Η ΙΛΙΑΔΑ ΩΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

της

Αγγελικῆς Μουστάκου

Στα έπη- πιστεύω στην Ιλιάδα περισσότερο- διακρίνει κανείς τέλειες και αμοιβαίες σχέσεις λόγου και πράξης, δράσης και αδράνειας. Οπότε η τραγωδία, πριν ακόμα εκδηλωθεί με την μορφή που την γνωρίσαμε, είχε θεμελιωθεί στο έπος. Το μαρτυρεί αρκετά κι ο παραστατικός τρόπος ,με τον οποίο εκφέρονταν τα έπη στις δημόσιες γιορτές . Επιπλέον,είναι διαδεδομένη και η μαρτυρία του Αισχύλου πως τα δράματά του αποτελούν ψίχουλα απ'το ομηρικό τραπέζι. Αυτό επιβεβαιώνεται όχι μόνο στον μύθο, αλλά και στην ένταση των αμοιβαίων διαλόγων.

Ήδη στην α'ραψωδία της Ιλιάδας έχουμε τους τρείς πιο αποφασιστικούς διαλόγους για την πλοκή του μύθου. Αρχικά συνατούμε τον γεμάτο μ'εμπάθεια διάλογο Αχιλλέα και Αγαμέμνονα ,στην συνέχεια τον συγκλονιστικό διάλογο του Αχιλλέα με την Θέτιδα κι έπειτα την συζήτηση-διαπραγμάτευση Θέτιδας και Δία, απ'την οποία εξαρτάται ουσιαστικά και η έκβαση του ιλιαδικού πολεμου. Στην ένατη τργωδία έχουμε άλλους τρεις διαλόγους εκπληκτικής έντασης: Οδυσσέα-Αχιλλέα , Αχιλλέα-Φοίνικα, Αίαντα Αχιλλέα. Η συζυγική συζήτηση Εκτορα -Ανδρομάχης ,στην έκτη ραψωδία είναι από τις πιο καθηλωτικές όπως και οι συγκλονιστικές αποστροφές του Πριάμου,της Εκάβης και της Ελένης πριν και μετά τον νεκρώσιμο νόστο του Έκτορα στην εικοστή δεύτερη και εικοστή τέταρτη τραγωδία.

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ,ακόμα και πριν καταλήξουν οι ήρωες στις φονικές συγκρούσεις τους, προηγούνται διάλογοι ,που σε κάποια σημεία εκπλήσσουν με την ευγένεια των λόγων-ορισμένες φορές μάλιστα παρατηρούμε και ανταλλαγή δώρων (Γλαύκος και Διομήδης,έκτη ραψωδία -- Έκτορας κι Αίαντας,έβδομη ραψωδία ).

Επιπλέον, τόσο ο χρόνος όσο και ο χώρος ,που επιλέγεται κάθε φορά για να περιγραφτεί μια μάχη ,προσεελκύουν το ενδιαφέρον των μελετητών. Τα δέκα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου συμπυκνώνονται στην Ιλιάδα σε τέσσερις μόλις ημέρες .Όσο για την άλωση της Τροίας και για τον θάνατο του Αχιλλέα,αυτά παραλείπονται και η δράση περιορίζεται ανάμεσα στο οχυρωμένο κάστρο της Τροίας και στον παράλιο ναύσταθμο των Αχαιών.

Στην αφετηρία του ο ιλιαδικός πόλεμος εμφανίζεται εριστικός κι εμφύλιος.Θα χρειαστεί η επέμβαση της Αθηνάς για ν'αποφευχθούν τα χειρότερα μεταξύ Αγαέμνονα και Αχιλλέα, τα οποία θα σήμαιναν την προκαταβολική ακύρωση του πολέμου. Ακυρώνεται λοιπόν ο εμφύλιος αλλά παραμένει ο ανυποχώρητος θυμός του Αχιλλέα,ο οποίος τον καθηλώνει για δεκαπέντε ολόκληρες ραψωδίες.Οι Αχαιοί και τα πλοία τους βρίσκονταν στο έλεος των Τρώων και του Έκτορα. Ο Δίας-ο γενικότερος ρυθμιστής της πορείας του πολέμου- το επέτρεπε αυτό.

Στην αρχή της δέκατης έκτης ραψωδίας ,επιτέλους συγκινείται ο Αχιλλέας. Ενδίδει στην μοιραία πρόταση του Πατρόκλου και του επιτρέπει να τον υποκαταστήσει στο πεδίο της μάχης ,φορώντας την δική του πανοπλία, προκειμένου ν'απωθήσει απ'τα πυρπολούνενα πλοία τους Τρώες . Ο Πάτροκλος όμως προχώρησε -ενώ δεν έπρεπε -προς τα τείχη της Τροίας. Εκεί επεμβαίνει Ο Απολλων ,τον αφοπλίζει και τον καθιστά θύμα. Ο Αχιλλέας γεμάτος πόνο και σπαραγμό ,φονεύει με τη σειρά του τον Έκτορα και τον διασύρει. Πρόκειται για την αυθεντική μορφή μιας τραγωδίας.

Η έξοδος της τραγωδίας αυτής επιφυλάσσεται για την τελευταία ραψωδία του έπους. Σ'αυτήν το αμοιβαίο πένθος του Αχιλλέα για τον Πάτροκλο και του Πριάμου για τον Έκτορα αντιστέφει την εμπάθειά τους σε μια συμπάθεια που οδηγεί στην προσωρινή αναστολή του πολέμου. Η Ιλιάδα τελειώνει με την ταφή του Έκτορα. Τα υπόλοιπα παραχωρούνται στον τρωικό μύθο,όπως είχε ήδη διαμορφωθεί στα βασικά του κεφάλαια . Όσο για το γνωστό σε όλους ομηρικό έπος,αυτό αναδεικνύεται ως μια έξοχη προδρομική μορφή της τραγωδίας ,όπως την ορίζουμε εως σήμερα.