«Κατ’ Ἀρχάς» ή «Κατ' Ἀρχήν / Καταρχήν»;

τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν 

Στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Γ. Μπαμπινιώτη) διαβάζομεν τα εξής διαφωτιστικά:

Η φρ. «κατ’ αρχήν» αντιστοιχεί στο λατ. «in principio» (αγγλ in principle) και σημαίνει «ως θέμα αρχής, για λόγους αρχής» και «στα βασικά σημεία»

• Κατ’ αρχήν διαφωνώ με το σκεπτικό τής απόφασης
• Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν

Επομένως, το «κατ’ αρχήν» δεν σημαίνει «κατ’ αρχάς, στην αρχή, εν πρώτοις», όπως καταχρηστικά χρησιμοποιείται πολλές φορές. Με τη σημ. «πρώτα-πρώτα, εν πρώτοις, αρχίζοντας» χρησιμοποιείται η φρ. «κατ’ αρχάς» ή «στην αρχή»

• Κατ’ αρχάς νόμιζε πως ήταν σωστό, μετά τη συζήτηση όμως άλλαξε γνώμη

Το επίρρ. «αρχικά / αρχικώς» σημαίνει:

(α) «στην αρχή, κατ’ αρχάς»

• Αρχικά πίστευα πως είχε δίκιο

και (β) «στο αρχικό στάδιο, στο ξεκίνημα, παλιά»

Η φρ. «εξαρχής» του αρχαιοπρεπούς «αρχήθεν», συνδέει το σημείο ενάρξεως με τον χρόνο κατά τον οποίο λέγεται κάτι

• Εξαρχής υποστήριζα ότι ακολουθούσαμε εσφαλμένη τακτική, τώρα δικαιώνομαι.

Το «απαρχής» σημαίνει:

(α) «εξαρχής»,

αλλά συχνότερα απαντά στη φρ. (β) «απαρχής μέχρι τέλους»

• Υποστήριζα αυτή την άποψη απαρχής μέχρι τέλους, (=δηλ συνεχώς, σταθερά).

Από συμφυρμό των φρ. «απαρχής» και «εξαρχής» προέκυψε το «αποξαρχής», με επιτατική σημ. Επιτατική σημ. έχει επίσης η φρ. «Εξυπαρχής», δηλώνοντας την έναρξη από τότε που υπάρχει κάτι.

Εμείς θα μείνωμεν στην σημασία των «κατ’ αρχάς» και «κατ’ αρχήν» που φαίνεται ότι περισσότερο συγχέονται στο νού των ομιλητών της γλώσσης.

Ήδη στα ανωτέρω του λεξικού Μπαμπινιώτη υπάρχει και η εξής περαιτέρω άποψη τουλάχιστον όσον αφορά το «κατ' αρχήν / καταρχήν», κάτι που εγώ προσωπικά δεν το γνώριζα και διετυπώθη υπό συναδέλφου και δή της κας Βίκυς Παπαπροδρόμου:

«Η σχολική Γραμματική δε δηλώνει σαφώς με ποια κριτήρια αποδίδονται με μία ή περισσότερες λέξεις οι εμπρόθετες φράσεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Παραθέτει απλώς έναν κατάλογο με φράσεις που γράφονται με μία λέξη, όπως απεναντίας, απευθείας, εντάξει, εντούτοις κτλ.

Η απόδοση των φράσεων αυτών με δύο ή περισσότερες λέξεις φαίνεται λογική όταν οι λέξεις διατηρούν η καθεμία τη σημασία της και δεν αποτελούν ενιαία επιρρηματική έκφραση. Έτσι, στην περίπτωση του «κατ' αρχήν / καταρχήν» η γραφή με δύο λέξεις αντιστοιχεί στη σημασία «ως προς την αρχή, ως προς τις βασικές αρχές», ενώ η γραφή με μία λέξη αντιστοιχεί στη σημασία «αρχικά».

Παραδείγματα:

• Κατ' αρχήν συμφωνία για το οικονομικό σχέδιο διάσωσης.
• Καταρχήν θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας στο συνέδριο.

Μια τρίτη αντιμετώπιση της συγχύσεως είναι ότι το «κατ’ αρχάς» - γράφεται με δύο λέξεις - είναι λόγιος τύπος της γλώσσης, ενώ το «καταρχήν» / «κατ’ αρχήν» - γράφεται και με μία και με δύο λέξεις - λαϊκός και ότι και τα δύο σημαίνουν «εξαρχής».

Ωστόσο έχει επικρατήσει η άποψη του Λεξικού Μπαμπινιώτη ότι οι δύο αυτές λέξεις δεν είναι συνώνυμες.

Είμαι σίγουρος ότι σε μια του συνεδρία σε εμάς του φιλολογικού εν Αθήναις κάποτε όταν ήμασταν φοιτητές, ο αείμνηστος καθηγητής Ανδρέας Παναγόπουλος είχε ισχυρισθεί τα αντίθετα, ότι δηλαδή το «κατ’ αρχάς» σημαίνει «κατά τας αρχάς μου», «κατά τα πιστεύω μου», ενώ το «κατ' αρχήν» «εν πρώτοις», «αρχικά». Ωστόσο ο Καρτέσιος στους περίφημους κανόνες περί της μεθόδου έλεγε το εξής καταπληκτικό περί της Λογικής μας, περί του πνεύματός μας, το οποίο νομίζω και πρέπει να έχωμεν οδηγό μας και να μη δίδωμεν πίστη σε ό,τι έστω φαίνεται ως αυθεντία ανυπέρβλητη:

«Να μη δέχεται (ο Νούς) τίποτα για αληθινό, ενόσω δεν είναι απολύτως βέβαιος, ν’ αποφεύγει δε προσεχτικά κάθε βιασύνη και προκατάληψη, και να παραδέχεται μονάχα ό,τι παρουσιάζεται σε αυτόν τόσο καθαρά και διακριτά, ώστε να μην έχει κανένα λόγο ν’ αμφιβάλλει γι αυτό (§ 22)»

Οπότε το θέμα χρήζει ερεύνης.

Στο «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» των LIDDELL & SCOTT, στο λήμμα «ἀρχή» διαβάζομεν:

· αρχή, ξεκίνημα, έναρξη, πρώτη αιτία, σε Όμηρ. κ.λπ.·
· με πρόθ., ἐξ ἀρχῆς - ἀρχῆθεν, από την αρχή, από παλιά, ανέκαθεν, σε Ηρόδ.·
· ἐξἀρχῆς πάλιν, εκ νέου, και πάλι, σε Αριστοφ.·
· ομοίως, ἀπ' ἀρχῆς, σε Ηρόδ., Τραγ.·
· κατ' ἀρχάς, στην αρχή, αρχικώς, σε Ηρόδ.·
· απόλ., σε αιτ., ἀρχήν, εν πρώτοις, πρώτιστα, στον ίδ.·

ενώ και στο Πλατωνικόν Λεξικόν του Fridericus Astius (Λειψία, 1835) vol. I, στην σελ. 284 βλέπομεν την ίδια ερμηνεία....

Εξηγούμαι... βλέπομεν δηλαδή, ότι οι αγαθοί φιλόλογοι πράγματι το «κατ’ αρχάς» το εκλαμβάνουν ως «αρχικώς», «εν πρώτοις»(= ab initio), όμως όμοιον του «ἀρχήν» ή του «τήν ἀρχήν»... ή και του «τῆ ἀρχῆ» (=στην αρχή) ακόμα.

Αυτό από μόνο του οδηγεί την σκέψη κάπου, σε μιαν υπόθεση. Ότι δηλαδή το «κατά+αιτ. Πληθυντικού» επεκτάθηκε κάποια στιγμή στον λόγο και στο «κατά+αιτ. Ενικού», ήτοι ότι το «ἀρχήν» κάποια στιγμή έγινε και «κατ' αρχήν» ακολουθώντας το «κατ’ αρχάς». Διότι και λογικά δεν θα μπορούσε μία πτώση ακολουθούμενη από Αιτιατική, άλλο να δηλώνει με την ίδια λέξη σε Αιτιατική Πλήθυντικού και άλλο με Αιτιατική Ενικού. Έρχεται δια τούτο και ένα παράδειγμα στο νού μου. Το «κατά πόδας» (=ξοπίσω, στο κατόπι, όπισθεν, από κοντά / πίσω, in hot pursuit, close behind). Κι εδώ έχουμε «κατά+αιτ. Πληθυντικού». Βέβαια εδώ δεν έχουμε την σημασία του χρόνου αλλά του τρόπου. Ωστόσο σε αυτό εδώ το παράδειγμα η «κατά+αιτ. Ενικού» δεν έχει διαφορετική σημασία, ήτοι το «καταπόδι / καταπόδα» δηλώνει ακριβώς ό,τι και το «καταπόδας», δηλαδή σημαίνει το «ακριβώς από πίσω» , το «κατόπιν» , το «στα ίχνη κάποιου» («παίρνω καταπόδι» ή «πηγαίνω καταπόδι κάποιον» — παρακολουθώ, κυνηγώ, καταδιώκω, παίρνω από πίσω κάποιον»). Εδώ λοιπόν, στην περίπτωση του «κατά πόδας» και «καταπόδι / καταπόδα» για ποιόν λόγον η «κατά+αιτ. Πληθυντικού» δεν διαφέρει από την «κατά+αιτ. Ενικού», ενώ διαφέρει ή θέλομεν να πιστεύωμεν, ότι διαφέρει στην περίπτωσιν του «κατ’ αρχάς» και «κατ' αρχήν / καταρχήν»; Πάλι όμως είναι νωρίς για συμπεράσματα και χρειαζόμεθα κι άλλα παραδείγματα για να στηρίξωμεν την υπόθεσή μας.

Σε Γερμανο-Ελληνικό λεξικό του 1829 απαντάμε την λέξη «urfprunglid» που μάλλον υπάρχει και στην Σουηδική, την οποία και μεταφράζει ως «ο,η,το αρχή», «κατ' αρχήν», «εξ αρχής» «αρχικός» ή ΠΡΟΣΕΞΑΤΕ «ἀρχήν», «την ἀρχήν» ή «κατ' αρχήν». Δηλαδή επιβεβαιώνεταιι η αρχική μας υπόθεση ότι το «ἀρχήν» κάποια στιγμή έγινε και «κατ' αρχήν» ακολουθώντας το «κατ’ αρχάς», αφού ήδη ο μεταφραστής της 3ης δεκαετίας του 19ου αιώνος είχεν υπόψει του το «κατ' αρχήν» με την έννοια του «αρχικώς». Είναι τούτο ένδειξη κι όχι απόδειξη, καθώς ίσως να πρόκειται και για σύγχυση του μεταφραστού. Απόδειξη ισχυρά όμως της υποθέσεώς μας είναι το ακόλουθο. Στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλέους υπάρχει μια στιχομυθία του ομωνύμου ήρωος και του Νεοπτόλεμου (στίχ. 239 κ.ε):

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ: ἐγὼ γένος μέν εἰμι τῆς περιῤῥύτου Σκύρου· πλέω δ᾽ ἐς οἶκον· αὐδῶμαι δὲ παῖς Ἀχιλλέως, Νεοπτόλεμος. οἶσθα δὴ τὸ πᾶν (=Εἶμαι ἀπ’ τήν Σκύρο κι ἐπιστρέφω στό νησί μου. Νεοπτόλεμο μέ λένε, τοῦ Ἀχιλλέα!)
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ: ὦ φιλτάτου παῖ πατρός, ὦ φίλης χθονός, ὦ τοῦ γέροντος θρέμμα Λυκομήδους, τίνι στόλῳ προσέσχες τήνδε γῆν πόθεν πλέων; (=Παιδί πατέρα ἀγαπημένου κι ἀγαπημένης γῆς, ἀνάθρεμμα τοῦ γέρου Λυκομήδη, τί θές ἐδῶ; Ἀπό ποῦ ἔκανες πανιά;)
ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ: ἐξ Ἰλίου τοι δὴ τανῦν γε ναυστολῶ. (=Ἀπό τό Ἴλιο.)
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ: πῶς εἶπας; οὐ γὰρ δὴ σύ γ᾽ ἦσθα ναυβάτης ἡμῖν κατ᾽ ἀρχὴν τοῦ πρὸς Ἴλιον στόλου. (=Τί εἶπες; Μά δέν ἤσουν μαζί, ὅταν ξεκίνησε ὁ στόλος.)
ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ: ἦ γὰρ μετέσχες καὶ σὺ τοῦδε τοῦ πόνου; (=Ἔλαβες μέρος κι ἐσύ στήν ἐκστρατεία;)
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ: ὦ τέκνον, οὐ γὰρ οἶσθά μ᾽ ὅντιν᾽ εἰσορᾷς; (=Δέν ξέρεις ποιόν βλέπεις, παιδί μου;)
ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ: πῶς γὰρ κάτοιδ᾽ ὅν γ᾽ εἶδον οὐδεπώποτε; (=Πῶς νά σέ ξέρω, ἀφοῦ δέ σ’ ἔχω ξαναδεῖ;)

Αλήθεια πιστεύει κανείς τώρα ότι ανωτέρω στον στίχο 247 ο Φιλοκτήτης λέγει «δεν ήσουν εσύ βασικά / όσον αφορά την ουσία / τη βασική αρχή του πράγματος / ως προς το κύριο και βασικό μέρος όταν ξεκίνησε ο στόλος» και όχι «δεν ήσουν αρχικά όταν ξεκίνησε ο στόλος»;Ή μήπως πιστεύει κανείς ότι ο Σοφοκλής δεν εγνώριζεν την χρήση του «κατ' αρχήν / καταρχήν»; Ας δούμε απόσπασμα και από τα Πολιτικά του Αριστοτέλους (Πολιτικῶν δ, 1293b)

«ἀριστοκρατίαν μὲν οὖν καλῶς ἔχει καλεῖν περὶ ἧς διήλθομεν ἐν τοῖς πρώτοις λόγοις (τὴν γὰρ ἐκ τῶν ἀρίστων ἁπλῶς κατ᾽ ἀρετὴν πολιτείαν καὶ μὴ πρὸς ὑπόθεσίν τινα ἀγαθῶν ἀνδρῶν μόνην δίκαιον προσαγορεύειν ἀριστοκρατίαν· ἐν μόνῃ γὰρ ἁπλῶς ὁ αὐτὸς ἀνὴρ καὶ πολίτης ἀγαθός ἐστιν, οἱ δ᾽ ἐν ταῖς ἄλλαις ἀγαθοὶ πρὸς τὴν πολιτείαν εἰσὶ τὴν αὑτῶν)· οὐ μὴν ἀλλ᾽ εἰσί τινες αἳ πρός τε τὰς ὀλιγαρχουμένας ἔχουσι διαφορὰς [καὶ καλοῦνται ἀριστοκρατίαι] καὶ πρὸς τὴν καλουμένην πολιτείαν. ὅπου γὰρ μὴ μόνον πλουτίνδην ἀλλὰ καὶ ἀριστίνδην αἱροῦνται τὰς ἀρχάς, αὕτη ἡ πολιτεία διαφέρει τε ἀμφοῖν καὶ ἀριστοκρατικὴ καλεῖται. καὶ γὰρ ἐν ταῖς μὴ ποιουμέναις κοινὴν ἐπιμέλειαν ἀρετῆς εἰσὶν ὅμως τινὲς οἱ εὐδοκιμοῦντες καὶ δοκοῦντες εἶναι ἐπιεικεῖς. ὅπου οὖν ἡ πολιτεία βλέπει εἴς τε πλοῦτον καὶ ἀρετὴν καὶ δῆμον, οἷον ἐν Καρχηδόνι, αὕτη ἀριστοκρατική ἐστιν, καὶ ἐν αἷς εἰς τὰ δύο μόνον, οἷον ἡ Λακεδαιμονίων, εἴς τε ἀρετὴν καὶ δῆμον, καὶ ἔστι μίξις τῶν δύο τούτων, δημοκρατίας τε καὶ ἀρετῆς. ἀριστοκρατίας μὲν οὖν παρὰ τὴν πρώτην τὴν ἀρίστην πολιτείαν ταῦτα δύο εἴδη, καὶ τρίτον ὅσαι τῆς καλουμένης πολιτείας ῥέπουσι πρὸς τὴν ὀλιγαρχίαν μᾶλλον. λοιπὸν δ᾽ ἐστὶν ἡμῖν περί τε τῆς ὀνομαζομένης πολιτείας εἰπεῖν καὶ περὶ τυραννίδος. ἐτάξαμεν δ᾽ οὕτως οὐκ οὖσαν οὔτε ταύτην παρέκβασιν οὔτε τὰς ἄρτι ῥηθείσας ἀριστοκρατίας, ὅτι τὸ μὲν ἀληθὲς πᾶσαι διημαρτήκασι τῆς ὀρθοτάτης πολιτείας,

ἔπειτα καταριθμοῦνται μετὰ τούτων εἰσί τ᾽ αὐτῶν αὗται παρεκβάσεις
ἅσπερ ἐν τοῖς κατ᾽ ἀρχὴν εἴπομεν.

τελευταῖον δὲ περὶ τυραννίδος εὔλογόν ἐστι ποιήσασθαι μνείαν διὰ τὸ πασῶν ἥκιστα ταύτην εἶναι πολιτείαν, ἡμῖν δὲ τὴν μέθοδον εἶναι περὶ πολιτείας. δι᾽ ἣν μὲν οὖν αἰτίαν τέτακται τὸν τρόπον τοῦτον, εἴρηται· νῦν δὲ δεικτέον ἡμῖν περὶ πολιτείας. φανερωτέρα γὰρ ἡ δύναμις αὐτῆς διωρισμένων τῶν περὶ ὀλιγαρχίας καὶ δημοκρατίας. ἔστι γὰρ ἡ πολιτεία ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν μίξις ὀλιγαρχίας καὶ δημοκρατίας. εἰώθασι δὲ καλεῖν τὰς μὲν ἀποκλινούσας [ὡς] πρὸς τὴν δημοκρατίαν πολιτείας, τὰς δὲ πρὸς τὴν ὀλιγαρχίαν μᾶλλον ἀριστοκρατίας διὰ τὸ μᾶλλον ἀκολουθεῖν παιδείαν καὶ εὐγένειαν τοῖς εὐπορωτέροις. ἔτι δὲ δοκοῦσιν ἔχειν οἱ εὔποροι ὧν ἕνεκεν οἱ ἀδικοῦντες ἀδικοῦσιν· ὅθεν καὶ καλοὺς κἀγαθοὺς καὶ γνωρίμους τούτους προσαγορεύουσιν. ἐπεὶ οὖν ἡ ἀριστοκρατία βούλεται τὴν ὑπεροχὴν ἀπονέμειν τοῖς ἀρίστοις τῶν πολιτῶν, καὶ τὰς ὀλιγαρχίας εἶναί φασιν ἐκ τῶν καλῶν κἀγαθῶν μᾶλλον.»

ΑΡΑ για να τελειώνουμε με αυτό. Το «κατ' αρχήν / καταρχήν» σημαίνει ό,τι και το «κατ’ αρχάς» στην αρχική του σημασία, δηλαδή «=αρχικά, στην αρχή». Σε τούτο συμφωνούν τόσο το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη όσο και το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς το μεν πρώτο λέγει για το «κατ' αρχήν / καταρχήν» ότι χρησιμοποιείται αντί του «κατ΄ αρχάς» [λόγ. < αρχ. φρ. κατ΄ ἀρχάς `στην αρχή΄ (με τροπή στον εν.) σημδ. γαλλ. en principe (εν.)], το δε δεύτερο ότι χρησιμοποιείται συνήθως καταχρηστικώς αντί του «κατ΄ αρχάς». [< γαλλ. en principe, γερμ. im Prinzip]. Προσέξατε ότι το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη θεωρεί το «κατ΄ αρχάς» λόγια φράση που ετράπη στον Ενικό Αριθμό, ενώ το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών τονίζει ότι αυτή η τροπή από τον πληθυντικό στον ενικό γίνεται καταχρηστικώς. 

Όλα αυτά όμως αυτομάτως δεν υποδηλώνουν ότι το «κατ’ αρχάς» σημαίνει και «=Κατά βάση, στα βασικά σημεία, κατά τας αρχάς μου» όπως ως ανέφερα λέγουν πολλοί, μαζί κι ο αείμνηστος διδάσκαλός Ανδρ. Παναγόπουλος ή με άλλα λόγια απλώς υποδηλώνουν την ομοιότητα του «κατ’ αρχάς» και του «καταρχήν» / «κατ’ αρχήν» στην σημασία του αρχικώς, στην αρχή. Έτσι όμως μένει μια απορία. Πόθεν προέκυψε η έννοια του «κατ’ αρχήν» τουλάχιστον στις μέρες μας, ότι αντιστοιχεί στο λατ. «in principio» (αγγλ in principle) και σημαίνει «ως θέμα αρχής, για λόγους αρχής» και «στα βασικά σημεία»; Ή πάλι πόθεν προέκυψε το αντίθετο ότι το «κατ’ αρχάς» ίσως σημαίνει «in principio»;

Η υπόθεση που κάνω εδώ είναι ότι η πρόθεση «κατά+Αιτιατική» δηλωνει και την συμφωνία. Ήτοι υπήρχε η χρήση και ενός «κατά τας ἀρχάς» (= σύμφωνα με τις αρχές, σύμφωνα με τα πιστεύω, a principiis) πέρα από ένα «κατά τας ἀρχάς» (= ab initio, στις αρχές) το οποίο κι αυτό βαθμηδόν ως λόγιον ετράπη και εις τον ενικό «κατ' ἀρχήν». Θα φέρω κάποια παραδείγματα.

Στην «Σύνοψιν της Ιστορίας της Φιλοσοφίας» του Τενεμάννου (Wilhelm Gottlieb Tennemann) σε μετάφραση του Κ.Μ. Κούμα (1818) στην σελίδα 2, διαβάζομεν τα κατωτέρω, όπου εμφανές είναι ότι το «κατά τας ἀρχάς» ερμηνεύεται «σύμφωνα με τις αρχές»

Στο περιοδικό Ταχυδρόμος το 1990 (Tachydromos - Τεύχη 23-26 - Σελίδα 28) αναφέρονται τα εξής πάλι:

«Κι όταν πριν δέκα ημέρες συναντήθηκαν με εκπροσώπους της κυβέρνησης, δήλωσαν ότι παρά την κατ' αρχάς συμφωνία για την απελευθέρωση των μέσων ενημέρωσης, εκείνοι δεν θα έφευγαν από την πλατεία παρά μετά την υπογραφή του ...»

Βάσει αυτών και μόνο των παραδειγμάτων, λαμβανομένων από διαφορετικές εποχές είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε την υπόθεσή μας και πάλι. Ότι το «κατά τας ἀρχάς» / «κατ' ἀρχάς» δηλώνει και την συμφωνία. Σας δίδω κι ένα τελευταίο χωρίο για το «κατ' ἀρχάς» ενδεικτικό για το πώς ίσως επήλθε η ερμηνευτική αυτού σύγχυση. Το απόσπασμα είναι από τις Επιστολές του Ευσεβίου

Στο ανωτέρω χωρίο η έυκολη λύσις είναι να πεί κανείς το «κατ' αρχάς» = εις την αρχήν... αλλά ας μη βιασθεί... ο Κύριος εθεμελίωσεν την γήν κατά την βούλησίν Του, ως ήθελεν Αυτός, κατά τας αρχάς Του

Απομένει να δείξωμεν την τροπή αυτού στον Ενικό; Καθόλου δύσκολο αφού όπως είπαμε στην αρχή αυτού εδώ του άρθρου στις μέρες μας επικροτείται η χρήση του «κατ' αρχήν» ως εξής: Η φράση κατ’ αρχήν χρησιμοποιείται όταν εννοούμε «στα βασικά σημεία», «κατά βάση», «όσον αφορά την ουσία». Τα παραδείγματα άφθονα. Όσον αφορά εμένα... νομίζω είχε δίκιο ο δάσκαλος Παναγόπουλος.