Του Στέφανου Αλιφιεράκη
Η Κασσάνδρα ή αλλιώς Αλεξάνδρα, ήταν η ομορφότερη από τις κόρες του βασιλιά της Τροίας, του Πριάμου και της Εκάβης. "Πριάμοιο θυγατρῶν εἶδος ἀρίστην Κασσάνδρην". Πρόκειται για άλλη μια μυθική τραγική μορφή, που η ομορφιά της δεν είναι πηγή χαράς αλλά αντιθέτως, επισφραγίζει την τραγική της μοίρα. Ποια είναι όμως τα στοιχεία εκείνα που την καθιστούν τραγικό πρόσωπο;
Καταρχάς, ο Οθρυνέας, ο οποίος προοριζόταν από τον Πρίαμο να νυμφευθεί την Κασσάνδρα, δολοφονήθηκε από τον Ιδομενέα, όπως πληροφορούμαστε στην Ιλιάδα.[1] (Ιλ. Ν 361-369). Επίσης, είναι χαρακτηριστικό πως και ο Κόροιβος ο οποίος ήλθε να παντρευτεί και εκείνος την Κασσάνδρα βρέθηκε νεκρός από τον Νεοπτόλεμο ή από τον Διομήδη, σύμφωνα με τον ποιητή, Λέσχεο, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας ο αρχαίο περιηγητής.
Η Κασσάνδρα ή αλλιώς Αλεξάνδρα, ήταν η ομορφότερη από τις κόρες του βασιλιά της Τροίας, του Πριάμου και της Εκάβης. "Πριάμοιο θυγατρῶν εἶδος ἀρίστην Κασσάνδρην". Πρόκειται για άλλη μια μυθική τραγική μορφή, που η ομορφιά της δεν είναι πηγή χαράς αλλά αντιθέτως, επισφραγίζει την τραγική της μοίρα. Ποια είναι όμως τα στοιχεία εκείνα που την καθιστούν τραγικό πρόσωπο;
Καταρχάς, ο Οθρυνέας, ο οποίος προοριζόταν από τον Πρίαμο να νυμφευθεί την Κασσάνδρα, δολοφονήθηκε από τον Ιδομενέα, όπως πληροφορούμαστε στην Ιλιάδα.[1] (Ιλ. Ν 361-369). Επίσης, είναι χαρακτηριστικό πως και ο Κόροιβος ο οποίος ήλθε να παντρευτεί και εκείνος την Κασσάνδρα βρέθηκε νεκρός από τον Νεοπτόλεμο ή από τον Διομήδη, σύμφωνα με τον ποιητή, Λέσχεο, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας ο αρχαίο περιηγητής.
"ἀφίκετο μὲν δὴ ἐπὶ τὸν Κασσάνδρας ὁ Κόροιβος γάμον, ἀπέθανε δέ, ὡς μὲν ὁ πλείων λόγος, ὑπὸ Νεοπτολέμου, Λέσχεως δὲ ὑπὸ Διομήδους ἐποίησεν."
Αξίζει να σημειώσουμε πως τον τρελό πόθο του Κόροιβου για την Κασσάνδρα μας περιγράφει και ο Βιργίλιος στο 2ο βιβλίο της Αινειάδας, στους στίχους 341-346. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζει τον Κόροιβο να καταφτάνει στην Τροία, ενώ καίγεται η ψυχή του από την παράφορη αγάπη του για την Κασσάνδρα, όπως φαίνεται από τη φράση "insano Cassandrae incensus amore".
Ένα άλλο στοιχείο που επιβεβαιώνει και επιρρώνει τον ισχυρισμό μας για την τραγικότητα του προσώπου είναι πως, παρόλο που διαθέτει μαντικές ικανότητες, αδυνατεί να πείσει τους άλλους. Αυτή η αδυναμία της αποδείχτηκε μείζονος σημασίας, καθώς θα είχε αποσοβήσει την εκπόρθηση της Τροίας από τους Δαναούς, δεδομένου ότι είχε προειδοποιήσει τους συμπατριώτες της για τους συμφορές που θα επακολουθήσουν αλλά κανένας δεν έδωσε προσοχή στα λεγόμενα της. Ακόμα και ο ίδιος της ο πατέρας ο Πρίαμος την περιφρονούσε, τη θεωρούσε τρελή και την είχε έγκλειστη.
Η απουσία της πειθούς από τα λόγια της μόνο τυχαία φυσικά δεν ήταν. Σύμφωνα με το το μύθο 93 του Υγίνου << φημολογείται πως η Κασσάνδρα, η κόρη του Πριάμου και της Εκάβης, αποκοιμήθηκε κουρασμένη από το παιχνίδι μέσα στο ναό του Απόλλωνα. Όταν ο Απόλλωνας όμως προσπάθησε να την αγκαλιάσει πιέζοντας τη, εκείνη δεν του το επέτρεψε. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος την έκανε να μην γίνεται πιστευτή από κανέναν, παρόλο που οι προφητείες της θα ήταν αληθείς.>> Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως η Κασσάνδρα έγινε θύμα της σφοδρής ερωτικής επιθυμίας του θεού, ο οποίος δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει βία. Επειδή όμως εκείνη δε συναίνεσε αλλά αντιστάθηκε, ο θεός την τιμώρησε με την αφαίρεση της πειθούς. Αξίζει όμως στο σημείο αυτό να επισημάνουμε και μια διαφορετική εκδοχή του μύθου, όπως μας παραδίδεται από τον Απολλόδωρο. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο (Βιβλιοθήκη), o Απόλλωνας επειδή ήθελε να συνευρεθεί ερωτικά μαζί της, της υποσχέθηκε πως ότι θα της διδάξει την μαντική τέχνη. Εκείνη ,όμως ,αφού την διδάχθηκε, δε συνευρέθηκε μαζί του ερωτικά. Ως εκ τούτου, ο Απόλλωνας αφαίρεσε την πειθώ από την μαντική της τέχνη. Σε αυτή την παραλλαγή του Απολλόδωρου αφήνεται να εννοηθεί πως η Κασσάνδρα συναίνεσε στην πρόταση του Απόλλωνα, αθέτησε όμως τη συμφωνία της, επιχειρώντας να εξαπατήσει το θεό με αποτέλεσμα να υποστεί την τιμωρία που προαναφέρθηκε.
Οι συμφορές της φυσικά δεν τερματίζονται εδώ αλλά συνεχίζονται και μετά την εκπόρθηση της Τροίας. Σύμφωνα με το Στράβωνα, η Κασσάνδρα μετά την εκπόρθηση της Τροίας προσέτρεξε ως ικέτισσα στο ναό της Αθηνάς και αγκάλιασε το άγαλμα της θεάς. Παρά την ικεσία της δεν μπόρεσε όμως να αποφύγει την ατίμωση καθώς ο Αίας ο Λοκρός την έπιασε και τη βίασε μέσα στο ναό προβαίνοντας σε μια επαίσχυντη πράξη αδιαφορώντας για τους άγραφους ηθικούς νόμους. Βέβαια και το τέλος της ήταν αντάξιο μιας τραγωδίας. Όταν οι Δαναοί διένειμαν τα λάφυρα μετά την κατάκτηση της Τροίας αποφάσισαν η Κασσάνδρα να δοθεί ως παλλακίδα στον Αγαμέμνονα, ο οποίος την πήρε μαζί του στο βασίλειο των Μυκηνών. Εκεί θα δολοφονηθεί, όπως άλλωστε η ίδια έχει προφητεύσει στο στίχο 1260 στον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου, από τη δολοφόνο και του Αγαμέμνονα, την Κλυταιμνήστρα."κτενεῖ με τὴν τάλαιναν"
Είναι εύκολα αντιληπτό λοιπόν πως η Κασσάνδρα συγκεντρώνει μια σειρά από τραγικά στοιχεία που μας ωθούν στο συμπέρασμα πως επρόκειτο για ένα τραγικό πρόσωπο. Η ομορφιά της, η μη ευδοκίμηση της αγάπης προς αυτήν, η χειραγώγηση της από το θείο, η κατάρα προς το πρόσωπο της, η αφαίρεση της πειθούς καθώς και ο τραγικός της θάνατος συνηγορούν στον χαρακτηρισμό της ως τραγικό πρόσωπο. Πιθανότατα ο λόγος που συνέβη αυτό είναι η συνάθροιση πολλών προτερημάτων στο πρόσωπο της. Η Κασσάνδρα συνδυάζει ομορφιά, νου και εξουσία. Αξίζει να σημειώσουμε πως σε όσους επιδαψιλεύει το θείο περισσότερα του ενός πλεονεκτήματα μάλλον έχουν επωμιστεί ρόλο στη ζωή πάνω από τις δυνάμεις τους κάτι που το καθιστά από μόνο του τραγικό. Η συγκέντρωση πολλών πλεονεκτημάτων σημαίνει και πολλά δεινά καθώς η ύπαρξη των προτερημάτων οδηγεί σε υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων, στο λανθασμένο υπολογισμό των ικανοτήτων και εν τέλει στην πτώση. Έτσι και στην περίπτωση που εξετάζουμε η υπεραριθμία των προτερημάτων λειτούργησε αρνητικά και επιτέλεσε στην πτώση της. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού αποτελεί ο Προμηθέας ο οποίος από απελευθερωτής έγινε δεσμώτης.)
Αξίζει όμως να αναγάγουμε το μύθο στη σημερινή εποχή και να διερωτηθούμε πόσο πιο τραγική θα μπορούσε να είναι η μοίρα ενός προσώπου. Να έχεις τη δυνατότητα να γνωρίζεις τα μελλούμενα και να μην μπορείς να τα αλλάξεις. Να γνωρίζεις τη συμφορά και απλώς να την υπομένεις χωρίς να μπορείς να την αποφύγεις. Να γνωρίζεις τη σκληρή σου μοίρα και απλώς να την αποδέχεσαι, να συμβιβάζεσαι γιατί απλά θα σε νομίσουν για τρελό. Να είναι προδιαγεγραμμένο το τέλος σου αλλά και το τέλος των άλλων, να έχεις γίνει ο ίδιος θύμα του προτερήματος σου. Να προσπαθείς να αλλάξεις, να προειδοποιείς αλλά να μην πείθεις. Να είσαι φυλακισμένος μέσα στον κόσμο, έναν κόσμο που προσπάθησες να αλλάξεις αλλά που απλά δεν έπεισες, να ηττάσαι επειδή απλά… δεν έπεισες. Ποιες είναι λοιπόν σήμερα οι Κασσάνδρες ; Είναι όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν να "βλέπουν" αλλά είχαν την ατυχία να μην πείθουν….
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
Ένα άλλο στοιχείο που επιβεβαιώνει και επιρρώνει τον ισχυρισμό μας για την τραγικότητα του προσώπου είναι πως, παρόλο που διαθέτει μαντικές ικανότητες, αδυνατεί να πείσει τους άλλους. Αυτή η αδυναμία της αποδείχτηκε μείζονος σημασίας, καθώς θα είχε αποσοβήσει την εκπόρθηση της Τροίας από τους Δαναούς, δεδομένου ότι είχε προειδοποιήσει τους συμπατριώτες της για τους συμφορές που θα επακολουθήσουν αλλά κανένας δεν έδωσε προσοχή στα λεγόμενα της. Ακόμα και ο ίδιος της ο πατέρας ο Πρίαμος την περιφρονούσε, τη θεωρούσε τρελή και την είχε έγκλειστη.
Η απουσία της πειθούς από τα λόγια της μόνο τυχαία φυσικά δεν ήταν. Σύμφωνα με το το μύθο 93 του Υγίνου << φημολογείται πως η Κασσάνδρα, η κόρη του Πριάμου και της Εκάβης, αποκοιμήθηκε κουρασμένη από το παιχνίδι μέσα στο ναό του Απόλλωνα. Όταν ο Απόλλωνας όμως προσπάθησε να την αγκαλιάσει πιέζοντας τη, εκείνη δεν του το επέτρεψε. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος την έκανε να μην γίνεται πιστευτή από κανέναν, παρόλο που οι προφητείες της θα ήταν αληθείς.>> Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως η Κασσάνδρα έγινε θύμα της σφοδρής ερωτικής επιθυμίας του θεού, ο οποίος δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει βία. Επειδή όμως εκείνη δε συναίνεσε αλλά αντιστάθηκε, ο θεός την τιμώρησε με την αφαίρεση της πειθούς. Αξίζει όμως στο σημείο αυτό να επισημάνουμε και μια διαφορετική εκδοχή του μύθου, όπως μας παραδίδεται από τον Απολλόδωρο. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο (Βιβλιοθήκη), o Απόλλωνας επειδή ήθελε να συνευρεθεί ερωτικά μαζί της, της υποσχέθηκε πως ότι θα της διδάξει την μαντική τέχνη. Εκείνη ,όμως ,αφού την διδάχθηκε, δε συνευρέθηκε μαζί του ερωτικά. Ως εκ τούτου, ο Απόλλωνας αφαίρεσε την πειθώ από την μαντική της τέχνη. Σε αυτή την παραλλαγή του Απολλόδωρου αφήνεται να εννοηθεί πως η Κασσάνδρα συναίνεσε στην πρόταση του Απόλλωνα, αθέτησε όμως τη συμφωνία της, επιχειρώντας να εξαπατήσει το θεό με αποτέλεσμα να υποστεί την τιμωρία που προαναφέρθηκε.
Οι συμφορές της φυσικά δεν τερματίζονται εδώ αλλά συνεχίζονται και μετά την εκπόρθηση της Τροίας. Σύμφωνα με το Στράβωνα, η Κασσάνδρα μετά την εκπόρθηση της Τροίας προσέτρεξε ως ικέτισσα στο ναό της Αθηνάς και αγκάλιασε το άγαλμα της θεάς. Παρά την ικεσία της δεν μπόρεσε όμως να αποφύγει την ατίμωση καθώς ο Αίας ο Λοκρός την έπιασε και τη βίασε μέσα στο ναό προβαίνοντας σε μια επαίσχυντη πράξη αδιαφορώντας για τους άγραφους ηθικούς νόμους. Βέβαια και το τέλος της ήταν αντάξιο μιας τραγωδίας. Όταν οι Δαναοί διένειμαν τα λάφυρα μετά την κατάκτηση της Τροίας αποφάσισαν η Κασσάνδρα να δοθεί ως παλλακίδα στον Αγαμέμνονα, ο οποίος την πήρε μαζί του στο βασίλειο των Μυκηνών. Εκεί θα δολοφονηθεί, όπως άλλωστε η ίδια έχει προφητεύσει στο στίχο 1260 στον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου, από τη δολοφόνο και του Αγαμέμνονα, την Κλυταιμνήστρα."κτενεῖ με τὴν τάλαιναν"
Είναι εύκολα αντιληπτό λοιπόν πως η Κασσάνδρα συγκεντρώνει μια σειρά από τραγικά στοιχεία που μας ωθούν στο συμπέρασμα πως επρόκειτο για ένα τραγικό πρόσωπο. Η ομορφιά της, η μη ευδοκίμηση της αγάπης προς αυτήν, η χειραγώγηση της από το θείο, η κατάρα προς το πρόσωπο της, η αφαίρεση της πειθούς καθώς και ο τραγικός της θάνατος συνηγορούν στον χαρακτηρισμό της ως τραγικό πρόσωπο. Πιθανότατα ο λόγος που συνέβη αυτό είναι η συνάθροιση πολλών προτερημάτων στο πρόσωπο της. Η Κασσάνδρα συνδυάζει ομορφιά, νου και εξουσία. Αξίζει να σημειώσουμε πως σε όσους επιδαψιλεύει το θείο περισσότερα του ενός πλεονεκτήματα μάλλον έχουν επωμιστεί ρόλο στη ζωή πάνω από τις δυνάμεις τους κάτι που το καθιστά από μόνο του τραγικό. Η συγκέντρωση πολλών πλεονεκτημάτων σημαίνει και πολλά δεινά καθώς η ύπαρξη των προτερημάτων οδηγεί σε υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων, στο λανθασμένο υπολογισμό των ικανοτήτων και εν τέλει στην πτώση. Έτσι και στην περίπτωση που εξετάζουμε η υπεραριθμία των προτερημάτων λειτούργησε αρνητικά και επιτέλεσε στην πτώση της. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού αποτελεί ο Προμηθέας ο οποίος από απελευθερωτής έγινε δεσμώτης.)
Αξίζει όμως να αναγάγουμε το μύθο στη σημερινή εποχή και να διερωτηθούμε πόσο πιο τραγική θα μπορούσε να είναι η μοίρα ενός προσώπου. Να έχεις τη δυνατότητα να γνωρίζεις τα μελλούμενα και να μην μπορείς να τα αλλάξεις. Να γνωρίζεις τη συμφορά και απλώς να την υπομένεις χωρίς να μπορείς να την αποφύγεις. Να γνωρίζεις τη σκληρή σου μοίρα και απλώς να την αποδέχεσαι, να συμβιβάζεσαι γιατί απλά θα σε νομίσουν για τρελό. Να είναι προδιαγεγραμμένο το τέλος σου αλλά και το τέλος των άλλων, να έχεις γίνει ο ίδιος θύμα του προτερήματος σου. Να προσπαθείς να αλλάξεις, να προειδοποιείς αλλά να μην πείθεις. Να είσαι φυλακισμένος μέσα στον κόσμο, έναν κόσμο που προσπάθησες να αλλάξεις αλλά που απλά δεν έπεισες, να ηττάσαι επειδή απλά… δεν έπεισες. Ποιες είναι λοιπόν σήμερα οι Κασσάνδρες ; Είναι όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν να "βλέπουν" αλλά είχαν την ατυχία να μην πείθουν….
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] ΙΛ.(Ν 361- 369)
ἔνθα μεσαιπόλιός περ ἐὼν Δαναοῖσι κελεύσας
Ἰδομενεὺς Τρώεσσι μετάλμενος ἐν φόβον ὦρσε.
πέφνε γὰρ Ὀθρυονῆα Καβησόθεν ἔνδον ἐόντα,
ὅς ῥα νέον πολέμοιο μετὰ κλέος εἰληλούθει,
ᾔτεε δὲ Πριάμοιο θυγατρῶν εἶδος ἀρίστην
Κασσάνδρην ἀνάεδνον, ὑπέσχετο δὲ μέγα ἔργον,
ἐκ Τροίης ἀέκοντας ἀπωσέμεν υἷας Ἀχαιῶν.
τῷ δ᾽ ὁ γέρων Πρίαμος ὑπό τ᾽ ἔσχετο καὶ κατένευσε
δωσέμεναι· ὃ δὲ μάρναθ᾽ ὑποσχεσίῃσι πιθήσας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου