Ο ΥΑΚΙΝΘΟΣ ΑΝΑΖΗΤΑ ΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ

της Αγγελικής Μουστάκου
φιλολόγου

Το υπέροχο όνομα Αμύκλες ανήκει σ'ένα χωριό της σημερινής Λακωνίας, που βρίσκεται 6 χιλιόμετρα νότια της Σπάρτης ,στην θρυλική πεδιάδα του ποταμού Ευρώτα. Από την ανατολική πλευρά τού χαμογελά ο Ταϋγετος ή αλλιώς Πενταδάκτυλος- η υψηλότερη οροσειρά της Πελοπονήσου. Τ' όνομά του το πήρε απ' την αρχαία πόλη Αμύκλαι, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται δύο χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού.

Η κατάκτηση των Αμυκλών, τον 8ο αι. π.Χ. σηματοδοτεί την αρχή της ιστορίας της αρχαίας Σπάρτης, αυτής που είναι γνωστή σήμερα. Τότε οι κάτοικοι των Αμυκλών έχασαν τα πολιτικά τους δικαιώματα κι άρχισαν να πληρώνουν φόρο στην Σπάρτη. Τυπικά κράτησαν όμως μια μορφή ελευθερίας. Ίσως οι Σπαρτιάτες εκείνοι να σεβάστηκαν-όσο μπόρεσαν - την ενέργεια και την ιερότητα που είχαν αντλήσει ως τότε οι τόποι.

Στις Αμύκλες λατρεύονταν ο Υάκινθος- πριν ακόμα απ'την μυκηναίκή εποχή, ήδη από το 2.7000 π.Χ. ,αν όχι και πιο πριν -όπως φαίνεται απ'τα ευρήματα. Ο Υάκινθος ήταν γιος του πέμπτου κατά σειρά μυθικού βασιλιά της Σπάρτης, του Αμύκλα . Παππούς του Υάκινθου ήταν ο Λακεδαίμων, γιος του Δία και της Ταϋγέτης, που ήταν κόρη του κραταιού Άτλαντα και μιας Ωκεανίδας νύμφης ,της Πλειόνης.

Ο Λακεδαίμων , ο τέταρτος κατά σειρά βασιλιάς της περιοχής της Λακωνίας ,παρουσιάζεται ως γνήσιο τέκνο του Ολύμπιου Δία και παντρεύεται την Σπάρτη ,την κόρη του προηγούμενου μυθικού βασιλιά-του Ευρώτα ( πρώτος αυτόχθων βασιλιάς ήταν ο Λέλεγας και δεύτερος ο γιος του Μύλης).

Στις Αμύκλες θεωρείται πως λειτουργούσε το πιο παλιό θρησκευτικό και μυστηριακό κέντρο στον ελλαδικό χώρο. Η δράση του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Αυτός ήταν ο τόπος του θεού Υακίνθου . Η λατρεία του είχε καθιερωθεί πριν ακόμα από την μυκηναίκή εποχή. Η παλαιότητά του επιβεβαιώνεται κι απ'την καταάληξη του ονίματός του''-νθος''. Τον τιμούσαν εκεί ως θεό της βλάστησης. Κάθε χρόνο, στα μέσα του καλοκαιριού, τον μήνα Υακίνθιο (σελήνη Ιουλίου) οι Λακεδαιμόνιοι γιόρταζαν για τρεις ημέρες στις Αμύκλες τα "Υακίνθια''. Η γιορτή αυτή ήταν μια μύηση μ'εναγνισμούς και κοινά δείπνα προς τιμήν του πανέμορφου γονιμικού θεού που κάθς χρόνο πέθαινε κι ανασταίνονταν.

Στον μύθο που τον περιβάλλει κατοικούν φυλαγμένες οι παλαιότατες και πολύτιμες ιστορικές μνήμες. Ο θεός Απόλλωνας διαλέγει ως μαθητή και αγαπά ως εγκάρδιο φίλο του τον Υάκνθο, που ξεχωρίζει για το κάλλος, την αρετή και τις δεξιότητές του. Καθώς τα ταλέντα του ήταν ποικίλα ,του δίδαξε διάφορες ανώτερες δεξιότητες , όπως δισκοβολία, τοξοβολία, μαντική και πάλη. Ιδιαίτερη ήταν η ζέση του Απόλλωνα για να διδάζει μουσική στον Υάκινθο. Έτσι με την λύρα του ,του έμαθε και την αρμονία της καλλιφωνίας. Ο Υάκινθος είχε μεγάλη κλίση στη μουσική. Οι μελωδίες του ήταν πραγματικοί ύμνοι για τον δάσκαλό του. Ο Απόλλωνας του χάρισε κύκνους-τ'αγαπημένα του πουλιά-για ν'ανεβαίνει στη ράχη του και να περιπολεί τους αγαπημένους ιερούς τόπους του θεού. O Υάκινθος ήταν τόσο ξεχωριστός που κέρδισε τον θαυασμό κι ενός άλλου θεού-ανέμου ,του Ζέφυρου . Έπαιζαν και διασκέδαζαν μαζί , αλλά δεν μπορούσε να κατακτήσει τον ιδιαίτερο θαυμασμό του Υακίνθου , που παρέμενε πάντα πιστός θαυμαστής του Απόλλωνα, 'Ετσι ,η ζήλεια που γεννήθηκε στην καρδιά του Ζέφυρου τον ώθησε να καταστρώσει ένα ύπουλο σχέδιο. Μια μέρα,όταν στις όχθες του Ευρώτα οι δύο θεοί ασκούσαν το άθλημα του δίσκου, ο Ζέφυρος φύσηξε δυνατά και δίσκος που έριξε ο Απόλλωνας άλλαξε πορεία με συνέπεια να χτυπήσει στο κεφάλι τον Υάκινθο. Αυτός ήταν κι ο στόχος. Ο όμορφος νεαρός θεός έπεσε στη γη. Τα πυκνά εβένινα μαλλιά του γέμισαν με πηχτό αίμα που έκανε κατακόκκινα τα χέρια του Απόλλωνα καθώς τον αγκάλιαζε .Σταγόνες θεϊκές πότισαν το χώμα σ'εκείνο το σημείο. Αίμα και δάκρυ που έκαιγαν. Συντετριμμένη η μητέρα γη απ'την οδύνη άφησε να βλαστήσει σ'εκείνο το σημείο ένα ασυνήθιστο λουλούδι με ασυνήθιστα φύλλα. Σ'αυτά είχε χαραχτεί ο ύμνος-θρήνος προς τιμήν του θεού Υακίνθου. 

Σήμερα,στον λόφο του Αμυκλαίου προσπαθούν οι αρχαιολόγοι να προσεγγίσουν την μορφή εκείνου τον αράξενου και κολοσσιαίου αινιγματικού ναού που είχε στηθεί εκεί κατά τον 6.αιώνα π.Χ. Μαζεύουν τα κομμάτια που τα βρίσκουν διάσπαρτα σ'όλα τα εκκλησάκια της κοιλάδας του Ευρώτα. Τα στοιχεία είναι πολύ λίγα και δεν μπορούν ν'αναδείξουν την απαράμιλλη σημασία της ιστορικής μνήμης του τόπου-εκτός αν ο επισκέπτης έχει εντρυφήσει κι έχει ενημερωθεί από πριν. Αυτό βέβαια δεν είναι σύνηθες φαινόμενο. Εντοπίζεται πάντως ένα παράδοξο γεγονός . Το μνημείο ονομάστηκε ''θρόνος του Απόλλωνα'' ή ''θρόνος του Αμυκλαίου Απόλλωνα'',καθώς εκεί είχε στηθεί πάνω σε βάθρο ένα τεράστιο άγαλμα του Απόλλωνα. Το ύψος του οικοδομήματος έφτανε -μπορεί και να ξεπερνούσε-τα 14,5 μέτρα. ¨Ηταν ένας τριώροφος ναός, δημιούργημα του περίφημου Βαθυκλή που κλήθηκε ειδικά γι'αυτόν τον λόγο από την Μαγνησία της Μ.Ασίας. Ο Παυσανίας περιγράφει τις εκπληκτικές παραστάσεις του βάθρου,

Το συγκλονιστικό είναι ότι στο τέμενος του Αμυκλαίου θεού υπήρχαν κι άλλες αρχιτεκτονικές μονάδες. Μια απ'αυτές είναι ο τάφος του Υακίνθου, πάνω στον οποίο στήθηκε ο ναός του νεόφερτου στην περιοχή θεού Απόλλωνα. Η συμφιλίωση της δωρικής Σπάρτης του Απόλλωνα με τον προδωρικό κόσμο του Υακίνθου εκφράστηκε μ' έναν διπλό ναό. Ίσως όμως να μην πρόκειται για συμφιλίωση αλλά για καταπάτηση. Αμυκλαίος θα 'πρεπε να λέγεται ο Υάκινθος θεός και όχι μόνο ο Απόλλωνας , η λατρεία του οποίου ακολούθησε. Ο δάσκαλος πολιτισμός ήταν εκείνος του Υακίνθου, που θα ήταν προφανώς ύψιστος για να διαλέξει να ενωθεί μαζί του ο καινούριοςκαι φωτεινός τότε απολλώνιος κόσμος ,και να συνεχίσει την παράδοσή του εντάσσοντας σ'αυτόν τα δικά του στοιχεία.

Δίνεται έμφαση στον ''θρόνο του Απόλλωνα'' ,στον θεό που αναζητά τον θρόνο του και όχι στην θυσία του Υάκινθου που ήταν-κυριολεκτικά και μεταφορικά-η βάση για να στηθεί εκείνος ο θρόνος. Τους θεούς του Ολύμπου μας τους έμαθε ευτυχώς ο Όμηρος.όλον τον κόσμο γοητεύουν οι μύθοι μέσα στους οποίους γεννήθηκαν. Αλλά τί γίνεται με τους γεννήτορες πολιτισμούς των προ-ολύμπιων θεοτήτων ; Μήπως αδικήθηκαν,αποσιωπήθηκαν και υποτιμήθηκαν;

Οι αρχαιολόγοι ψάχνουν αρχιτεκτονικά μέλη για ν'αποκαταστήσουν ένα μνημείο που είχε στηθεί τον 6ο αι. π.Χ. -την μορφή του μάλλον-κι αυτό σίγουρα ταξιδεύει μοναδικά τον επισκέπτη του υπέροχου αρχαιολογικού χώρου. Όμως είναι καταλυτικά χρήσιμο και σημαντικό να μην φωτίζονται μόνο οι τυπικές πλευρές αλλά και ο ρόλος που διαδραματίζουν και τα συγκεκριμένα στοιχεία που άφησαν στον σύγχρονο κόσμο οι προπάτορες πολιτισμοί. Και είναι μάλλον άδικο τα στοιχεία αυτά να προβάλλονται ως στοιχεία που γεννήθηκαν απευθείας μέσα σε μεταγενέστερες κοινωνίες,ενώ στην πραγματικότητα τα καρπώθηκαν από προηγούμενες πολύ εξελιγμένες κοινωνίες ,τις οποίες φρόντισαν επιμελώς και σε μέγιστο βαθμό να θάψουν.

Ο μύθος του θεού Απόλλωνα με τον Υάκινθο ,έτσι όπως διαδίδεται, είναι βέβαια μαγευτικός και μερικές φορές μοιάζει ανεξήγητο γιατί να επιμένει κανείς μ'αυτόν ενώ υπάρχουν τόσες άλλοι μύθοι με υποβλητικό περιεχόμενο. Φαίνεται ότι ευτυχώς επιβιώνει μια υακίνθεια νοοτροπία να εκτιμάται διακριτικά η μεγαλοψυχία των αποσιωπημένων αληθειών από την επιδεικτική προβολή όσων με φροντίδα έχουν επικρατήσει κι εκπλήσσουν στο παρόν με τον ανώτερο πολιτισμό τους. Υπάρχουν νοητικοί δρόμοι γνώσης που θα μορούσαν να εκπλήξουν ,όχι απλά περισσότρο- μα επιτέλους-να εκπλήξουν πραγματικά!