ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
- Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
- M.ed Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
- Ὑπ. Δρ. Κλασσικῆς Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Η ηθική των λαών
συμβαδίζει με την κατάσταση των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων.
Οι νόμοι αναχαιτίζουν την βίαν,
η δε θρησκεία εξευγενίζει και διαπλάττει την καρδιά.
Portalis
Η Ηθική είναι η επιστήμη του αγαθού, η επιστήμη η διδάσκουσα το δέον, το καθήκον, η καθηκοντολογία, η επιστήμη του πρακτικού βίου. Πρώτος ο Σωκράτης μετατόπισε το κριτήριο της αλήθειας από το στάδιο των παραδόσεων και εγκατέστησε τούτο στην συνείδηση. Πρώτος αυτός κάλεσε ματαιοπονία τις άλλες αναζητήσεις και εξήρε το θεμελιώδες και λυσιτελές των ερευνών που αφορούν τα καθήκοντα του ανθρώπου. Η αρετή αποτελεί κατ’ αυτόν το τέρμα των αγώνων του γινώσκοντος την αποσστολήν του ανθρώπου. Η αληθής ευδαιμονία έγκειται κατά το Σωκράτη μόνον στην αληθινή παιδεία και μόνον στην αληθινή αρετή.
Του στοχασμού τούτου δεν απομακρύνθηκε η φιλοσοφία κατά τους νεωτέρους χρόνους.
θα πεί ο Herder. Καθίσταται δε ηθικός ο άνθρωπος κατά τον Πεσταλότσι, όταν άπασες οι πράξεις και σκέψεις αυτού έχουν ως ελατήριον τα συναισθήματα της αγάπης, της εμπιστοσύνης και της ευγνωμοσύνης. Κατά τον ίδιον πάλι ο άνθρωπος δεν είναι φύσει αγαθός ή κακός αλλά δυνάμει είναι τέλειος, ήτοι έχει όλες τις δυνάμεις δια των οποίων δύναται να καταστεί τέλειος, διαθέτει άλλως την ηθικότητα και πνευματικότητα που πρέπει όμως να υποβοηθώνται στην ανάπτυξή τους. Η Ηθική η οποία αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους παράγοντες της επιστημονικής παιδαγωγικής ερείδεται επί των εξής πέντε ουσιωδών ιδεών:
α) της ιδέας της τελειότητος
β) της εσωτερικής ελευθερίας
γ) της αγάπης
δ) του δικαίου και
ε) της ανταποδόσεως.
Κυρίως δε από της μεγάλης Γαλλικής επαναστάσεως η οποία υπήρξε το αποτέλεσμα της πάλης του ιστορικού και φιλοσοφικού δικαίου αρχίζει νέα άποψη των μεγάλων προβλημάτων της ηθικής παράλληλα προς την νεωτεριστική και αναδημιουργική πνοή που καταφέρθηκε ενάντια στο όλον του υπάρχοντος κοινωνικού καθεστώτος. Κατά ταύτα η Φιλοσοφία και ο εκ των γονιμώτατων κλάδων αυτής, η Ηθική εισερχομένη στην κοίτη της φυσικής αυτής εξελίξεως δεν ήταν δυνατόν να μείνει έξω του κύκλου εντός του οποίου συντελούταν η ζύμωση του όλου βίου της εκ της μεταβολής αναζωογονουμένης Ευρώπης.
Η Γαλλική επανάσταση καταθρυμματίζουσα εν τη κινήσει της αιωνόβιον έως τότε καθεστώς ανεκήρυττε ως αρχή καθολική την ελευθέρα βούληση εκπροσωπουμένη και εκδηλουμένη εν τη ιστορική εξελίξει του πνεύματος επί του απεράντου εδάφους των αντιλήψεων και των τάσεων αυτού. Η κυοφορία νέων όρων πολιτειακού καθεστώτος, η δημιουργία νέων ιδεωδών ήταν το ωραιότερο της μεταπολιτεύσεως δένδρο υπό του οποίου νέοι Αργοναύτες ερρίπτονταν στην ζήτηση της Σφιγγός της ανθρώπινης ευδαιμονίας. Αλλά την θύελλα εκείνη από την οποία κατεποντίζετο ο Λεβιάθαν του αποιχομένου συστήματος, από την οποίαν η ανθρωπότητα τελούσε ιερά εορτή ευαγγελιζομένη την ανακαίνιση την προπαρασκεύασαν πνεύματα φιλόσοφα, διάνοιες δημιουργικές.
Οι μελέτες του Βολταίρου, τα συγγράμματα του Ρουσσώ, οι εργασίες των εγκυκλοπαιδιστών, οι πολύκροτες δημοσιεύσεις του Μοντεσκιέ ήταν τα κεφάλαια εκείνα που δημιούργησαν τον κλονισμόν εκείνον που αισθάνθηκε ο ενθουσιώδης Γαλλικός κόσμος και που παρόλο που κρίθηκαν ως χρόνια αναστατώσεως απέφεραν όμως και την κοσμοϊστορική μεταβολή.
Αλλά θα ήταν ατελής κατ’ έτερον λόγον η αντίληψη της Ηθικής άνευ της μελέτης των μεγάλων εκείνων και υπερφυών αποστολών οι οποίες ενεφανίσθησαν στην κοιτίδα των επιστημών Γερμανία. Την αφετηρία της φιλοσοφικής εκείνης εκστρατείας κατέχει η φιλοσοφία του Κάντ. Το καθήκον απαρτίζει το πρώτιστον και ύψιστον σύμβολο των περί ηθικής δογμάτων του φιλοσόφου της Κανιξβέργης.
θα πεί.
Ο ιδρυτής της κριτικής του καθαρού λόγου ο βαθυνούστατος φιλόσοφος λάτρευε ιδεώδες το οποίο εμφυσών νέο πνεύμα στην αφυπνιζομένη Γερμανία προεβιβάζετο σε υψηλότερο ιδανικό της όλης ανθρωπότητας. Ο Φίχτε από την άλλη φιλοσοφήσας σε ημέρες κρίσιμες δια την ιστορία της Γερμανίας, δράσας σε εποχές κατά τις οποίες η Πρωσία ταπεινωμένη και ηττημένη σφάδαζε κάτω από την μπότα του Βοναπάρτη έστρεφε το φιλοσοφικό του δόγμα περί Ηθικής περί την ιδέαν της πολιτείας ως κέντρον. Της πολιτείας αυτής κατ’ αυτόν σκοπός είναι η πραγμάτωση της ηθικότητος. Οι λόγοι του δαιμόνιου θιασώτου της ενιαίας Γερμανίας αντηχούσαν σαν λόγια προφήτου. Εκπροσωπώντας κατά τον ωραιότερο τρόπο τα ιδεώδη μιας πατρίδας που έπασχε, μιλούσε ταυτόχρονα εν ονόματι του υψίστου των ιδεωδών που δεν ήταν άλλο παρά η ελευθερία του ανθρώπου.
Ενώ δε ο Φίχτε κατακεραύνωνε δια των μεστών λόγων φιλοπατρίας τον Κορσικανό δορικτήτορα ο Έγελος απεναντίας έβλεπε στον Ναπολέοντα την ενσάρκωση του παγκοσμίου πνεύματος σε όλην την τελειότητά του. Η άποψη αυτή ήταν απόρροια του Εγελείου πνεύματος, διότι η πολιτεία κατ’ αυτόν μακρά από εθνικά όρια και διαιρέσεις ήταν η κατ΄ εξοχήν πραγμάτωση της ανθρώπινης ηθικότητας.
Ο δε Κράουζε ως ιδεώδες του επιγείου βίου του ανθρώπου ως ατόμου έθεσε τον πλήρη αυτοτελή, τέλειον άνθρωπον τείνοντα προς την ομοίωση με την θεότητα. Έτσι το πρόβλημα της ηθικής που ολοένα καθίστατο επιτακτικώτερο διευκρινιζόταν όλο και πιο πολύ και στην Αγωγή ιδιαιτέρως, τοσούτως ευρέως μελετήθηκε, ώστε οι πλουσιώτερες και δαψιλέστερες διεφήσεις της συγχρόνου Παιδαγωγικής είναι ταυτοχρόνως αναπόσπαστες των πολυμερών εποπτειών της παραφυάδος αυτής του δένδρου της φιλοσοφικής επιστήμης.
Τόσον η κυρίως Παιδαγωγική όσον και η Διδακτική των καθ΄ ημάς χρόνων μπόρεσε να παραγάγει εκπληκτικά αποτελέσματα επί του χώρου των όρων της μορφώσεως του ηθικού χαρακτήρα της νεότητας η οποία εν τη καρδία αυτής φέρει όχι μόνον το μέλλον του κάθε έθνους αλλά και της όλης ανθρωπότητας χάριν αυτών των σταθμών της ηθικής της Φιλοσοφίας.
Η Ηθική είναι η επιστήμη του αγαθού, η επιστήμη η διδάσκουσα το δέον, το καθήκον, η καθηκοντολογία, η επιστήμη του πρακτικού βίου. Πρώτος ο Σωκράτης μετατόπισε το κριτήριο της αλήθειας από το στάδιο των παραδόσεων και εγκατέστησε τούτο στην συνείδηση. Πρώτος αυτός κάλεσε ματαιοπονία τις άλλες αναζητήσεις και εξήρε το θεμελιώδες και λυσιτελές των ερευνών που αφορούν τα καθήκοντα του ανθρώπου. Η αρετή αποτελεί κατ’ αυτόν το τέρμα των αγώνων του γινώσκοντος την αποσστολήν του ανθρώπου. Η αληθής ευδαιμονία έγκειται κατά το Σωκράτη μόνον στην αληθινή παιδεία και μόνον στην αληθινή αρετή.
Του στοχασμού τούτου δεν απομακρύνθηκε η φιλοσοφία κατά τους νεωτέρους χρόνους.
«Η ηθική τελειοποίηση του ανθρώπου είναι ο σκοπός της ανθρώπινης φύσεως και ο θεός για τον σκοπόν τούτο παρέδωκε τις τύχες του ανθρώπου στα χέρια του ιδίου»
θα πεί ο Herder. Καθίσταται δε ηθικός ο άνθρωπος κατά τον Πεσταλότσι, όταν άπασες οι πράξεις και σκέψεις αυτού έχουν ως ελατήριον τα συναισθήματα της αγάπης, της εμπιστοσύνης και της ευγνωμοσύνης. Κατά τον ίδιον πάλι ο άνθρωπος δεν είναι φύσει αγαθός ή κακός αλλά δυνάμει είναι τέλειος, ήτοι έχει όλες τις δυνάμεις δια των οποίων δύναται να καταστεί τέλειος, διαθέτει άλλως την ηθικότητα και πνευματικότητα που πρέπει όμως να υποβοηθώνται στην ανάπτυξή τους. Η Ηθική η οποία αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους παράγοντες της επιστημονικής παιδαγωγικής ερείδεται επί των εξής πέντε ουσιωδών ιδεών:
α) της ιδέας της τελειότητος
β) της εσωτερικής ελευθερίας
γ) της αγάπης
δ) του δικαίου και
ε) της ανταποδόσεως.
Κυρίως δε από της μεγάλης Γαλλικής επαναστάσεως η οποία υπήρξε το αποτέλεσμα της πάλης του ιστορικού και φιλοσοφικού δικαίου αρχίζει νέα άποψη των μεγάλων προβλημάτων της ηθικής παράλληλα προς την νεωτεριστική και αναδημιουργική πνοή που καταφέρθηκε ενάντια στο όλον του υπάρχοντος κοινωνικού καθεστώτος. Κατά ταύτα η Φιλοσοφία και ο εκ των γονιμώτατων κλάδων αυτής, η Ηθική εισερχομένη στην κοίτη της φυσικής αυτής εξελίξεως δεν ήταν δυνατόν να μείνει έξω του κύκλου εντός του οποίου συντελούταν η ζύμωση του όλου βίου της εκ της μεταβολής αναζωογονουμένης Ευρώπης.
Η Γαλλική επανάσταση καταθρυμματίζουσα εν τη κινήσει της αιωνόβιον έως τότε καθεστώς ανεκήρυττε ως αρχή καθολική την ελευθέρα βούληση εκπροσωπουμένη και εκδηλουμένη εν τη ιστορική εξελίξει του πνεύματος επί του απεράντου εδάφους των αντιλήψεων και των τάσεων αυτού. Η κυοφορία νέων όρων πολιτειακού καθεστώτος, η δημιουργία νέων ιδεωδών ήταν το ωραιότερο της μεταπολιτεύσεως δένδρο υπό του οποίου νέοι Αργοναύτες ερρίπτονταν στην ζήτηση της Σφιγγός της ανθρώπινης ευδαιμονίας. Αλλά την θύελλα εκείνη από την οποία κατεποντίζετο ο Λεβιάθαν του αποιχομένου συστήματος, από την οποίαν η ανθρωπότητα τελούσε ιερά εορτή ευαγγελιζομένη την ανακαίνιση την προπαρασκεύασαν πνεύματα φιλόσοφα, διάνοιες δημιουργικές.
Οι μελέτες του Βολταίρου, τα συγγράμματα του Ρουσσώ, οι εργασίες των εγκυκλοπαιδιστών, οι πολύκροτες δημοσιεύσεις του Μοντεσκιέ ήταν τα κεφάλαια εκείνα που δημιούργησαν τον κλονισμόν εκείνον που αισθάνθηκε ο ενθουσιώδης Γαλλικός κόσμος και που παρόλο που κρίθηκαν ως χρόνια αναστατώσεως απέφεραν όμως και την κοσμοϊστορική μεταβολή.
Αλλά θα ήταν ατελής κατ’ έτερον λόγον η αντίληψη της Ηθικής άνευ της μελέτης των μεγάλων εκείνων και υπερφυών αποστολών οι οποίες ενεφανίσθησαν στην κοιτίδα των επιστημών Γερμανία. Την αφετηρία της φιλοσοφικής εκείνης εκστρατείας κατέχει η φιλοσοφία του Κάντ. Το καθήκον απαρτίζει το πρώτιστον και ύψιστον σύμβολο των περί ηθικής δογμάτων του φιλοσόφου της Κανιξβέργης.
«Η ηθική ελευθερία είναι ο ύψιστος και μόνος σκοπός του ανθρωπίνου βίου, ο τελικός σκοπός της δημιουργίας. Τελικός δε σκοπός της φύσεως είναι ο άνθρωπος όχι ως αισθητικό αλλά ως πνευματικό όν, ως ηθικό υποκείμενο, δεχόμενο τα επιτάγματα της απολύτου προστακτικής»
θα πεί.
Ο ιδρυτής της κριτικής του καθαρού λόγου ο βαθυνούστατος φιλόσοφος λάτρευε ιδεώδες το οποίο εμφυσών νέο πνεύμα στην αφυπνιζομένη Γερμανία προεβιβάζετο σε υψηλότερο ιδανικό της όλης ανθρωπότητας. Ο Φίχτε από την άλλη φιλοσοφήσας σε ημέρες κρίσιμες δια την ιστορία της Γερμανίας, δράσας σε εποχές κατά τις οποίες η Πρωσία ταπεινωμένη και ηττημένη σφάδαζε κάτω από την μπότα του Βοναπάρτη έστρεφε το φιλοσοφικό του δόγμα περί Ηθικής περί την ιδέαν της πολιτείας ως κέντρον. Της πολιτείας αυτής κατ’ αυτόν σκοπός είναι η πραγμάτωση της ηθικότητος. Οι λόγοι του δαιμόνιου θιασώτου της ενιαίας Γερμανίας αντηχούσαν σαν λόγια προφήτου. Εκπροσωπώντας κατά τον ωραιότερο τρόπο τα ιδεώδη μιας πατρίδας που έπασχε, μιλούσε ταυτόχρονα εν ονόματι του υψίστου των ιδεωδών που δεν ήταν άλλο παρά η ελευθερία του ανθρώπου.
Ενώ δε ο Φίχτε κατακεραύνωνε δια των μεστών λόγων φιλοπατρίας τον Κορσικανό δορικτήτορα ο Έγελος απεναντίας έβλεπε στον Ναπολέοντα την ενσάρκωση του παγκοσμίου πνεύματος σε όλην την τελειότητά του. Η άποψη αυτή ήταν απόρροια του Εγελείου πνεύματος, διότι η πολιτεία κατ’ αυτόν μακρά από εθνικά όρια και διαιρέσεις ήταν η κατ΄ εξοχήν πραγμάτωση της ανθρώπινης ηθικότητας.
Ο δε Κράουζε ως ιδεώδες του επιγείου βίου του ανθρώπου ως ατόμου έθεσε τον πλήρη αυτοτελή, τέλειον άνθρωπον τείνοντα προς την ομοίωση με την θεότητα. Έτσι το πρόβλημα της ηθικής που ολοένα καθίστατο επιτακτικώτερο διευκρινιζόταν όλο και πιο πολύ και στην Αγωγή ιδιαιτέρως, τοσούτως ευρέως μελετήθηκε, ώστε οι πλουσιώτερες και δαψιλέστερες διεφήσεις της συγχρόνου Παιδαγωγικής είναι ταυτοχρόνως αναπόσπαστες των πολυμερών εποπτειών της παραφυάδος αυτής του δένδρου της φιλοσοφικής επιστήμης.
Τόσον η κυρίως Παιδαγωγική όσον και η Διδακτική των καθ΄ ημάς χρόνων μπόρεσε να παραγάγει εκπληκτικά αποτελέσματα επί του χώρου των όρων της μορφώσεως του ηθικού χαρακτήρα της νεότητας η οποία εν τη καρδία αυτής φέρει όχι μόνον το μέλλον του κάθε έθνους αλλά και της όλης ανθρωπότητας χάριν αυτών των σταθμών της ηθικής της Φιλοσοφίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ, ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
- Ανδρουλιδάκης, Κώστας, Καντιανή Ηθική. Θεμελιώδη ζητήματα και προοπτικές, εκδ. «Ιδεόγραμμα», Αθήνα 2010.
- Walker, Ralph. Καντ : Ο Καντ και ο ηθικός νόμος, μετάφραση Λένα Θεοδωρίδου, εκδ. «Ενάλιος», 2003
- Breazeale, Daniel. Tom Rockmore (2010). Fichte, German Idealism, and Early Romanticism.
- Ritter, Joachim (= Ρίττερ, Γιόαχιμ): Ο Έγελος και η γαλλική επανάσταση. Πρόλογος-Μετάφρ. Γιώργος Φαράκλας. «Εστία», Αθ. 1998
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου