Περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών

της 

Ιωάννας Αρβανιτίδου

Μόλις αντικρύσει κανείς τις Φαιδριάδες Πέτρες καταλαβαίνει γιατί επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος χώρος για την κατασκευή του Μαντείου των Δελφών. Η επιβλητικότητα του τοπίου και η ενέργεια του χώρου είναι καταλυτική για τον επισκέπτη του αρχαιολογικού χώρου και τον κάνει να αναρωτιέται πόσο πιο μαγικός θα ήταν ο χώρος στην περίοδο της ακμής του, την εποχή που άνθρωποι από όλο τον τότε γνωστό κόσμο συνέρρεαν στο Ιερό, για να λάβουν τους χρησμούς της περίφημης Πυθίας. 

Ο σημερινός επισκέπτης του αρχαιολογικού χώρου θα πρέπει να έχει κατά νου ότι το ιερό του Απόλλωνα, η Κασταλία Πηγή και το Ιερό της Αθηνάς Προναίας ήταν τμήματα ενός ενιαίου χώρου, του Ιερού των Δελφών. Οι προσκυνητές που έφταναν από την Αττική και τη Βοιωτία συναντούσαν πρώτα το Ιερό της Αθηνάς και γι αυτό το λόγο δόθηκε στη θεά το προσωνύμιο «Προναία» (λατρευόταν προ του Απόλλωνος).

Ο πρώτος ναός της Αθηνάς χτίστηκε στον 7ο αιώνα π.Χ. και ο δεύτερος στον 5ο αιώνα π.Χ., αμφότεροι σε δωρικό ρυθμό. Στο Ιερό της Αθηνάς Προναίας λατρευόταν ταυτόχρονα, σε μικρούς βωμούς, ο Δίας, η Αθηνά Εργάνη, η Αθηνά Ζωστηρία, η θεά του τοκετού Ειλείθυια και η Υγεία. Αβέβαιη παραμένει μέχρι σήμερα η χρήση της Θόλου, που κατασκευάστηκε στον 4ο αιώνα π.Χ. Οι ισχυρότερες απόψεις υποστηρίζουν ότι είτε πρόκειται για ιερό (ίσως της Αρτέμιδος) είτε για χώρο όπου ψάλλονταν παιάνες.
 

Συνεχίζοντας ο προσκυνητής προς τα δυτικά, με σκοπό να φτάσει στο Ιερό του Απόλλωνα, συναντούσε την Κασταλία πηγή και το γυμνάσιο. Η Κασταλία Κρήνη τροφοδοτούσε με νερό το Ιερό του Απόλλωνα και εξάγνιζε το ιερατείο και τους πιστούς. Το γυμνάσιο (4ος αι. π.Χ.) περιελάμβανε όλες τις παραδοσιακές εγκαταστάσεις των γυμνασίων της εποχής, όπως παλαίστρα και λουτρά.

Φτάνοντας στον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού του Απόλλωνα, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει την ακριβή πορεία της Ιεράς Οδού, που ξεκινά από την είσοδο του ιερού και καταλήγει στο ναό του Απόλλωνα και είχε πομπικό-τελετουργικό χαρακτήρα. 

Στην αρχή της Ιεράς Οδού συναντάμε διάφορα αναθήματα, όπως το ημικυκλικό Ανάθημα των Αργείων, που κατασκευάστηκε μετά το 369 π.Χ., και το Ανάθημα των Ταραντίνων. Στη συνέχεια ξεκινά η συστοιχία των θησαυρών, οι οποίοι ήταν κτήρια που κατασκεύαζαν/αφιέρωναν οι διάφορες πόλεις με σκοπό να τιμήσουν τον θεό μετά από κάποιο μεγάλο επίτευγμα τους, π.χ. κάποια νίκη σε μάχη.

Ο Θησαυρός των Σιφνίων είναι από τους πρώτους θησαυρούς που συναντούσε ο προσκυνητής, στην αριστερή πλευρά της Ιεράς Οδού, και ένα από τα αρχαιότερα κτίσματα του ιερού, καθώς κατασκευάστηκε μεταξύ του 530 - 525 π.Χ. Ο Θησαυρός των Σιφνίων είναι ένα εξαιρετικό δείγμα ιωνικής αρχιτεκτονικής και είναι εξ ολοκλήρου φτιαγμένος από μάρμαρο.

Ακριβώς δίπλα από των Θησαυρό των Σιφνίων βρίσκεται ο Θησαυρός των Σικυωνίων, που κατασκευάστηκε στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. αντικαθιστώντας δύο προγενέστερα μνημεία.

Λίγο βορειότερα, ο επισκέπτης συναντά τον Θησαυρό των Μεγαρέων, που σύμφωνα με τον τύπο των επιγραφών του χρονολογείται 5ου αιώνα π.Χ.

Ακολουθούν ο Θησαυρός των Θηβαίων, για τη νίκη τους επί των Λακεδαιμονίων το 371 π.Χ., και ο Θησαυρός των Βοιωτών, από τον οποίο σώζεται μόνο η θεμελίωση και ορισμένες επιγραφές, που τοποθετούν την κατασκευή του θησαυρού περί το 525 π.Χ. 

Παίρνοντας τη στροφή για τη συνέχιση της ανάβασης, ο επισκέπτης του Ιερού συναντά ένα από τα σημαντικότερα κτίσματα του Ιερού, τον Θησαυρό των Αθηναίων, ο οποίος οικοδομήθηκε για τη νίκη των Αθηναίων επί των Περσών στον Μαραθώνα, το 490 π.Χ. Πρόκειται για ένα μικρό κτίσμα από παριανό μάρμαρο, δωρικού ρυθμού, μέσα στο οποίο οι Αθηναίοι φύλασσαν αφιερωμένα τρόπαια από σημαντικές νίκες τους.

Απέναντι από τον Θησαυρό των Αθηναίων βρίσκεται ο Θησαυρός των Κνιδίων, ένα ιωνικό κτίσμα που χτίστηκε περί το 544 π.Χ., και ο Θησαυρός των Συρακουσίων. 

Η στοά των Αθηναίων είναι ένα από τα σημαντικότερα αναθήματα της πόλης των Αθηνών στο Ιερό του Απόλλωνα. Η στοά κατασκευάστηκε μετά το 478 π.Χ., σε ιωνικό ρυθμό, και σύμφωνα με επιγραφή χρησιμοποιήθηκε για την ανάθεση λαφύρων πολέμου. Μπροστά από τη στοά υπάρχει η Άλως (=αλώνι), η οποία αποτελεί τον αρχαιότερο τόπο λατρείας του Ιερού του Απόλλωνα.

Δύο ακόμη θησαυροί συμπληρώνουν αυτό το κομμάτι της Ιεράς Οδού. Ο Θησαυρός των Κορινθίων, που είναι ο αρχαιότερος θησαυρός του Ιερού (περί το 600 π.Χ.) και τέλος ο δωρικού ρυθμού Θησαυρός των Κυρηναίων, που χρονολογείται περί τα 334 – 332 π.Χ. 

Κάπου ανάμεσα στη διαδρομή από τον Θησαυρό των Αθηναίων έως τον Θησαυρό των Κυρηναίων βρέθηκε ο "Γᾶς ὀμφαλός", δηλαδή ο Ομφαλός της Γης. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας θέλοντας να εντοπίσει το κέντρο της γης, ελευθέρωσε δύο αετούς προς τα δύο αντίθετα άκρα της γης. Οι αετοί συναντήθηκαν επάνω από τους Δελφούς και έτσι ο χώρος θεωρήθηκε το κέντρο της γης. Ο αρχικός ομφαλός βρισκόταν στο άδυτο του ναού του Απόλλωνα, ενώ αυτός που εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο των Δελφών αποτελεί ελληνιστικό αντίγραφό του αρχικού.

Λίγο πριν φτάσουμε στο τέλος της ιερής διαδρομής βρίσκουμε η στήλη του Αιμιλίου Παύλου, επάνω στην οποία απεικονίζεται η μάχη της Πύδνας, του 168 π.Χ., ενώ στην κορυφή της υπάρχει το άγαλμα του έφιππου Ρωμαίου Στρατηγού.

Φτάνοντας στο ύψος του Ναού του Απόλλωνα και κοιτώντας δεξιά βλέπουμε τον Βωμό των Χίων (5ος αι. π.Χ.), τον Τρίποδα των Πλαταιών (5ος αι. π.Χ.), τον Τρίποδα των Ροδίων (4ος αι. π.Χ.), τη στήλη του Προυσία (2ος αι. π.Χ.) και το ανάθημα του Δαόχου (περί τα 337 π.Χ.). 

Η Ιερά Οδός φτάνει στο τέλος της στρέφοντας το βλέμμα αριστερά και αντικρίζοντας τον μεγαλόπρεπο Ναό του Απόλλωνα. Ο ναός περνώντας από πολλές καταστροφές (πυρκαγιά, σεισμός κτλ) έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Ο σωζόμενος δωρικός ναός είναι κτίσμα του 330 π.Χ. και έργο των αρχιτεκτόνων Αγάθωνα, Ξενόδωρου και Σπίνθαρου, ενώ τα γλυπτά φιλοτεχνήθηκαν από τους Ανδροσθένη και Πραξία. Στο άδυτο του ναού βρισκόταν το άγαλμα του θεού Απόλλωνα και ο ομφαλός. Στον πρόναο ήταν χαραγμένα τα "δελφικά παραγγέλματα" των επτά σοφών και το γράμμα Ε.

Στο επόμενο επίπεδο του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται το Θέατρο των Δελφών, που είναι το μεγαλύτερο οικοδόμημα του χώρου. Η αρχική φάση του θεάτρου τοποθετείται στον 4ο αιώνα π. Χ., ενώ επιγραφή του 2ου αιώνα π. Χ. κάνει λόγο για αναστηλωτικές εργασίες με έξοδα του βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β΄.

Το Στάδιο των Δελφών βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του αρχαιολογικού χώρου. Το Στάδιο δέχθηκε πολλές αλλαγές στο πέρασμα των αιώνων μέχρι να λάβει την τελική του μορφή στον 2ο αιώνα π.Χ. Από αυτό το σημειό, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει το Ιερό στο σύνολο του, αλλά και την μαγευτική θέα του τοπίου.