των φθόγγων που αντιστοιχούν στα γράμματα.
12. Απόδοση νοήματος κειμένου με λίγα λόγια (εμπλέκονται όλα τα αντικείμενα).
13. Ελεύθερη απόδοση νοήματος (εμπλέκονται όλα τα αντικείμενα).
14. Ανάγνωση ποιήματος ή διαλογικού κειμένου με ανάλογη ρύθμιση της έντασης, της χροιάς, του τόνου και του ρυθμού φωνής.
15. Αναζήτηση μιας συγκεκριμένης λέξης σε λεξικό.
16. Συστηματική άσκηση στην ανάγνωση των διάφορων τύπων κειμένων των διάφορων μαθημάτων (εμπλέκονται όλα τα αντικείμενα).

Σημείωση: 

Σε όσα προβλέπουν τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών για τις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού και δή στις ενδεικτικές - προτεινόμενες δραστηρίοτητες  μέσω των οποίων θα επιτευχθούν οι στόχοι, μπορούμε άμεσα και αβίαστα να παρατηρήσουμε τα εξής:

•  Επουδενί τα προγράμματα προτείνουν ως δραστηριότητα την συγγραφή - παραγωγή κειμένου στις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού. Μιλούν για σύνθεση προτάσεων με λέξεις, ήτοι από λέξεις να παραχθεί μία πρόταση.
• Προτείνουν απόδοση νοήματος κειμένου με λίγα λόγια πράγμα που αντιβαίνει και το ανωτέρω, ήτοι όχι την παραγωγή κειμένου αλλά σύνθεση προτάσεων μόνον αλλά αντιβαίνει και σε όσα το γνωστικό στάδιο των παιδιών προβλέπει ότι μπορούν να επιτύχουν. Υπενθυμίζω ξανά. Τα κύρια ελλείμματα που εμφανίζονται σε αυτό το στάδιο αναπτύξεως αφορούν την αφηρημένη σκέψη. Η απόδοση του νοήματος κειμένου από παιδιά Α' & Β' Δημοτικού είναι εξωπραγματική για δραστηριότητα κυρίως γραπτού λογου. Η άσκηση αυτή δίδεται σε εφήβους και είναι καθόλα προϊόν αφηρημένης σκέψεως. 

Δεν είναι δυνατόν λοιπόν να δίδονται από τους δασκάλους δραστηριότητες και εργασίες για το σπίτι μέσω φωτοτυπιών παραγωγής κειμένου και αποδόσεως νοήματος. Το πρώτο δεν το επιτρέπουν τα ίδια τα αναλυτικά προγράμματα, ενώ το δεύτερο αποτελεί λανθασμένη στοχοθεσία αυτών.

Εν Κατακλείδι

Η περίοδος των συγκεκριμένων πράξεων(7-11 ετών) είναι η περίοδος της ολοκλήρωσης συγκεκριμένων λογικών πράξεων. Η Λογική αποτελεί προσωπική ανακάλυψη του Αριστοτέλη. Άρα καλόν είναι να έχουμε πρόχειρες εντός μας, οι διδάσκοντες, τις αριστοτελικές κατηγορίες των προσδιορισμών που δύνανται οι προτάσεις να εμπεριέχουν ως πληροφορίες. Η Λογική δεν είναι επιστήμη, αφού δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο μελέτης, αλλά καθορίζει ένα σύνολο κανόνων, καθολικής ισχύος, με το οποίο σκεφτόμαστε, συνεννοούμαστε και επιχειρηματολογούμε, όταν εξετάζουμε οποιοδήποτε γνωστικό πεδίο. Πρωτίστως η Λογική αποτελεί συστηματοποίηση της σωστής χρήσης της  γλώσσας. Για τον Αριστοτέλη υπάρχει στενή σχέση γλώσσας και πραγματικότητας: η σωστή χρήση της γλώσσας αντανακλά τη σωστή λειτουργία της σκέψης, και η σωστή λειτουργία της σκέψης αποκαλύπτει στοιχεία για την αντικειμενική δομή του κόσμου.

Μια πρόταση μας δίνει πάντοτε μια πληροφορία, σωστή ή λανθασμένη. Το είδος της παρεχόμενης πληροφορίας προσδιορίζεται από τις υπόλοιπες αριστοτελικές κατηγορίες, κυριότερες από τις οποίες είναι το «ποσόν», το «ποιόν»(=πώς;), ο «τόπος»(=πού;), ο «χρόνος»(=πότε;), η «σχέση»(=γιατί;), το «ποιείν»(=τί κάνει;), το «πάσχειν»(=τί παθαίνει;). 

Σε μια πρόταση όπως ο Σωκράτης έζησε στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., αποδίδονται στον Σωκράτη προσδιορισμοί που ανήκουν στις κατηγορίες του πάσχειν (έζησε), του τόπου (στην Αθήνα) και του χρόνου (του 5ου αιώνα π.Χ.).

Στην σύνθεση προτάσεων που καλούμε τους μικρούς μαθητές των δύο πρώτων τάξεων του Δημοτικού να προβούν να τους δίδουμε επί συγκεκριμμένου περιεχομένου να τοποθετηθούν βάσει των ανωτέρω κατηγοριών, ήτοι οι όποιες ερωτήσεις μας να είναι πάντοτε κατευθυνόμενες.

Ένα παράδειγμα: Το αυτοκίνητο: 

Τί; 

- Τί είναι το αυτοκίνητο; - Μία μηχανή; Μία εφέυρεση; Ένα αντικείμενο; Ουσιατικό και ουδέτερο; Πράγμα;

Πώς;

- Πώς χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο, τα πράγματα, τις εφευρέσεις, τα μηχανήματα, τα πράγματα; Πώς τα αποκτούμε;

Πού;

- Πού βρίσκονται τα αυτοκίνητα; Πού καθόμαστε μέσα σε αυτά;

Πότε;

- Πότε χρησιμοποιούμε τα αυτοκίνητα, σε ποιές περιστάσεις, τί κάνουμε με αυτά;

Γιατί;

- Γιατί χρησιμοποιούμε τα αυτοκίνητα, τα πράγματα, τις εφευρέσεις, τα αντικείμενα του υλικού πολιτισμού κ.τ.λ


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Beilin, H. (1992). "Piaget's enduring contribution to developmental psychology". Developmental Psychology 28 (2): 191–204.
• Phillips, John L. (1969). The Origin of Intellect: Piaget's Theory. San Francisco: W. H. Freeman.
• Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ειρήνη Σκοπελίτη, «Γνωστική Ανάπτυξη». Ενότητα 2: Η θεωρία του Jean Piaget για τη γνωστική ανάπτυξη. Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ΕΔΩ
• Τα αναλυτικά προγράμματα στο δημοτικό σχολείο, θεωρητική προσέγγιση και διαχρονική εξέλιξη, Καυκούλα Ευαγγελία, Δρόμων, 2016