της Αγγελικής Μουστάκου
φιλολόγου
Συχνά ακούμε να μιλούν για τον χρυσό αιώνα του Περικλή και να υμνούν την τελειότητα της τέχνης του Φειδία. Κι όμως,δεν πρέπει να μένει κανείς με την εντύπωση ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα γεννήθηκαν μέσα σ΄ένα ιδανκό περιβάλλον. Τα έργα αυτά είναι προϊόν μιας εποχής με σοβαρές πολιτικές ανατροπές, ισχυρή δοκιμασία της πρώτης εύθραυστης δημοκρατίας και πρωτόγνωρες εφαρμογές στην οικονομία.
Ο Περικλής μονοπώλησε στην εποχή του την πολιτική δύναμη και σκιαγράφησε το πορτρέτο του νέου πολίτη της Αθήνας. Στα 457 π.Χ. το αθηναϊκό πολίτευμα συνέχισε την πορεία προς τον εκδημοκρατισμό με πρώτο βήμα το άνοιγμα του αξιώματος των εννέα αρχόντων στους ζευγήτες, την τρίτη εισοδηματική τάξη. Επιπλέον,οι άρχοντες και οι βουλευτές δεν εκλέονταν πια ως κληρωτοί εκ προκρίτων, δηλαδή με κλήρωση μέσα από ένα σώμα εκλεκτών αλλά με δύο επάλληλες κληρώσεις μέσα από το σύνολο των πολιτών. Στην περίπτωση των βουλευτών η κάθε φυλή επέλεγε 500 από τα μέλη της και στη συνέχεια με νέα κλήρωση επέλεγε τους 50 βουλευτές που θα συμμετείχαν στη Βουλή των Πεντακοσίων. Με κλήρωση επιλέγονταν και τα μέλη που απάρτιζαν το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας ήδη από τα μισά του 5ου αι. π.Χ.
Η διαδικασία της κλήρωσης εξασφάλιζε στους πολίτες ίσες και περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής στ'αξιώματα . Ταυτόχρονα περιόριζε το πλεονέκτημα των πλουσίων ν'αναρριχήθούν στ'αξιώματα της πόλης και απέτρεπε την δημιουρία ομάδων ψηφοφόρων που θα μπορούσαν να επηρρεάσουν την σύνθεση των οργάνων και τελικά να προσδιορίσουν τις αποφάσεις στα συλλογικά όργανα.
Σύντομα και οι θύτες, η κατώτερη εισοδηματική τάξη μπορούσαν να κληρώνονται στο αξίωμα των εννέα αρχόντων . Η εξέλιξη αυτή,που εμπεριείχε το στοιχείο του τυχαίου, μοιραία υποβάθμιζε το κύρος του αξιώματος του άρχοντα και του πολέμαρχου. Ο έλεγχος του κράτους και του στρατού πέρασε στους στρατηγούς,οι οποίοι ήταν οι μόνοι που αναλάμβαναν το αξίωμά τους μετά από εκλογή.
Ο Περικλής,μετά τον οστρακισμό του πολιτικού του αντιπάλου Θουκυδίδη,το 443 π.Χ. εκλεγόταν στο αξίωμα του στρατηγου για δεκαπέντε χρόνια,καθορίζοντας την εσωτερική κι εξωτερική πολιτική της Αθήνας.
Μέχρι το 431 π.Χ. περίπου 20.000 πολίτες υποστηρίζονταν οικονομικά από την πόλη. Οι δικαστές πρώτοι-περίπου απ'το 45Ο π.Χ. και σταδιακά οι βουλευτές , οι τοπικοί και υπεράκτιοι λειτουργοί και οι πρυτάνεις είναι κάποιες από τις κατηγορίες των πολιτών που λάμβαναν κρατικό μισθό.
Η αμοιβή κυμαίνονταν από το ποσό των δύο οβολών ως τη μία δραχμή για τις πιο σημαντικές υπηρεσίες-και δεν μπορεί να θεωρηθεί μεγάλο χρηματικό ποσό. Όμως μπορούσε να συντηρήσει τους φτωχότερους πολίτες και ν'αποτελέσει κίνητρο για συμμετοχή στη λειτουργία των πολιτειακών οργάνων. Η μαζική συμμετοχή, θεμελιώδης για την λειτουργία της δημοκρατίας, εξελίχθηκε στα χρόνια του Περικλή σε μισθωτή εργασία.
Στην κατηγορία των έμμεσων κρατικών αμοιβών συγκαταλέγεται και η επιδότηση παρακολούθησης θεατρικών παραστάσεων και εορταστικών εκδηλώσεων. Τα θεωρικά ίσως επινοήθηκαν αρχικά για την κράτηση θέσεων στο θέατρο λόγω της αυξημένης ζήτησης όμως ,κατά τον Πλούταρχο, προτάθηκαν από τον Περικλήωςεισχυση των αδυνάτων._ όλες οι μισθοφορίες καιέρωσαν τον αναδιανεμητικό χαρακτήρα της αθηναϊκής οικονομίας.
Το νόμισμα,που μέχρι εκείνη την εποχή εξυπηρετούσε κυρίως τις μεγάλες συναλλαγές και την συσσώρευση πλούτου,στην εποχή του Περικλή έγινε απαραίτητο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Τα μεγάλα έργα στην Ακρόπολη ,στα οποία απασχολούνταν εκατοντάδες τεχνητών και επαγγελματιών,αλλά και οι πολιτικές ανατροπές που προηγήθηκαν με την μισθοφορία των πολιτών που μετείχαν ως αξιωματούχοι στα κοινά και την διανομή οικονομικών ενισχύσεων στους φτωχούς για να μπορούν να μετέχουν στις μεγάλες γιορτές και να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις -όλ'αυτά έκαναν το νόμισμα ισχυρό.
Οι ημερήσιες αποζημιώσεις των δύο ή τριών οβολών για τους δημόσιους λειτουργούς και τους πολίτες υποχρέωναν το αθηναϊκό νομισματοκοπείο να γεμίσει την αγορά με μικρής αξίας ασημένια νομίσματα κάνοντας -για πρώτη φορά στον αρχαίο κόσμο-τις συναλλαγές να βασίζονται στην αξία του νομίσματος.
Οι πόλεις της Μεσογείου-ιδιαίτερα της Ανατολής-παρατηρούσαν με θαυμασμό τον οικονομικό οργασμό της Αθήνας και τις καινοτόμες εφαρμογές της οικονομίας του νομίσματος.Το αθηναϊκό νόμισμα,που φημίζονταν για την καθαρότητα του ασημιού ,κέρδιζε τις διεθνείς αγορές λειτουργώντας ως σκληρό συνάλλαγμα ,τόσο που και ο Τισσαφένης ,ο σατράπης του μεγάλου Βασιλιά της Περσίας στην Δ.Μικρά Ασία ,έκοψε ασημένια τεράδραγμα αθηναϊκού τύπου με το πορτρέτο του απ'την μια όψη και την κουκουβάγια με την ελιά από την άλλη.Η δημοκρατία του Περικλή,αναδιανέμοντας τον πλούτο με τις μισθοφορίες των πολιτών,άνοιξε με την χρήση του νομίσματος τον δρόμο που οδηγεί και την εποχή μας.
Ο πολεμικός στόλος αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό της κυριαρχίας των Αθηναίων στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Η ιδέα για τα <<ξύλινα τείχη >> ανήκει στον Θεμιστοκλή,ο οποίος στα 483 π.Χ πρότεινε να μην διανεμηθούν τα έσοδα από τα μεταλλεία αργύρου του Λαυρίου στους πολίτες ,αλλά να διατεθούν για την δημιουργία ισχυρού στόλου. Τα 200 πολεμικά πλοία που ναυπηγήθηκαν τότε αναδείχθηκαν στο βασικό πολεμικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε τότε για την απόκρουση των Περσών και έδωσαν στην Αθήνα την πρωτοκαθεδρία στην Δηλιακή Συμμμαχία των Ελλήνων. Ο ισχυρός αθηναίκός στόλος επέτρεψε παράλληλα στην Αθήνα να διατυπώσει τους όρους διεξαγωγής του εμπορίου μ'επίκεντρο το λιμάνι του Πειραιά που εξελίχθηκε στο κεντρικό εμπορείο του Αιγαίου.
Η λειτουγία ενός αξιόμαχου στόλου επέβαλε την εξεύρεση μεγάλου αριθμού κωπηλατών,που αντλήθηκαν από την τέταρτη και κατώτερη εισοδηματική τάξη των Αθηναίων,τους θήτες.
Για να διασφαλίσει την απρόσκοπτη επάνδρωση του στόλου και των υπόλοιπων τμημάτων του στρατού ο Περικήλης πρότεινε και εφάρμοσε την έμμισθη στρατιωτική υπηρεσία. Η αλλαγή αυτή θεβρείται ριζοσπαστική ,αφού σνηθίζονταν οι πολίτες ν'αναλαμβάνουν το κόστος του οπλισμού τους. Η αμοιβή δεν ήταν μεγάλη,ούτε ίδια για όλους: τρεις οβολοί για τους απλούς κωπηλάτες και μία δραχμή για τους οπλίτες. Ήταν όμως αρκετή για να διανεμηθεί στους Αθηναίους πολίτες μέρος των κρατικών εσόδων και να ενισχυθεί μ'αυτόν τον τρόπο η δημιουργία συνεκτικών δεσμών στην αθηναϊκή κοινωνία
Μετά την απόκρουση της περσικής εισβολής ,το 479 π.Χ. η απροθυμία των Ελλήνων να συνεχίσουν τον πόλεμο υπό την ηγεσία της Σπάρτης έφερε στο προσκήνιο την Αθήνα. Ο ισχυρός της στόλος και το γεγονός ότι θεωρούνταν η μητρόπολη των Ιόνων του Αιγαίου την κατέστησαν ηγέτιδα της νεοσύστατης Δηλιακής Συμμαχίας.
Η περίοδος από το 454 εως το 446 αποδεικνύεται κομβική για τον χαρακτήρα της Συμμαχίας. Μετά την ήττα στην Αίγυπτο το ταμείο μεταφέρεται για λόγους ασφαλείας από τη Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών. Οι πρώτοι κατάλογοι του συμμαχικού φόρου αναφέρουν πλέον την παρακράτηση του 1/60 ως προσφοράς στο ταμείο της θεάς Αθηνάς.
Η ειρήνη του Καλλία το 449 π.Χ. έδειξαν πως οι εχθροπραξίες με τους Πέρσες είχαν φτάσει σ'ένα τέλος. Όμως η ατελέσφορη προσκληση των Αθηναίων σε πανελλήνιο συνέδριο και οι ανωμαλίες στην καταβολή του φόρου από τους συμμάχους κατά τα έτη 448-7 π.Χ. προκαλούν προβλήματα συνοχής της Συμμμαχίας.
Το 446 π.Χ. η κρίση γενικεύεται καθώς επάλληλες επαναστάσεις συμμαχικών πόλεων στην Μ.Ασία,την Βοιωτία,την Μεγαρίδα και την Βοιωτία αμφισβητούν εκ νέου την ενότητα,ίσως και την ίδια την υπόσταση της συμμαχίας. Η Αθήνα του Περικλή είναι αποφασισμένη να διατηρήσει την συμμαχία και προβαίνει σε ένοπλη καταστολή των επαναστάσεων,συχνά υπό την ηγεσία του ίδιου του στρατηγού.Με όρκους πίστης και ψηφίσματα της Εκκλησίας του Δήμου επιβάλλονται στους συμμάχους όροι καθολικής κηδεμονίας. Εγκαθίστανται δημοκρατικά πολιτεύματα,απαιτούνται προσφορές για την γιορτή των Παναθηναίων,μεταφέρονται δίκες από τα τοπικά στ'αθηναίκά δικαστήρια,κατασχεται γη,εγκαθίστανται φρουρές,κυβερνήτες, άποικοι και αθηναίοι κληρούχοι ,πάντα μ' έξοδα των συμμάχων.
Η τριαντακονταετής ειρήνη της Αθήνας με την Σπάρτη την ίδια χρονιά διαχώρισε τους Έλληνες σε δύο στρατόπεδα, δημιούργησε νέο αντίπαλο δέος κι επιβεβαίωσε μ'αυτόν τον τρόπο τον λόγο ύπαρξης της Συμμαχίας που στο μεταξύ εξελίσσονταν σε αθηναΪκή ηγεμονία.
-Περισσότερα για τον Περικλή...
Ο Περικλής σε αντίθεση με τον Θεμιστοκλή ,που το πορτρέτο τπυ παρουσίαζε έντονα ατομικά χαρακτηριστικά, φρόντισε όσο κανένας άλλος να παρουσιάσει ο ίδιος τη δημόσια εικόνα του ελέγχοντας απόλυταα την 'εκφραση του προσώπου του,ώστε να παραμένει πάντα ήρεμη και σοβαρή-και τις κινήσεις του σώματος στην εκκλησία του δήμου,όταν αγόρευε,ώστε να νην αναστατώνεται το ιμάτιό του απ'το πάθος του ρήτορα.Φαίνεται ότι τον βοηθούσε σ'αυτό και η σωματική του διάπλαση αλλά και ο γλυκός τόνος της φωνής του που γοήτευε τους πολίτες. Το μόνο που βρήκαν να σχολιάσουν οι κωμικοί της εποχής ήταν το παράξενο σχήμα του κρανίου του,το οποίο όπως έλεγαν φρόντιζε να το κρύβει με τ'ωραίο κορινθιακό κράνος , το οποίο έτσι κι αλλιώς το φορούσε ως στρατηγός που ήταν.Το πιο όμορφο πορτρέτο του έγινε σύμφωνα με την παράδοση από τον ίδιο τον Φειδία ,ο οποίος τόλμησε να τον απεικονίσει να μάχεται μαζί με τους Αθηναίους της μυθικής εποχής εναντίον των Αμαζόνων, πάνω στην ασπίδα της Αθηνάς Παρθένου.
Το επίσημο πορτρέτο του Περικλή στήθηκε στην Αθήνα αμέσως μετά τον θάνατό του-σε περίοπτη θέση αμέσως μετά τα Προπύλαια. Ήταν έργο του γλύπτη Κρησίλα, μαθητή του Φειδία. Ο μεγάλος πολιτικός παριστάνονταν γυμνός με το δόρυ στο χέρι και το κράνος στο κεφάλι. Από το όμορφο αυτό πορτρέτο σώθηκαν τέσσερα αντίγραφα μόνο του κεφαλιού που χρονολογούνται στον 1ο και 2ο μ.Χ. αι.
Το κεφάλι του Βερολίνου,που προέρχςται από τη Λέσβο είναι δουλεμένο με εξαιρετική φρεσκάδα στο σύνολο και ακρίβεια στη λεπτομέρεια δίνοντας αναμφίβολα μια ενδιαφέρουσα αίσθηση από το χάλκινο πρωτότυπο του Κρησίλα και από την επιθυμητή εικόνα του μεγάλου Αθηναίου πολιτικού.
Ας πούμε δυο λόγια και για το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή.
Ενώ είχαν περάσει τριάντα χρόνια από την αποχώρηση των Περσών και είχαν επισκευαστεί στο μεταξύ τα τείχη της πόλης και τα σπίτια των πολιτών, παρέμεναν ακόμα σωριασμένα στο χώμα τα κτήρια της Ακρόπολης και τ'αγάλματά της για να θυμίζουν την βαρβαρότητα των εχθρών. Στις αρχές όμως του δεύτερου μισού του 5ου αι.π.Χ., ο Περικλής,αδιαμφισβήτητος ηγέτης των δημοκρατικών εισηγήθηκε στην εκκλησία του δήμου ένα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα για την ανασυγκρότηση της Ακρόπολης. Το πρώτο έργο ήτανη ανοικοδόμηση ενός μοναδικού ναού στο υψηλότερο σημείο του βράχου για την Αθηνά και την Αθήνα. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς μέσα στο ναό.ύψους 12,7 μέτρων δεν θαήταν μόνο δείγμα ευσέβειας στην Αθηνά αλλά και έργο υψηλής τένης και μεγάλη επένδυση σε πολύτιμα λικά για δύσκολες μέρες.
Το δεύτερο μεγάλο ήταν η νέα είσοδος στην Ακρόπολη-μεγαλοπρεπή Προπύλαια που θα εντυπωσίαζαν καταλυτικά τον επισκέπτη του Ιερού Βράχου. Στην συνέχεια Περικλής εισηγήθηκε την δημιουργία στη νότια κλιτύ ενός ωδείου με μεγάλη χωρητικότητα για να πραγματοποιούνται εκεί οι μουσικοί αγώνες των Παναθηναίων.
Προβλέποντας έναν μεγάλο πόλεμο,όπως αυτόν του 431 π.Χ. ο Περικλής έχτισε για την ασφάλεια των πολιτών σε περίπτωση πολιορκίας το νότιο μακρό τείχος παράλληλα προς το βόρειο για να δημιουργήσει έναν άνετο κι εύκολα υπερασπίσιμο χώρο για τον κόσμο-αλλά κι έναν ασφαλή δίαυλο ανάμεσα στο λιμάνι και το άστυ. Στον Πειραιά κατασκεύασε την κεντρική σιταποθήκη (αλφιτοπώλης στοά) και στην Αθήνα μια δημόσια κρήνη.
Τέλος ο Περικλής προγραμματίζοντας πέρα από τα όρια του στενού ενδιαφέροντος της εσωτερικής πολιτικής της Αθήνας περιέλαβε στα σχέδιά του και την κατασκευή νέου Τελεστηρίουστην Ελευσίνα-πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής, για τα περίφημα μυστήρια που το γόητρό τους ήταν τεράστιο σ'ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο.
----
Συχνά ακούμε να μιλούν για τον χρυσό αιώνα του Περικλή και να υμνούν την τελειότητα της τέχνης του Φειδία. Κι όμως,δεν πρέπει να μένει κανείς με την εντύπωση ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα γεννήθηκαν μέσα σ΄ένα ιδανκό περιβάλλον. Τα έργα αυτά είναι προϊόν μιας εποχής με σοβαρές πολιτικές ανατροπές, ισχυρή δοκιμασία της πρώτης εύθραυστης δημοκρατίας και πρωτόγνωρες εφαρμογές στην οικονομία.
Ο Περικλής μονοπώλησε στην εποχή του την πολιτική δύναμη και σκιαγράφησε το πορτρέτο του νέου πολίτη της Αθήνας. Στα 457 π.Χ. το αθηναϊκό πολίτευμα συνέχισε την πορεία προς τον εκδημοκρατισμό με πρώτο βήμα το άνοιγμα του αξιώματος των εννέα αρχόντων στους ζευγήτες, την τρίτη εισοδηματική τάξη. Επιπλέον,οι άρχοντες και οι βουλευτές δεν εκλέονταν πια ως κληρωτοί εκ προκρίτων, δηλαδή με κλήρωση μέσα από ένα σώμα εκλεκτών αλλά με δύο επάλληλες κληρώσεις μέσα από το σύνολο των πολιτών. Στην περίπτωση των βουλευτών η κάθε φυλή επέλεγε 500 από τα μέλη της και στη συνέχεια με νέα κλήρωση επέλεγε τους 50 βουλευτές που θα συμμετείχαν στη Βουλή των Πεντακοσίων. Με κλήρωση επιλέγονταν και τα μέλη που απάρτιζαν το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας ήδη από τα μισά του 5ου αι. π.Χ.
Η διαδικασία της κλήρωσης εξασφάλιζε στους πολίτες ίσες και περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής στ'αξιώματα . Ταυτόχρονα περιόριζε το πλεονέκτημα των πλουσίων ν'αναρριχήθούν στ'αξιώματα της πόλης και απέτρεπε την δημιουρία ομάδων ψηφοφόρων που θα μπορούσαν να επηρρεάσουν την σύνθεση των οργάνων και τελικά να προσδιορίσουν τις αποφάσεις στα συλλογικά όργανα.
Σύντομα και οι θύτες, η κατώτερη εισοδηματική τάξη μπορούσαν να κληρώνονται στο αξίωμα των εννέα αρχόντων . Η εξέλιξη αυτή,που εμπεριείχε το στοιχείο του τυχαίου, μοιραία υποβάθμιζε το κύρος του αξιώματος του άρχοντα και του πολέμαρχου. Ο έλεγχος του κράτους και του στρατού πέρασε στους στρατηγούς,οι οποίοι ήταν οι μόνοι που αναλάμβαναν το αξίωμά τους μετά από εκλογή.
Ο Περικλής,μετά τον οστρακισμό του πολιτικού του αντιπάλου Θουκυδίδη,το 443 π.Χ. εκλεγόταν στο αξίωμα του στρατηγου για δεκαπέντε χρόνια,καθορίζοντας την εσωτερική κι εξωτερική πολιτική της Αθήνας.
Μέχρι το 431 π.Χ. περίπου 20.000 πολίτες υποστηρίζονταν οικονομικά από την πόλη. Οι δικαστές πρώτοι-περίπου απ'το 45Ο π.Χ. και σταδιακά οι βουλευτές , οι τοπικοί και υπεράκτιοι λειτουργοί και οι πρυτάνεις είναι κάποιες από τις κατηγορίες των πολιτών που λάμβαναν κρατικό μισθό.
Η αμοιβή κυμαίνονταν από το ποσό των δύο οβολών ως τη μία δραχμή για τις πιο σημαντικές υπηρεσίες-και δεν μπορεί να θεωρηθεί μεγάλο χρηματικό ποσό. Όμως μπορούσε να συντηρήσει τους φτωχότερους πολίτες και ν'αποτελέσει κίνητρο για συμμετοχή στη λειτουργία των πολιτειακών οργάνων. Η μαζική συμμετοχή, θεμελιώδης για την λειτουργία της δημοκρατίας, εξελίχθηκε στα χρόνια του Περικλή σε μισθωτή εργασία.
Στην κατηγορία των έμμεσων κρατικών αμοιβών συγκαταλέγεται και η επιδότηση παρακολούθησης θεατρικών παραστάσεων και εορταστικών εκδηλώσεων. Τα θεωρικά ίσως επινοήθηκαν αρχικά για την κράτηση θέσεων στο θέατρο λόγω της αυξημένης ζήτησης όμως ,κατά τον Πλούταρχο, προτάθηκαν από τον Περικλήωςεισχυση των αδυνάτων._ όλες οι μισθοφορίες καιέρωσαν τον αναδιανεμητικό χαρακτήρα της αθηναϊκής οικονομίας.
Το νόμισμα,που μέχρι εκείνη την εποχή εξυπηρετούσε κυρίως τις μεγάλες συναλλαγές και την συσσώρευση πλούτου,στην εποχή του Περικλή έγινε απαραίτητο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Τα μεγάλα έργα στην Ακρόπολη ,στα οποία απασχολούνταν εκατοντάδες τεχνητών και επαγγελματιών,αλλά και οι πολιτικές ανατροπές που προηγήθηκαν με την μισθοφορία των πολιτών που μετείχαν ως αξιωματούχοι στα κοινά και την διανομή οικονομικών ενισχύσεων στους φτωχούς για να μπορούν να μετέχουν στις μεγάλες γιορτές και να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις -όλ'αυτά έκαναν το νόμισμα ισχυρό.
Οι ημερήσιες αποζημιώσεις των δύο ή τριών οβολών για τους δημόσιους λειτουργούς και τους πολίτες υποχρέωναν το αθηναϊκό νομισματοκοπείο να γεμίσει την αγορά με μικρής αξίας ασημένια νομίσματα κάνοντας -για πρώτη φορά στον αρχαίο κόσμο-τις συναλλαγές να βασίζονται στην αξία του νομίσματος.
Οι πόλεις της Μεσογείου-ιδιαίτερα της Ανατολής-παρατηρούσαν με θαυμασμό τον οικονομικό οργασμό της Αθήνας και τις καινοτόμες εφαρμογές της οικονομίας του νομίσματος.Το αθηναϊκό νόμισμα,που φημίζονταν για την καθαρότητα του ασημιού ,κέρδιζε τις διεθνείς αγορές λειτουργώντας ως σκληρό συνάλλαγμα ,τόσο που και ο Τισσαφένης ,ο σατράπης του μεγάλου Βασιλιά της Περσίας στην Δ.Μικρά Ασία ,έκοψε ασημένια τεράδραγμα αθηναϊκού τύπου με το πορτρέτο του απ'την μια όψη και την κουκουβάγια με την ελιά από την άλλη.Η δημοκρατία του Περικλή,αναδιανέμοντας τον πλούτο με τις μισθοφορίες των πολιτών,άνοιξε με την χρήση του νομίσματος τον δρόμο που οδηγεί και την εποχή μας.
Ο πολεμικός στόλος αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό της κυριαρχίας των Αθηναίων στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Η ιδέα για τα <<ξύλινα τείχη >> ανήκει στον Θεμιστοκλή,ο οποίος στα 483 π.Χ πρότεινε να μην διανεμηθούν τα έσοδα από τα μεταλλεία αργύρου του Λαυρίου στους πολίτες ,αλλά να διατεθούν για την δημιουργία ισχυρού στόλου. Τα 200 πολεμικά πλοία που ναυπηγήθηκαν τότε αναδείχθηκαν στο βασικό πολεμικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε τότε για την απόκρουση των Περσών και έδωσαν στην Αθήνα την πρωτοκαθεδρία στην Δηλιακή Συμμμαχία των Ελλήνων. Ο ισχυρός αθηναίκός στόλος επέτρεψε παράλληλα στην Αθήνα να διατυπώσει τους όρους διεξαγωγής του εμπορίου μ'επίκεντρο το λιμάνι του Πειραιά που εξελίχθηκε στο κεντρικό εμπορείο του Αιγαίου.
Η λειτουγία ενός αξιόμαχου στόλου επέβαλε την εξεύρεση μεγάλου αριθμού κωπηλατών,που αντλήθηκαν από την τέταρτη και κατώτερη εισοδηματική τάξη των Αθηναίων,τους θήτες.
Για να διασφαλίσει την απρόσκοπτη επάνδρωση του στόλου και των υπόλοιπων τμημάτων του στρατού ο Περικήλης πρότεινε και εφάρμοσε την έμμισθη στρατιωτική υπηρεσία. Η αλλαγή αυτή θεβρείται ριζοσπαστική ,αφού σνηθίζονταν οι πολίτες ν'αναλαμβάνουν το κόστος του οπλισμού τους. Η αμοιβή δεν ήταν μεγάλη,ούτε ίδια για όλους: τρεις οβολοί για τους απλούς κωπηλάτες και μία δραχμή για τους οπλίτες. Ήταν όμως αρκετή για να διανεμηθεί στους Αθηναίους πολίτες μέρος των κρατικών εσόδων και να ενισχυθεί μ'αυτόν τον τρόπο η δημιουργία συνεκτικών δεσμών στην αθηναϊκή κοινωνία
Μετά την απόκρουση της περσικής εισβολής ,το 479 π.Χ. η απροθυμία των Ελλήνων να συνεχίσουν τον πόλεμο υπό την ηγεσία της Σπάρτης έφερε στο προσκήνιο την Αθήνα. Ο ισχυρός της στόλος και το γεγονός ότι θεωρούνταν η μητρόπολη των Ιόνων του Αιγαίου την κατέστησαν ηγέτιδα της νεοσύστατης Δηλιακής Συμμαχίας.
Η περίοδος από το 454 εως το 446 αποδεικνύεται κομβική για τον χαρακτήρα της Συμμαχίας. Μετά την ήττα στην Αίγυπτο το ταμείο μεταφέρεται για λόγους ασφαλείας από τη Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών. Οι πρώτοι κατάλογοι του συμμαχικού φόρου αναφέρουν πλέον την παρακράτηση του 1/60 ως προσφοράς στο ταμείο της θεάς Αθηνάς.
Η ειρήνη του Καλλία το 449 π.Χ. έδειξαν πως οι εχθροπραξίες με τους Πέρσες είχαν φτάσει σ'ένα τέλος. Όμως η ατελέσφορη προσκληση των Αθηναίων σε πανελλήνιο συνέδριο και οι ανωμαλίες στην καταβολή του φόρου από τους συμμάχους κατά τα έτη 448-7 π.Χ. προκαλούν προβλήματα συνοχής της Συμμμαχίας.
Το 446 π.Χ. η κρίση γενικεύεται καθώς επάλληλες επαναστάσεις συμμαχικών πόλεων στην Μ.Ασία,την Βοιωτία,την Μεγαρίδα και την Βοιωτία αμφισβητούν εκ νέου την ενότητα,ίσως και την ίδια την υπόσταση της συμμαχίας. Η Αθήνα του Περικλή είναι αποφασισμένη να διατηρήσει την συμμαχία και προβαίνει σε ένοπλη καταστολή των επαναστάσεων,συχνά υπό την ηγεσία του ίδιου του στρατηγού.Με όρκους πίστης και ψηφίσματα της Εκκλησίας του Δήμου επιβάλλονται στους συμμάχους όροι καθολικής κηδεμονίας. Εγκαθίστανται δημοκρατικά πολιτεύματα,απαιτούνται προσφορές για την γιορτή των Παναθηναίων,μεταφέρονται δίκες από τα τοπικά στ'αθηναίκά δικαστήρια,κατασχεται γη,εγκαθίστανται φρουρές,κυβερνήτες, άποικοι και αθηναίοι κληρούχοι ,πάντα μ' έξοδα των συμμάχων.
Η τριαντακονταετής ειρήνη της Αθήνας με την Σπάρτη την ίδια χρονιά διαχώρισε τους Έλληνες σε δύο στρατόπεδα, δημιούργησε νέο αντίπαλο δέος κι επιβεβαίωσε μ'αυτόν τον τρόπο τον λόγο ύπαρξης της Συμμαχίας που στο μεταξύ εξελίσσονταν σε αθηναΪκή ηγεμονία.
-Περισσότερα για τον Περικλή...
Ο Περικλής σε αντίθεση με τον Θεμιστοκλή ,που το πορτρέτο τπυ παρουσίαζε έντονα ατομικά χαρακτηριστικά, φρόντισε όσο κανένας άλλος να παρουσιάσει ο ίδιος τη δημόσια εικόνα του ελέγχοντας απόλυταα την 'εκφραση του προσώπου του,ώστε να παραμένει πάντα ήρεμη και σοβαρή-και τις κινήσεις του σώματος στην εκκλησία του δήμου,όταν αγόρευε,ώστε να νην αναστατώνεται το ιμάτιό του απ'το πάθος του ρήτορα.Φαίνεται ότι τον βοηθούσε σ'αυτό και η σωματική του διάπλαση αλλά και ο γλυκός τόνος της φωνής του που γοήτευε τους πολίτες. Το μόνο που βρήκαν να σχολιάσουν οι κωμικοί της εποχής ήταν το παράξενο σχήμα του κρανίου του,το οποίο όπως έλεγαν φρόντιζε να το κρύβει με τ'ωραίο κορινθιακό κράνος , το οποίο έτσι κι αλλιώς το φορούσε ως στρατηγός που ήταν.Το πιο όμορφο πορτρέτο του έγινε σύμφωνα με την παράδοση από τον ίδιο τον Φειδία ,ο οποίος τόλμησε να τον απεικονίσει να μάχεται μαζί με τους Αθηναίους της μυθικής εποχής εναντίον των Αμαζόνων, πάνω στην ασπίδα της Αθηνάς Παρθένου.
Το επίσημο πορτρέτο του Περικλή στήθηκε στην Αθήνα αμέσως μετά τον θάνατό του-σε περίοπτη θέση αμέσως μετά τα Προπύλαια. Ήταν έργο του γλύπτη Κρησίλα, μαθητή του Φειδία. Ο μεγάλος πολιτικός παριστάνονταν γυμνός με το δόρυ στο χέρι και το κράνος στο κεφάλι. Από το όμορφο αυτό πορτρέτο σώθηκαν τέσσερα αντίγραφα μόνο του κεφαλιού που χρονολογούνται στον 1ο και 2ο μ.Χ. αι.
Το κεφάλι του Βερολίνου,που προέρχςται από τη Λέσβο είναι δουλεμένο με εξαιρετική φρεσκάδα στο σύνολο και ακρίβεια στη λεπτομέρεια δίνοντας αναμφίβολα μια ενδιαφέρουσα αίσθηση από το χάλκινο πρωτότυπο του Κρησίλα και από την επιθυμητή εικόνα του μεγάλου Αθηναίου πολιτικού.
Ας πούμε δυο λόγια και για το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή.
Ενώ είχαν περάσει τριάντα χρόνια από την αποχώρηση των Περσών και είχαν επισκευαστεί στο μεταξύ τα τείχη της πόλης και τα σπίτια των πολιτών, παρέμεναν ακόμα σωριασμένα στο χώμα τα κτήρια της Ακρόπολης και τ'αγάλματά της για να θυμίζουν την βαρβαρότητα των εχθρών. Στις αρχές όμως του δεύτερου μισού του 5ου αι.π.Χ., ο Περικλής,αδιαμφισβήτητος ηγέτης των δημοκρατικών εισηγήθηκε στην εκκλησία του δήμου ένα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα για την ανασυγκρότηση της Ακρόπολης. Το πρώτο έργο ήτανη ανοικοδόμηση ενός μοναδικού ναού στο υψηλότερο σημείο του βράχου για την Αθηνά και την Αθήνα. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς μέσα στο ναό.ύψους 12,7 μέτρων δεν θαήταν μόνο δείγμα ευσέβειας στην Αθηνά αλλά και έργο υψηλής τένης και μεγάλη επένδυση σε πολύτιμα λικά για δύσκολες μέρες.
Το δεύτερο μεγάλο ήταν η νέα είσοδος στην Ακρόπολη-μεγαλοπρεπή Προπύλαια που θα εντυπωσίαζαν καταλυτικά τον επισκέπτη του Ιερού Βράχου. Στην συνέχεια Περικλής εισηγήθηκε την δημιουργία στη νότια κλιτύ ενός ωδείου με μεγάλη χωρητικότητα για να πραγματοποιούνται εκεί οι μουσικοί αγώνες των Παναθηναίων.
Προβλέποντας έναν μεγάλο πόλεμο,όπως αυτόν του 431 π.Χ. ο Περικλής έχτισε για την ασφάλεια των πολιτών σε περίπτωση πολιορκίας το νότιο μακρό τείχος παράλληλα προς το βόρειο για να δημιουργήσει έναν άνετο κι εύκολα υπερασπίσιμο χώρο για τον κόσμο-αλλά κι έναν ασφαλή δίαυλο ανάμεσα στο λιμάνι και το άστυ. Στον Πειραιά κατασκεύασε την κεντρική σιταποθήκη (αλφιτοπώλης στοά) και στην Αθήνα μια δημόσια κρήνη.
Τέλος ο Περικλής προγραμματίζοντας πέρα από τα όρια του στενού ενδιαφέροντος της εσωτερικής πολιτικής της Αθήνας περιέλαβε στα σχέδιά του και την κατασκευή νέου Τελεστηρίουστην Ελευσίνα-πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής, για τα περίφημα μυστήρια που το γόητρό τους ήταν τεράστιο σ'ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο.
----
Ας πούμε και κάποια λόγια για τον Φειδία.
Είκοσι χρόνια πριν αναλάβει τα γλυπτά του Παρθενώνα ο Φειδίας ήταν ήδη διάσημος γλύπτης,αφού οι Αθηναίοι του είχαν αναθέσει δύο μεγάλες παραγγελίες: την πολυπρόσωπη σύνθεση με θεούς και ήρωες και ανάμεσά τους τον Μιλτιάδη για τους Δελφούς και το τεράστιο χάλινο άγαλμα της Αθηνάς προμάχου που δέσποζε στην Ακρόπολη. Δίχως αμφιβολία όμως ο ασύλληπτος πλούσιος γλυπτικός διάκοσμος του Παρθενώνα και το κλασσικό χρυσελεφάντινο άγαλμα της Παρθένου τον ανέβασαν στην κορυφή προκαλώντας θαυμασμό και φθόνο μαζί στους συγχρόνους του.
Μόλις τελείιωσε το άγαλμα της Αθηνάς το 437 π.Χ. κατηγορήθηκε από έναν μαθητή του για υπεξαίρεση από το χρυσό του αγάλματος της θεάς. Η κατηγορία όμως δεν ήταν αλθινή ,αφού τα φύλλα του χρυσσού με τα οποία ήταν ντυμένος ο ξύλινος πυρήνας είχαν προσαρμοστεί έτσι ωστε να είναι περιαιρετά και να μπορεί κανείς να τα ζυγίσει. Ο Φειδίας ωστόσο αντιμετωπίζοντας και την κατηγορία της ασέβειας, αφού΄-όπως έλεγαν- τόλμησε ν'αποτυπώσει στην ασπίδα της θεάς και το δικό του πορτρέτο αλλά και του φίλου του Περικλή να μάχονται με τις Αμαζόνες ,εγκατέλειψε την Αθήνα και κατέφυγε στην Ολυμπία. Εκεί δημιούργησε το άγαλμα του Ολυμπίου Διός που κέρδισε τον θαυμασμό των συγχρόνων του και πέρασε στην συνέχεια στον κατάλογο των επτά θαυμάτων του αρχαίου κόσμου.
---
Για τον Περικλή ο πόλεμος που ξέσπασε το 432π.Χ. φαινόταν διαχειρίσιμο κακό. Η φοβερή όμως επιδημία της επόμενης χρονιάς που ξεκίνησε από τον Πειραιά και απλώθηκε σ'ολόκληρη την Αττική τσάκισε κυριολεκτικά το φρόνημα όλων. Υψηλός πυρετός,κοκκινίλες, φλόγωση ,ακατάσχετη δίψα,εκροές χολής και διάρροια ήταν μερικά πό τα συμπτώματα της νόσου-πιθανώς ενός τυφοειδούς πυρετού,που αποδεκάτισε τον πληθυσμό που ζούσε επιπλέον σε άθλιες συνθήκες. Σπίτια, δρόμοι, ιερά και δημόσιοι χώροι-τα πάντα ήταν γεμάτα πτώματα. Ο καθένας φρόντιζε να θάψει όπως-όπως τους δικούς του νεκρούς αδιαφορώντας για τα ταφικά έθιμα. Λάκκοι με ομαδικές ταφές από θύματα του λοιμού ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές. Θύμα της νόσου έπεσε το429 π.Χ και ο ίδιος ο Περικλής
Ο Περικλής είχε ωστόσο ανοίξει έναν πολιτικό δρόμο χωρίς επιστροφοί. Για πρώτη φορά οι πολλοί είχαν συνειδητοποιήσει την δύναμή τους και είχαν γίνει μέτοχοι στην διαχείριση της πολιτικής εξουσίας. Η πόλη της Αθήνας έζησε μαζί του μια πρωτόγνωρή ακμή στην ανάπτυξη της οικονομίας αλλά και σ'όλους τους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών.
Για ένα διάστημα μετά τον θάνατό του τα μεγάλα έργα στην Ακρόπολη συνεχίστηκαν με το Ερέχθειο και τον ναό της Αθηνάς Νίκης . Αλλά οι καιροί σιγά-σιγά άλλαζαν Ο πόλεμος συνεχίζονταν με δυσάρεστες επιπτώσεις και η δημοκρατία γνωριζε μια δυσάρεστη κρίση έτσι που η εποχή του Περικλή να μοιάζει χρυσή.
Είκοσι χρόνια πριν αναλάβει τα γλυπτά του Παρθενώνα ο Φειδίας ήταν ήδη διάσημος γλύπτης,αφού οι Αθηναίοι του είχαν αναθέσει δύο μεγάλες παραγγελίες: την πολυπρόσωπη σύνθεση με θεούς και ήρωες και ανάμεσά τους τον Μιλτιάδη για τους Δελφούς και το τεράστιο χάλινο άγαλμα της Αθηνάς προμάχου που δέσποζε στην Ακρόπολη. Δίχως αμφιβολία όμως ο ασύλληπτος πλούσιος γλυπτικός διάκοσμος του Παρθενώνα και το κλασσικό χρυσελεφάντινο άγαλμα της Παρθένου τον ανέβασαν στην κορυφή προκαλώντας θαυμασμό και φθόνο μαζί στους συγχρόνους του.
Μόλις τελείιωσε το άγαλμα της Αθηνάς το 437 π.Χ. κατηγορήθηκε από έναν μαθητή του για υπεξαίρεση από το χρυσό του αγάλματος της θεάς. Η κατηγορία όμως δεν ήταν αλθινή ,αφού τα φύλλα του χρυσσού με τα οποία ήταν ντυμένος ο ξύλινος πυρήνας είχαν προσαρμοστεί έτσι ωστε να είναι περιαιρετά και να μπορεί κανείς να τα ζυγίσει. Ο Φειδίας ωστόσο αντιμετωπίζοντας και την κατηγορία της ασέβειας, αφού΄-όπως έλεγαν- τόλμησε ν'αποτυπώσει στην ασπίδα της θεάς και το δικό του πορτρέτο αλλά και του φίλου του Περικλή να μάχονται με τις Αμαζόνες ,εγκατέλειψε την Αθήνα και κατέφυγε στην Ολυμπία. Εκεί δημιούργησε το άγαλμα του Ολυμπίου Διός που κέρδισε τον θαυμασμό των συγχρόνων του και πέρασε στην συνέχεια στον κατάλογο των επτά θαυμάτων του αρχαίου κόσμου.
---
Για τον Περικλή ο πόλεμος που ξέσπασε το 432π.Χ. φαινόταν διαχειρίσιμο κακό. Η φοβερή όμως επιδημία της επόμενης χρονιάς που ξεκίνησε από τον Πειραιά και απλώθηκε σ'ολόκληρη την Αττική τσάκισε κυριολεκτικά το φρόνημα όλων. Υψηλός πυρετός,κοκκινίλες, φλόγωση ,ακατάσχετη δίψα,εκροές χολής και διάρροια ήταν μερικά πό τα συμπτώματα της νόσου-πιθανώς ενός τυφοειδούς πυρετού,που αποδεκάτισε τον πληθυσμό που ζούσε επιπλέον σε άθλιες συνθήκες. Σπίτια, δρόμοι, ιερά και δημόσιοι χώροι-τα πάντα ήταν γεμάτα πτώματα. Ο καθένας φρόντιζε να θάψει όπως-όπως τους δικούς του νεκρούς αδιαφορώντας για τα ταφικά έθιμα. Λάκκοι με ομαδικές ταφές από θύματα του λοιμού ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές. Θύμα της νόσου έπεσε το429 π.Χ και ο ίδιος ο Περικλής
Ο Περικλής είχε ωστόσο ανοίξει έναν πολιτικό δρόμο χωρίς επιστροφοί. Για πρώτη φορά οι πολλοί είχαν συνειδητοποιήσει την δύναμή τους και είχαν γίνει μέτοχοι στην διαχείριση της πολιτικής εξουσίας. Η πόλη της Αθήνας έζησε μαζί του μια πρωτόγνωρή ακμή στην ανάπτυξη της οικονομίας αλλά και σ'όλους τους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών.
Για ένα διάστημα μετά τον θάνατό του τα μεγάλα έργα στην Ακρόπολη συνεχίστηκαν με το Ερέχθειο και τον ναό της Αθηνάς Νίκης . Αλλά οι καιροί σιγά-σιγά άλλαζαν Ο πόλεμος συνεχίζονταν με δυσάρεστες επιπτώσεις και η δημοκρατία γνωριζε μια δυσάρεστη κρίση έτσι που η εποχή του Περικλή να μοιάζει χρυσή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ο ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ σας γνωστοποιεί ότι είναι ευπρόσδεκτες τυχόν αναφορές προβλημάτων, ιδέες σχετικά με λειτουργίες του ιστοτόπου και γενικά σχόλια. Στο "ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΡΜΗΣ" εν γένει ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές και διατηρούμε το δικαίωμα να μην δημοσιεύουμε συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια όπου τα εντοπίζουμε. Σε κάθε περίπτωση ο καθένας φέρει την ευθύνη των όσων γράφει και το www.filologos-hermes.info ουδεμία νομική ή άλλη ευθύνη φέρει.