Μυκηναϊκά και Μινωϊκά ανάκτορα: διαφορές και ομοιότητες

της Χριστίνας Σμαραγδάκη
- φιλολόγου

Στην παρούσα μελέτη γίνεται μια προσπάθεια σύγκρισης των ανακτόρων της Κνωσού με τα αυτά των Μυκηνών, ως προς την εμφάνιση και τα χαρακτηριστικά, αλλά κι ως προς τη λειτουργικότητα τους και γενικότερα το κλίμα της εποχής στην οποία εντάσσονται. 

Τα ανάκτορα των Μυκηνών παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με αυτά της Κνωσού, όσον αφορά τη διαρρύθμιση, τις τοιχογραφίες, τη διακόσμηση και τη λειτουργικότητα. Ωστόσο, εντοπίζονται και αρκετές διαφορές. Παρακάτω θα αναλυθούν τόσο οι ομοιότητες όσο οι διαφορές τους και θα εξαχθούν κάποια γενικότερα συμπεράσματα από τη σύγκριση αυτή.

Αρχικά, το ανάκτορο της Κνωσού είναι το μεγαλύτερο που απαντάται κατά τη μινωική περίοδο, εκτάσεως περίπου 20.000 τ.μ., ενώ φαίνεται πως δοκιμάστηκε αρκετά στο χρόνο, αφού καταστράφηκε δύο φορές από σεισμό και μια τελική από πυρκαγιά. Όσον αφορά τη διαρρύθμιση, τα ανάκτορα της μινωικής περιόδου αποτελούνται από πολλούς ορόφους και τμήματα, ενώ τους τοίχους του κοσμούν τοιχογραφίες με θρησκευτικές και άλλες τελετές της καθημερινότητας. Πρόκειται για ένα συγκρότημα που αναπτύσσεται γύρω από μια κεντρική αυλή, με 3 εισόδους και 4 σημαντικά τμήματα, διαμορφωμένο ακριβώς σα μια πόλη. Στο ένα τμήμα του ανακτόρου βρισκόταν αποθήκες, αίθουσες τελετών και η αίθουσα του θρόνου, στο δεύτερο η δυτική αυλή και ο διάδρομος της Πομπής, στο τρίτο μέρος, αριστερότερα συναντούνται τα προπύλαια και τα Διπλά κέρατα, σημαντικότατο σύμβολο της μινωικής εποχής. Τέλος, στο ανατολικό τμήμα βρίσκονται τα βασιλικά διαμερίσματα και γενικότερα δωμάτια για το προσωπικό. Η διαρρύθμιση του ανακτόρου της Κνωσού, με τους μεγάλους ευθείς διαδρόμους και τα κλιμακοστάσια, θυμίζει αρκετά λαβύρινθο, στηρίζοντας, έτσι, τον αντίστοιχο μύθο. Εκτός από την αρχιτεκτονική υπεροχή και τη διακόσμηση, συναντούμε επίσης αρκετές καινοτόμες για την εποχή πολυτέλειες, όπως τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, μπάνια, φωταγωγούς, αεραγωγούς κ.α.

Από την άλλη μεριά, τα μυκηναϊκά ανάκτορα είναι κτίσματα αρκετά πιο απλά, μικρότερα σε έκταση αλλά σαφώς επηρεασμένα από τα μινωικά. Μινωικές επιρροές παρατηρούμε στα υλικά με τα οποία κτίστηκαν, αλλά και στη διαρρύθμιση του χώρου, όπου δεσπόζουν οι μεγάλες κεντρικές αυλές, οι φωταγωγοί, οι αποθηκευτικές αίθουσες και αίθουσες τελετών, το σύστημα αποχέτευσης και τα διακοσμητικά. Παρ' αυτά, τα μυκηναϊκά ανάκτορα δεν έχουν την ίδια λάμψη. Αυτά τα ανάκτορα έχουν ως πυρήνα το μέγαρο, στο βάθος του οποίου υπάρχει ο βασιλικός θρόνος και γύρω από αυτό διάφορα άλλα δωμάτια και σκάλες για τους πάνω ορόφους, όπου όμως δεν προβλεπόταν χώροι διαμονής των τεχνιτών. Αξιοσημείωτο είναι πως και στις δύο περιπτώσεις, οι εμπορικές συναλλαγές εξαρτιόταν άμεσα από το ανάκτορο, ενώ ηγετική θέση και υψηλότερος στην ιεραρχία είναι πάντα ο βασιλιάς του ανακτόρου, που διαμένει μέσα σε αυτό.

Μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα ανάκτορα των δύο περιόδων σχετίζεται με τη φύλαξη. Είναι χαρακτηριστικό των μυκηναϊκών ανακτόρων τα επιβλητικά, πανύψηλα και τεράστια τείχη που περιέκλειαν όλο την ανακτορικό συγκρότημα, χτισμένα πάντα σε δυσπρόσιτες και κρεμνώδεις περιοχές. Οι Μινωίτες φαίνεται να ένιωθαν μεγαλύτερη ασφάλεια ή εμπιστοσύνη στην άμυνας τους, αφού αρκετά από τα ανάκτορα τους δεν είχαν καθόλου τείχη. Ίσως αυτό οφείλεται στην άριστη ναυτική τους δύναμη, ή στη απουσία πολεμικών δραστηριοτήτων ανάμεσα στα ανάκτορα.

Ακόμα μια διαφορά παρατηρείται στη θρησκεία και κατά συνέπεια στην κοινωνική θέση. Οι Μινωίτες θεωρούσαν αρκετά σημαντική τη γυναίκα, στην οποία φρόντιζαν να επιδεικνύουν το δέοντα σεβασμό αλλά και να τη λατρεύουν στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους των ανακτόρων ή έξω από αυτό. Αντίθετα, οι Μυκηναίοι λάτρευαν τους αρχαίους Ολύμπιους θεούς, στους οποίους αφιέρωναν ιερά όπου έκαναν τελετές προς τιμήν τους, όχι όμως τόσο φαντασμαγορικές όσο των Μινωϊτών. Εκτός από τη θρησκεία, διαφορές παρατηρούνται και στη γραφή των δύο πολιτισμών, αφού οι Μινωίτες χρησιμοποιούν Γραμμική Α και οι Μυκηναίοι, Γραμμική Β.

Σε αντίθεση με τα ανάκτορα της Κνωσού, που γνώρισαν τη φθορά εξ αιτίας φυσικών φαινομένων αλλά πάλεψαν να παραμείνουν ζωντανά, τα μυκηναϊκά ανάκτορα φαίνεται να καταστράφηκαν αμετάκλητα από τις επιδρομές άλλων φύλων , ή από τη σταδιακή παρακμή της εξουσίας και τη φθορά του χρόνου που δε μπόρεσε να προληφθεί ή να αναιρεθεί. Μπορεί να ειπωθεί πως οι Μυκηναίοι επέτρεψαν την καταστροφή του πολιτισμού τους.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, καταλήγουμε στο γενικότερο συμπέρασμα πως οι δύο αυτοί σπουδαιότατοι πολιτισμοί, όπως φαίνεται από τα ανάκτορα τους, έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Σαφώς, οι Μινωίτες αποτελούν πρωτοπόρους σε πολλά πράγματα, όπως είναι η ανάπτυξη του εμπορίου, η άνθιση των τεχνών, η δημιουργία γραφής και γενικότερα πολιτισμού. Πάνω σε αυτόν τον εξαίρετο, όμως, πολιτισμό, οι Μυκηναίοι χτίζουν το δικό τους, διαφοροποιώντας και προσαρμόζοντας στις δικές τους ιδιαιτερότητες, στηριζόμενοι πάντα στο μινωικό μοτίβο. Ωστόσο, πρόκειται για τους σπουδαιότερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν κατά την εποχή του χαλκού, παρακαταθήκη και πρότυπο για τους επόμενους αιώνες.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Βασιλικού Ν., (1995). Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα.

Μιχαηλίδου Α., (2006). Κνωσός - Πλήρης οδηγός του ανακτόρου του Μίνωα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα.