της
Ιωάννας Φάφκα
φιλολόγου
Ήδη το προοίμιο της Ιλιάδας αναθέτει στο Δία αποφασιστικό ρόλο με τη φράση στο στίχο 5 Διὸς δ’ ἐτελείετο βουλή. Η φράση αυτή απασχόλησε ιδιαίτερα τους μελετητές, καθώς αφενός η ἔρις και η μῆνις, τα κεντρικά θέματα της Ιλιάδας, ανάγονται σε απόφαση του Δία και αφετέρου, σε συνδυασμό με το προοίμιο από τα Κύπρια Έπη, το σύνολο του Τρωικού πολέμου, προκύπτει ως αποτέλεσμα της βουλῆς του Διὸς .
Όσον αφορά αποκλειστικά την Ιλιάδα, όταν η Θέτιδα ανεβαίνει στον Όλυμπο, για να εκπληρώσει την επιθυμία του Αχιλλέα, ο Δίας εμφανίζεται επιφυλακτικός στο αίτημά της και αρχικά στέκεται σιωπηλός. Αφού η Θέτιδα τον πιέζει να της υποσχεθεί ότι θα την βοηθήσει, ο πατέρας των θεών εκφράζει τη δύσκολη θέση στην οποία θα βρεθεί εκπληρώνοντας την επιθυμία της, καθώς θα οργισθεί μαζί του η Ήρα, που παραστέκεται στους Αχαιούς. Μολαταύτα, ο Δίας αποδέχεται το αίτημά της (Α 492-534). Γίνεται αντιληπτό το ηθικό δίλημμα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο ανώτερος όλων των θεών: να κάνει το σωστό και να ανταποδώσει την χάρη που χρωστά στη Θέτιδα ή να μη δυσαρεστήσει την Ήρα, εξασφαλίζοντας την μεταξύ τους ηρεμία ; Η τελική του επιλογή τάσσεται υπέρ της απόδοσης δικαιοσύνης και όχι υπέρ της ιδιοτέλειας.
Στη ραψ.Β’ (1-35) ο Δίας στέλνει στον Αγαμέμνονα απατηλό όνειρο για δήθεν άμεση επίθεση και νίκη, κάτι όμως που δεν επρόκειτο να συμβεί. Ο πατέρας των θεών μετέρχεται αυτό το μέσο , προκειμένου να παραπλανήσει τον ήρωα , κι έτσι αφενός οι Αχαιοί να τιμωρηθούν και αφετέρου να δικαιωθεί ο αδικημένος Αχιλλέας και να εκπληρωθεί η υπόσχεση που ο ίδιος έδωσε στην Θέτιδα. Την απόφαση του Δία δεν μεταβάλλουν ούτε οι θυσίες των Αχαιών, καθώς όπως επισημαίνεται «δεν θα εκπλήρωνε τις ευχές τους για εύκολη νίκη έναντι των Τρώων» (Β 419-420).
Στην ραψ. Δ ο πατέρας των θεών, αφού κατονομάζει από τη μια την Ήρα και την Αθηνά ως προστάτιδες του Μενελάου και από την άλλη την Αφροδίτη ως την θεά που του θέτει εμπόδια, προτείνει να σταματήσουν οι εχθροπραξίες, να μείνει αλώβητη η Τροία και η Ελένη να γυρίσει στον Μενέλαο ( Δ 1-19). Η Ήρα εναντιώνεται σθεναρά στην πρόταση και ο Δίας τής επισημαίνει πως αν την αφήσει να καταστρέψει την Τροία, μια πόλη που πάντοτε ήταν ευσεβής απέναντί του, δεν θα της απομένει κανένα περιθώριο να προβάλει αντίσταση στο μέλλον, σε περίπτωση που ο ίδιος καταστρέψει κάποια αγαπημένη της πόλη (Δ 30-49). Πρόκειται για μια συμφωνία «αριστοκρατικού τύπου» , ενώ είναι επίσης φανερό ότι ο πατέρας των θεών έχει τον τελικό λόγο για τις θεϊκές ενέργειες. Αναγνωρίζει την ευσέβεια των Τρώων απέναντι του, γεγονός που δεικνύει ότι η συγκατάθεση του για την καταστροφή της δεν θα ήταν άμεση δική του απόφαση. Έτσι, έχοντας προειδοποιήσει την Ήρα για την συνέπεια της απόφασης της να σταθεί στο πλευρό των Αχαιών και αφού η τελευταία συμφωνεί με όσα της αναφέρει, ο Δίας συνδράμει στο σχέδιο της δίνοντας εντολή στην Αθηνά να κατέβει στο πεδίο της μάχης και να κάνει τους Τρώες να παραβιάσουν πρώτοι την ανακωχή του πολέμου (Δ 68-79).
Στη ραψ. Ε, αφού επιστρέφει στον Όλυμπο η πληγωμένη Αφροδίτη, ο Δίας δίνει εντολή στην Αθηνά να αποτραβηχτεί από το πεδίο της μάχης, προτρέποντάς την να περιοριστεί στις φροντίδες του γάμου και ν’ αφήσει τα πολεμικά έργα (Ε 428-430), ενώ λίγο αργότερα, έπειτα από παράπονα της Ήρας για τον Άρη που σκότωσε πλήθος Αχαιών, την συμβουλεύει να στείλει την Αθηνά εναντίον του πολεμοχαρή θεού ( Ε 764-767). Όταν ο Άρης επιστρέφει πληγωμένος στον Όλυμπο και κατηγορεί τον Διομήδη που πλήγωσε τόσο τον ίδιο όσο και την Αφροδίτη αλλά και την Αθηνά που βοηθά τους Αχαιούς, ο Δίας τον κακοχαρακτηρίζει λέγοντας ότι η αγάπη του για την έριδα προέρχεται από τη μητέρα του, Ήρα, που κι εκείνη είναι τόσο παρορμητική σε τέτοια ζητήματα. Ωστόσο, ως πατέρας του, φροντίζει να του ιάνει την πληγή ο Παιήονας (Ε 888-904).
Στη ραψ. Η, αφού Αθηνά και Απόλλωνας συμφώνησαν να προξενήσουν στον Έκτορα την επιθυμία να αναμετρηθεί με έναν μόνο από το στράτευμα των Αχαιών, οι τελευταίοι αποφασίζουν να προχωρήσουν σε κλήρωση για την ανάδειξη του πολεμιστή που θα αναλάμβανε την αποστολή. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας οι Αχαιοί προσεύχονται στον Δία και τον παρακαλούν να αναδείξει το όνομα του Διομήδη ή του Αίαντα (Η 179-180). Η κλήρωση αναδεικνύει το όνομα του Αίαντα, όπως το ήθελαν, ωστόσο δεν σημειώνεται κάποια θεϊκή ανάμιξη στο αποτέλεσμα. Ακόμη, όταν ο Ποσειδώνας εκφράζει τα παράπονά του για το τείχος και την τάφρο που κατασκεύασαν οι Αχαιοί, ο πατέρας των θεών τού υπενθυμίζει πως έχει τη δύναμη να τα καταστρέψει και τα δύο (Η 454-462).
Στη ραψ. Θ ο Δίας απαγορεύει σε όλους τους θεούς να μετέχουν στη σύγκρουση τονίζοντας την υπεροχή του και τις συνέπειες για όποιον τυχόν τον παρακούσει (Θ 1-27). Έπειτα από την επέμβαση της Αθηνάς, επισημαίνει πως δεν θα είναι σκληρός απέναντι στους Αχαιούς, που σπλαχνίζεται η θεά, και ο ίδιος μεταβαίνει στο όρος Ίδη από όπου επισκοπεί το πεδίο της μάχης (Θ 38-52). Όταν, πάλι, ο Έκτορας με επέμβαση της Ήρας εμψυχώνει τους Τρώες, ο Δίας τον συμπονά και στέλνει σ’ αυτούς ευνοϊκό σημάδι, τον αετό του, που ρίχνει ένα μικρό ελάφι στο βωμό, όπου εκείνοι θυσίαζαν στο όνομα του (Θ 245-252). Οι Τρώες υπερισχύουν στη μάχη κι έτσι η Ήρα και Αθηνά ετοιμάζονται να επέμβουν. Όταν ο ίδιος το αντιλαμβάνεται, στέλνει την Ίριδα να τις σταματήσει και να μεταφέρει τις απειλές του, που είναι ελαφρώς πιο επιεικείς προς την Ήρα (Θ 397-408). Ο πατέρας των θεών επιστρέφει στον Όλυμπο και ψέγει και ο ίδιος τις δυο θεές (Θ 438-456). Αφού παίρνει το λόγο η Ήρα επαναλαμβάνοντας, σχεδόν, τα λόγια που χρησιμοποίησε η Αθηνά στην αρχή της ραψωδίας (Αθηνά: Θ 29-37, Ήρα: Θ 457- 468) , ο Δίας δεν φαίνεται να σπλαχνίζεται τους Αχαιούς (Θ 469-483), όπως είχε υποσχεθεί στην Αθηνά (Θ 438-456).
Στη ραψ Λ ο Δίας στέλνει την Έριδα στα καράβια των Αχαιών, όπου έχουν αποσυρθεί, και τους εμφυσά ξανά τον πόθο για μάχη (Λ 3-15). Ο Αγαμέμνονας ετοιμάζει τα όπλα του και ενθαρρύνει τους συντρόφους του και ο πατέρας των θεών τους «καλύπτει» με πολεμικό μένος (Λ 51-55).Ο Έκτορας παρατάσσει τους Τρώες για μάχη και τα αντίπαλα στρατεύματα έρχονται σε σύγκρουση. Ενώ λοιπόν η μάχη είναι αμφίρροπη, οι θεοί στον Όλυμπο κατηγορούν τον Δία ότι επιθυμεί να δώσει τη νίκη στους Τρώες. Ο ίδιος, όμως, δεν δίνει σημασία στα λεγόμενα τους (Λ 74-83). Τα σχέδια του, ωστόσο, ανατρέπονται από την αριστεία του Αγαμέμνονα κι έτσι μέσω της Ίριδας παρακινεί τον Έκτορα να αποτραβηχτεί από την μάχη, ώσπου να αποσυρθεί ο Αγαμέμνονας, αφήνοντας στο μεταξύ τους συντρόφους του να αντιμετωπίζουν τους Αχαιούς (Λ 163-164, Λ 181-194). Στην εξέλιξη της μάχης, ο Κεβριόνης αποφεύγει να αναμετρηθεί με τον Αίαντα, γιατί φοβάται, μήπως ο Δίας οργιστεί μαζί του, βλέποντας τον να επιτίθεται σε ανώτερό του. Ο πατέρας των θεών, όμως, προξενεί φόβο στην ψυχή του Αίαντα, ο οποίος, αν και είναι γεμάτος μένος («όμοιος με λιοντάρι»), αποσύρεται στα καράβια από φόβο να μην τα κάψουν (Λ 541-557).
Στη ραψ. Μ ο νεφεληγερέτης δεν εισακούει την παράκληση, που κάνει ο Άσιος, προκειμένου να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τη μάνητα των Αχαιών (Μ 164-174). Άλλωστε το σχέδιο του Δία ήταν να αποδώσει αυτή την δόξα στον Έκτορα, τον οποίο προηγουμένως είχε ο ίδιος συμβουλέψει να απομακρυνθεί από το πεδίο της μάχης. Χαρακτηριστική στη ραψ. Μ κρίνεται, επίσης, η παρέμβαση του Δία, όταν ο Τεύκρος και ο Αίαντας επιτίθενται στο γιο του, Σαρπηδόνα (Μ 402-403).
Στη ραψ. Ν, αφού ο Έκτορας έχει επιστρέψει στη μάχη, ο Δίας μεταβαίνει στη χώρα των Θρακών, ήσυχος πως οι θνητοί θα συνεχίσουν να πολεμούν χωρίς την επέμβαση των αθανάτων, καθώς τους έχει απαγορεύσει οποιαδήποτε ανάμιξη (Ν 1-9). Η επιθυμία του, ωστόσο, να δοξαστεί ο Έκτορας, παραμένει, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο πατέρας των θεών επιθυμεί τον αφανισμό των Αχαιών (Ν 347-350).
Στη ραψ. Ξ , μόλις ο Δίας αντικρίζει την Ήρα, που είχε δανειστεί την ερωτική ζώνη της Αφροδίτης, διακατέχεται από ακατάσχετο πόθο για την αδερφή και σύζυγο του (Ξ 293-299, Ξ 312-328). Όταν η τελευταία του επισημαίνει πως από την Ίδη, όπου βρίσκονταν, θα τους έβλεπαν όλοι οι θεοί, ο Δίας της απαντά πως θα μπορούσε να τους καλύψει με νέφος, όπως και έγινε (Ξ 341-353). Αμέσως μετά τις ερωτικές τους περιπτύξεις ο πατέρας των θεών πέφτει σε βαθύ ύπνο (Ξ 346-353). Γίνεται αντιληπτό ότι ακόμα και ο ανώτερος όλων των θεών εξαπατάται και πέφτει σε παγίδες.
Στην ραψ. Ο ο Δίας ξυπνά και αντιλαμβάνεται τον δόλο της Ήρας, εξαιτίας του οποίου βλέπει τους Αχαιούς να είναι έτοιμοι για μάχη με επικεφαλής τους τον Ποσειδώνα και από την άλλη πλευρά, τον Έκτορα να έχει τραυματιστεί βαριά. Έτσι, υπενθυμίζει στη θεά τις συμφορές που θα μπορούσαν να την βρουν, όπως, όταν είχε δυσχεράνει τα σχέδια του αγαπημένου του Ηρακλή (Ο 1-33). Αφού η Ήρα επισημαίνει, πως ο Ποσειδώνας δεν αναμίχθηκε στον πόλεμο με δική της πρωτοβουλία, ο πατέρας των θεών της ανταπαντά πως εάν στο εξής εκείνη συμφωνεί με τον ίδιο, ο Ποσειδώνας, όσο και να το επιθυμεί, δεν θα παραβαίνει την κοινή τους απόφαση. Όσον αφορά το πεδίο της μάχης, ο νεφεληγερέτης αποφασίζει να στείλει την Ίριδα στους Αχαιούς, προκειμένου να ζητήσει από τον Ποσειδώνα να αποσυρθεί και αποκαλύπτει πως ο Απόλλωνας θα επαναφέρει τον Έκτορα στη μάχη , ενώ ο Αχιλλέας θα στείλει στην θέση του τον Πάτροκλο που θα σκοτωθεί, αφού πρώτα σκοτώσει πολυάριθμους Τρώες και ανάμεσά τους τον Σαρπηδόνα. Έτσι, ο Αχιλλέας θα επιστρέψει να πάρει εκδίκηση σκοτώνοντας τον Έκτορα , ενώ η νίκη των Αχαιών θα μεθοδευτεί από τον ίδιο τον πατέρα των θεών (Ξ 47-77). Αφού αποκαλύπτει το σχέδιο του στην σύζυγο και αδελφή του, προχωρά στην πραγμάτωση του, δίνοντας εντολή στην Ίριδα να μεταφέρει την βούληση του στον Ποσειδώνα (Ξ 157-167) και στον Απόλλωνα να επαναφέρει τον Έκτορα στη μάχη (Ξ 222-235). Κατά την εξέλιξη της μάχης και τη δυναμική επίθεση των Τρώων με τη βοήθεια του Ποσειδώνα, οι Αχαιοί προσεύχονται στους θεούς και ο ένας ενθαρρύνει τον άλλο. Ο Νέστορας προσεύχεται στον Δία αλλά ο πατέρας των θεών ρίχνει τον κεραυνό του, σημάδι που ενισχύει ακόμη περισσότερο το φρόνημα των Τρώων (Ξ 372-382). Ο νεφεληγερέτης παρακολουθεί την εξέλιξη της μάχης και ωθεί τους Τρώες, όταν το κρίνει απαραίτητο (Ξ 567, Ξ 603-616).
Στη ραψ. Π ο Αχιλλέας προσεύχεται και ζητά από τον Δία να βοηθήσει τον Πάτροκλο, προκειμένου να απομακρύνει την μάχη από τα καράβια των Αχαιών κι έπειτα να επιστρέψει αβλαβής. Ο νεφελοσυνάχτης εισακούει εν μέρει την προσευχή, αφού απομακρύνει την μάχη από τα πλοία των Αχαιών, αρνείται όμως να παραμείνει αλώβητος ο Πάτροκλος (Π 233-252). Όταν, μάλιστα, ο τελευταίος έρχεται αντιμέτωπος με τον Σαρπηδόνα, ο Δίας βρίσκεται σε δίλημμα σχετικά με το αν πρέπει να σώσει το γιο του ή να τον αφήσει να σκοτωθεί (Π 431-438). Αφήνοντας τον Πάτροκλο να σκοτώσει τον Σαρπηδόνα, ο πατέρας των θεών μελετά το πώς θα σκοτωθεί ο φονιάς του γιου του (Π 644-651) και δίνει εντολή στον Απόλλωνα να προνοήσει για τη μεταφορά του νεκρού γιου του στην Λυκία, όπου θα του αποδώσουν τις πρέπουσες τιμές (Π 666-675).
Στη ραψ. Ρ ο Δίας εμφανίζεται στον Έκτορα την ώρα που ετοιμάζεται να φορέσει τα όπλα του Αχιλλέα, τα οποία έχει αφαιρέσει από τον νεκρό Πάτροκλο και του επισημαίνει πως δεν αντιλαμβάνεται πως ο θάνατός του πλησιάζει (Ρ 198-210). Ο πατέρας των θεών ρίχνει βαθύ σκοτάδι γύρω από τους Τρώες, προκειμένου να μην αρπάξουν το σώμα του νεκρού Πατρόκλου (Ρ 269-273) στη σκληρή μάχη που είχε προκαλέσει ο ίδιος μεταξύ Τρώων και Αχαιών πάνω από το σώμα του νεκρού (Ρ 400-401). Όταν, πάλι, ο νεφεληγερέτης βλέπει τους Αχαιούς αποκαρδιωμένους, σπεύδει να ανυψώσει το φρόνημά τους τονίζοντας ότι στέκεται στο πλευρό τους (Ρ 441-458), ενώ στη συνέχεια στέλνει και την Αθηνά για τον ίδιο λόγο (Ρ 545-546). Ωστόσο, όταν ο Απόλλωνας εμψυχώνει τον Έκτορα, αφού ο Μενέλαος έχει σκοτώσει τον φίλο και σύντροφό του, Ποδή, ο Δίας γεμίζει με σύννεφα την Ίδη και ρίχνοντας αστραπές σκορπά τον φόβο στους Αχαιούς και τάσσεται στο πλευρό των Τρώων (ρ 593-596).
Στη ραψ. Τ ο πατέρας των θεών σπλαχνίζεται τους Αχαιούς, που θρηνούν για τα βάσανά τους και τις πατρίδες τους και ιδίως τον Αχιλλέα, ο οποίος κάθεται απόμερα λυπημένος για τον θάνατο του Πατρόκλου. Ο Δίας αποστρέφεται στην Αθηνά, για την οποία πιστεύει ότι έπαψε να βοηθά τους Αργείους, και της δίνει εντολή να κατέβει στην Τροία, προκειμένου να σταλάξει νέκταρ και αμβροσία στα στήθη του Αχιλλέα (Τ 338-384). Αφού η Αθηνά επεμβαίνει και πάλι στις ανθρώπινες υποθέσεις με δική του εντολή, ο Δίας συγκαλεί σε συνέλευση όλους τους θεούς (Υ 4-6) και τους ανακοινώνει πως μπορούν πλέον ελεύθερα να αναμιχθούν στη μάχη των θνητών, βοηθώντας ο καθένας κατά βούληση όποια παράταξη επιθυμεί (Υ 19-30), ενώ ακολούθως στη ραψ. Φ εμφανίζεται να απολαμβάνει την σύγκρουση των θεών, έχοντας ο ίδιος αποχωρήσει στον Όλυμπο (Φ 386-390). Η μεταστροφή της βούλησης του θεού και η άρση της απαγόρευσής του για θεϊκή συμμετοχή στη μάχη των θνητών οφείλεται στον φόβο του, μήπως η ορμητικότητα του Αχιλλέα οδηγήσει στην πρόωρη πτώση της Τροίας .
Στη ραψ. Χ ο πατέρας των θεών βλέποντας τον Έκτορα, που ήταν πάντα συνεπής απέναντί του, να κατατρέχεται από τον Αχιλλέα γύρω από τα τείχη της Τροίας, στρέφεται στους υπόλοιπους θεούς και τους ρωτά αν πρέπει να τον σώσουν ή όχι (Χ 167-176). Κι αφού η Αθηνά τον επαναφέρει στο σχέδιο της μοίρας, ο Δίας διευκρινίζει πως δεν εννοούσε όσα είπε και την προτρέπει να κάνει όσα έχει στο νου της (Χ 182-186) .
Στη ραψ. Ω ο Δίας καθησυχάζει την Ήρα ότι δεν θα αποδοθεί ίδια τιμή στον Αχιλλέα και τον Έκτορα, καθώς ο τελευταίος ήταν ιδιαίτερα ευσεβής απέναντί τους κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ωστόσο, αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορούν απλώς να αρπάξουν το σώμα του νεκρού Έκτορα, αφού ο Αχιλλέας είναι μέρα νύχτα δίπλα του. Γι’ αυτό, αποφασίζει να στείλει την Θέτιδα, την οποία προηγουμένως θα συμβουλέψει για το πώς θα το κατορθώσει (Ω 64-76). Πιο συγκεκριμένα, αφού η Ίριδα ενημερώνει την Θέτιδα ότι την ζητά ο πατέρας των θεών κι εκείνη εμφανίζεται ενώπιον του, ο Δίας ισχυριζόμενος ότι επιθυμεί να διατηρήσει την δόξα τόσο της ίδιας της θεάς όσο και του Αχιλλέα, την συμβουλεύει να ενημερώσει το γιο της για την οργή που έχει προκαλέσει στους αθανάτους κρατώντας τον νεκρό Έκτορα αλύτρωτο στα κυρτά καράβια και της αποκαλύπτει την πρόθεσή του να στείλει την Ίριδα στον Πρίαμο, προκειμένου να εμφανιστεί με δώρα στον Αχιλλέα ζητώντας το σώμα του νεκρού γιου του (Ω 103-119). Αφού η Θέτιδα τον υπακούει, ο νεφεληγερέτης στέλνει την Ίριδα στον Πρίαμο, προκειμένου να του περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια όσα θα έπρεπε να κάνει, για να πάρει το σώμα του νεκρού γιου του (Ω 143-158) Του στέλνει, μάλιστα, και ευνοϊκό σημάδι, το μαύρο αρπακτικό του, που ονομάζουν περκνό (Ω 314-316), και καθώς βλέπει τον Πρίαμο να τον υπακούει, στέλνει τον Ερμή, προκειμένου ο πρώτος να μην γίνει αντιληπτός από κανέναν Αχαιό, μέχρις ότου φτάσει ενώπιον του Αχιλλέα (Ω 331-3).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μαρωνίτης Δ. Ν. - Πόλκας Λ., Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, Ι.Ν.Σ, Θεσσαλονίκη 2007.
Johnson I., «Liberty by Necessity: an Examination of Fate and Free Will in Homer and Boethius», Samford University, 2014.
Powell B. - Morris I., A new companion to Homer, μτφρ. Πετίκα Φ., Σκέμπης Μ., Μουρατίδης Μ., επιμ. Α. Ρεγκάκος, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2009.
 |
| Anton Losenko, 1769, Δίας και Θέτιδα |
Όσον αφορά αποκλειστικά την Ιλιάδα, όταν η Θέτιδα ανεβαίνει στον Όλυμπο, για να εκπληρώσει την επιθυμία του Αχιλλέα, ο Δίας εμφανίζεται επιφυλακτικός στο αίτημά της και αρχικά στέκεται σιωπηλός. Αφού η Θέτιδα τον πιέζει να της υποσχεθεί ότι θα την βοηθήσει, ο πατέρας των θεών εκφράζει τη δύσκολη θέση στην οποία θα βρεθεί εκπληρώνοντας την επιθυμία της, καθώς θα οργισθεί μαζί του η Ήρα, που παραστέκεται στους Αχαιούς. Μολαταύτα, ο Δίας αποδέχεται το αίτημά της (Α 492-534). Γίνεται αντιληπτό το ηθικό δίλημμα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο ανώτερος όλων των θεών: να κάνει το σωστό και να ανταποδώσει την χάρη που χρωστά στη Θέτιδα ή να μη δυσαρεστήσει την Ήρα, εξασφαλίζοντας την μεταξύ τους ηρεμία ; Η τελική του επιλογή τάσσεται υπέρ της απόδοσης δικαιοσύνης και όχι υπέρ της ιδιοτέλειας.
Στη ραψ.Β’ (1-35) ο Δίας στέλνει στον Αγαμέμνονα απατηλό όνειρο για δήθεν άμεση επίθεση και νίκη, κάτι όμως που δεν επρόκειτο να συμβεί. Ο πατέρας των θεών μετέρχεται αυτό το μέσο , προκειμένου να παραπλανήσει τον ήρωα , κι έτσι αφενός οι Αχαιοί να τιμωρηθούν και αφετέρου να δικαιωθεί ο αδικημένος Αχιλλέας και να εκπληρωθεί η υπόσχεση που ο ίδιος έδωσε στην Θέτιδα. Την απόφαση του Δία δεν μεταβάλλουν ούτε οι θυσίες των Αχαιών, καθώς όπως επισημαίνεται «δεν θα εκπλήρωνε τις ευχές τους για εύκολη νίκη έναντι των Τρώων» (Β 419-420).
Στην ραψ. Δ ο πατέρας των θεών, αφού κατονομάζει από τη μια την Ήρα και την Αθηνά ως προστάτιδες του Μενελάου και από την άλλη την Αφροδίτη ως την θεά που του θέτει εμπόδια, προτείνει να σταματήσουν οι εχθροπραξίες, να μείνει αλώβητη η Τροία και η Ελένη να γυρίσει στον Μενέλαο ( Δ 1-19). Η Ήρα εναντιώνεται σθεναρά στην πρόταση και ο Δίας τής επισημαίνει πως αν την αφήσει να καταστρέψει την Τροία, μια πόλη που πάντοτε ήταν ευσεβής απέναντί του, δεν θα της απομένει κανένα περιθώριο να προβάλει αντίσταση στο μέλλον, σε περίπτωση που ο ίδιος καταστρέψει κάποια αγαπημένη της πόλη (Δ 30-49). Πρόκειται για μια συμφωνία «αριστοκρατικού τύπου» , ενώ είναι επίσης φανερό ότι ο πατέρας των θεών έχει τον τελικό λόγο για τις θεϊκές ενέργειες. Αναγνωρίζει την ευσέβεια των Τρώων απέναντι του, γεγονός που δεικνύει ότι η συγκατάθεση του για την καταστροφή της δεν θα ήταν άμεση δική του απόφαση. Έτσι, έχοντας προειδοποιήσει την Ήρα για την συνέπεια της απόφασης της να σταθεί στο πλευρό των Αχαιών και αφού η τελευταία συμφωνεί με όσα της αναφέρει, ο Δίας συνδράμει στο σχέδιο της δίνοντας εντολή στην Αθηνά να κατέβει στο πεδίο της μάχης και να κάνει τους Τρώες να παραβιάσουν πρώτοι την ανακωχή του πολέμου (Δ 68-79).
Στη ραψ. Ε, αφού επιστρέφει στον Όλυμπο η πληγωμένη Αφροδίτη, ο Δίας δίνει εντολή στην Αθηνά να αποτραβηχτεί από το πεδίο της μάχης, προτρέποντάς την να περιοριστεί στις φροντίδες του γάμου και ν’ αφήσει τα πολεμικά έργα (Ε 428-430), ενώ λίγο αργότερα, έπειτα από παράπονα της Ήρας για τον Άρη που σκότωσε πλήθος Αχαιών, την συμβουλεύει να στείλει την Αθηνά εναντίον του πολεμοχαρή θεού ( Ε 764-767). Όταν ο Άρης επιστρέφει πληγωμένος στον Όλυμπο και κατηγορεί τον Διομήδη που πλήγωσε τόσο τον ίδιο όσο και την Αφροδίτη αλλά και την Αθηνά που βοηθά τους Αχαιούς, ο Δίας τον κακοχαρακτηρίζει λέγοντας ότι η αγάπη του για την έριδα προέρχεται από τη μητέρα του, Ήρα, που κι εκείνη είναι τόσο παρορμητική σε τέτοια ζητήματα. Ωστόσο, ως πατέρας του, φροντίζει να του ιάνει την πληγή ο Παιήονας (Ε 888-904).
Στη ραψ. Η, αφού Αθηνά και Απόλλωνας συμφώνησαν να προξενήσουν στον Έκτορα την επιθυμία να αναμετρηθεί με έναν μόνο από το στράτευμα των Αχαιών, οι τελευταίοι αποφασίζουν να προχωρήσουν σε κλήρωση για την ανάδειξη του πολεμιστή που θα αναλάμβανε την αποστολή. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας οι Αχαιοί προσεύχονται στον Δία και τον παρακαλούν να αναδείξει το όνομα του Διομήδη ή του Αίαντα (Η 179-180). Η κλήρωση αναδεικνύει το όνομα του Αίαντα, όπως το ήθελαν, ωστόσο δεν σημειώνεται κάποια θεϊκή ανάμιξη στο αποτέλεσμα. Ακόμη, όταν ο Ποσειδώνας εκφράζει τα παράπονά του για το τείχος και την τάφρο που κατασκεύασαν οι Αχαιοί, ο πατέρας των θεών τού υπενθυμίζει πως έχει τη δύναμη να τα καταστρέψει και τα δύο (Η 454-462).
Στη ραψ. Θ ο Δίας απαγορεύει σε όλους τους θεούς να μετέχουν στη σύγκρουση τονίζοντας την υπεροχή του και τις συνέπειες για όποιον τυχόν τον παρακούσει (Θ 1-27). Έπειτα από την επέμβαση της Αθηνάς, επισημαίνει πως δεν θα είναι σκληρός απέναντι στους Αχαιούς, που σπλαχνίζεται η θεά, και ο ίδιος μεταβαίνει στο όρος Ίδη από όπου επισκοπεί το πεδίο της μάχης (Θ 38-52). Όταν, πάλι, ο Έκτορας με επέμβαση της Ήρας εμψυχώνει τους Τρώες, ο Δίας τον συμπονά και στέλνει σ’ αυτούς ευνοϊκό σημάδι, τον αετό του, που ρίχνει ένα μικρό ελάφι στο βωμό, όπου εκείνοι θυσίαζαν στο όνομα του (Θ 245-252). Οι Τρώες υπερισχύουν στη μάχη κι έτσι η Ήρα και Αθηνά ετοιμάζονται να επέμβουν. Όταν ο ίδιος το αντιλαμβάνεται, στέλνει την Ίριδα να τις σταματήσει και να μεταφέρει τις απειλές του, που είναι ελαφρώς πιο επιεικείς προς την Ήρα (Θ 397-408). Ο πατέρας των θεών επιστρέφει στον Όλυμπο και ψέγει και ο ίδιος τις δυο θεές (Θ 438-456). Αφού παίρνει το λόγο η Ήρα επαναλαμβάνοντας, σχεδόν, τα λόγια που χρησιμοποίησε η Αθηνά στην αρχή της ραψωδίας (Αθηνά: Θ 29-37, Ήρα: Θ 457- 468) , ο Δίας δεν φαίνεται να σπλαχνίζεται τους Αχαιούς (Θ 469-483), όπως είχε υποσχεθεί στην Αθηνά (Θ 438-456).
Στη ραψ Λ ο Δίας στέλνει την Έριδα στα καράβια των Αχαιών, όπου έχουν αποσυρθεί, και τους εμφυσά ξανά τον πόθο για μάχη (Λ 3-15). Ο Αγαμέμνονας ετοιμάζει τα όπλα του και ενθαρρύνει τους συντρόφους του και ο πατέρας των θεών τους «καλύπτει» με πολεμικό μένος (Λ 51-55).Ο Έκτορας παρατάσσει τους Τρώες για μάχη και τα αντίπαλα στρατεύματα έρχονται σε σύγκρουση. Ενώ λοιπόν η μάχη είναι αμφίρροπη, οι θεοί στον Όλυμπο κατηγορούν τον Δία ότι επιθυμεί να δώσει τη νίκη στους Τρώες. Ο ίδιος, όμως, δεν δίνει σημασία στα λεγόμενα τους (Λ 74-83). Τα σχέδια του, ωστόσο, ανατρέπονται από την αριστεία του Αγαμέμνονα κι έτσι μέσω της Ίριδας παρακινεί τον Έκτορα να αποτραβηχτεί από την μάχη, ώσπου να αποσυρθεί ο Αγαμέμνονας, αφήνοντας στο μεταξύ τους συντρόφους του να αντιμετωπίζουν τους Αχαιούς (Λ 163-164, Λ 181-194). Στην εξέλιξη της μάχης, ο Κεβριόνης αποφεύγει να αναμετρηθεί με τον Αίαντα, γιατί φοβάται, μήπως ο Δίας οργιστεί μαζί του, βλέποντας τον να επιτίθεται σε ανώτερό του. Ο πατέρας των θεών, όμως, προξενεί φόβο στην ψυχή του Αίαντα, ο οποίος, αν και είναι γεμάτος μένος («όμοιος με λιοντάρι»), αποσύρεται στα καράβια από φόβο να μην τα κάψουν (Λ 541-557).
Στη ραψ. Μ ο νεφεληγερέτης δεν εισακούει την παράκληση, που κάνει ο Άσιος, προκειμένου να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τη μάνητα των Αχαιών (Μ 164-174). Άλλωστε το σχέδιο του Δία ήταν να αποδώσει αυτή την δόξα στον Έκτορα, τον οποίο προηγουμένως είχε ο ίδιος συμβουλέψει να απομακρυνθεί από το πεδίο της μάχης. Χαρακτηριστική στη ραψ. Μ κρίνεται, επίσης, η παρέμβαση του Δία, όταν ο Τεύκρος και ο Αίαντας επιτίθενται στο γιο του, Σαρπηδόνα (Μ 402-403).
Στη ραψ. Ν, αφού ο Έκτορας έχει επιστρέψει στη μάχη, ο Δίας μεταβαίνει στη χώρα των Θρακών, ήσυχος πως οι θνητοί θα συνεχίσουν να πολεμούν χωρίς την επέμβαση των αθανάτων, καθώς τους έχει απαγορεύσει οποιαδήποτε ανάμιξη (Ν 1-9). Η επιθυμία του, ωστόσο, να δοξαστεί ο Έκτορας, παραμένει, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο πατέρας των θεών επιθυμεί τον αφανισμό των Αχαιών (Ν 347-350).
Στη ραψ. Ξ , μόλις ο Δίας αντικρίζει την Ήρα, που είχε δανειστεί την ερωτική ζώνη της Αφροδίτης, διακατέχεται από ακατάσχετο πόθο για την αδερφή και σύζυγο του (Ξ 293-299, Ξ 312-328). Όταν η τελευταία του επισημαίνει πως από την Ίδη, όπου βρίσκονταν, θα τους έβλεπαν όλοι οι θεοί, ο Δίας της απαντά πως θα μπορούσε να τους καλύψει με νέφος, όπως και έγινε (Ξ 341-353). Αμέσως μετά τις ερωτικές τους περιπτύξεις ο πατέρας των θεών πέφτει σε βαθύ ύπνο (Ξ 346-353). Γίνεται αντιληπτό ότι ακόμα και ο ανώτερος όλων των θεών εξαπατάται και πέφτει σε παγίδες.
Στην ραψ. Ο ο Δίας ξυπνά και αντιλαμβάνεται τον δόλο της Ήρας, εξαιτίας του οποίου βλέπει τους Αχαιούς να είναι έτοιμοι για μάχη με επικεφαλής τους τον Ποσειδώνα και από την άλλη πλευρά, τον Έκτορα να έχει τραυματιστεί βαριά. Έτσι, υπενθυμίζει στη θεά τις συμφορές που θα μπορούσαν να την βρουν, όπως, όταν είχε δυσχεράνει τα σχέδια του αγαπημένου του Ηρακλή (Ο 1-33). Αφού η Ήρα επισημαίνει, πως ο Ποσειδώνας δεν αναμίχθηκε στον πόλεμο με δική της πρωτοβουλία, ο πατέρας των θεών της ανταπαντά πως εάν στο εξής εκείνη συμφωνεί με τον ίδιο, ο Ποσειδώνας, όσο και να το επιθυμεί, δεν θα παραβαίνει την κοινή τους απόφαση. Όσον αφορά το πεδίο της μάχης, ο νεφεληγερέτης αποφασίζει να στείλει την Ίριδα στους Αχαιούς, προκειμένου να ζητήσει από τον Ποσειδώνα να αποσυρθεί και αποκαλύπτει πως ο Απόλλωνας θα επαναφέρει τον Έκτορα στη μάχη , ενώ ο Αχιλλέας θα στείλει στην θέση του τον Πάτροκλο που θα σκοτωθεί, αφού πρώτα σκοτώσει πολυάριθμους Τρώες και ανάμεσά τους τον Σαρπηδόνα. Έτσι, ο Αχιλλέας θα επιστρέψει να πάρει εκδίκηση σκοτώνοντας τον Έκτορα , ενώ η νίκη των Αχαιών θα μεθοδευτεί από τον ίδιο τον πατέρα των θεών (Ξ 47-77). Αφού αποκαλύπτει το σχέδιο του στην σύζυγο και αδελφή του, προχωρά στην πραγμάτωση του, δίνοντας εντολή στην Ίριδα να μεταφέρει την βούληση του στον Ποσειδώνα (Ξ 157-167) και στον Απόλλωνα να επαναφέρει τον Έκτορα στη μάχη (Ξ 222-235). Κατά την εξέλιξη της μάχης και τη δυναμική επίθεση των Τρώων με τη βοήθεια του Ποσειδώνα, οι Αχαιοί προσεύχονται στους θεούς και ο ένας ενθαρρύνει τον άλλο. Ο Νέστορας προσεύχεται στον Δία αλλά ο πατέρας των θεών ρίχνει τον κεραυνό του, σημάδι που ενισχύει ακόμη περισσότερο το φρόνημα των Τρώων (Ξ 372-382). Ο νεφεληγερέτης παρακολουθεί την εξέλιξη της μάχης και ωθεί τους Τρώες, όταν το κρίνει απαραίτητο (Ξ 567, Ξ 603-616).
Στη ραψ. Π ο Αχιλλέας προσεύχεται και ζητά από τον Δία να βοηθήσει τον Πάτροκλο, προκειμένου να απομακρύνει την μάχη από τα καράβια των Αχαιών κι έπειτα να επιστρέψει αβλαβής. Ο νεφελοσυνάχτης εισακούει εν μέρει την προσευχή, αφού απομακρύνει την μάχη από τα πλοία των Αχαιών, αρνείται όμως να παραμείνει αλώβητος ο Πάτροκλος (Π 233-252). Όταν, μάλιστα, ο τελευταίος έρχεται αντιμέτωπος με τον Σαρπηδόνα, ο Δίας βρίσκεται σε δίλημμα σχετικά με το αν πρέπει να σώσει το γιο του ή να τον αφήσει να σκοτωθεί (Π 431-438). Αφήνοντας τον Πάτροκλο να σκοτώσει τον Σαρπηδόνα, ο πατέρας των θεών μελετά το πώς θα σκοτωθεί ο φονιάς του γιου του (Π 644-651) και δίνει εντολή στον Απόλλωνα να προνοήσει για τη μεταφορά του νεκρού γιου του στην Λυκία, όπου θα του αποδώσουν τις πρέπουσες τιμές (Π 666-675).
Στη ραψ. Ρ ο Δίας εμφανίζεται στον Έκτορα την ώρα που ετοιμάζεται να φορέσει τα όπλα του Αχιλλέα, τα οποία έχει αφαιρέσει από τον νεκρό Πάτροκλο και του επισημαίνει πως δεν αντιλαμβάνεται πως ο θάνατός του πλησιάζει (Ρ 198-210). Ο πατέρας των θεών ρίχνει βαθύ σκοτάδι γύρω από τους Τρώες, προκειμένου να μην αρπάξουν το σώμα του νεκρού Πατρόκλου (Ρ 269-273) στη σκληρή μάχη που είχε προκαλέσει ο ίδιος μεταξύ Τρώων και Αχαιών πάνω από το σώμα του νεκρού (Ρ 400-401). Όταν, πάλι, ο νεφεληγερέτης βλέπει τους Αχαιούς αποκαρδιωμένους, σπεύδει να ανυψώσει το φρόνημά τους τονίζοντας ότι στέκεται στο πλευρό τους (Ρ 441-458), ενώ στη συνέχεια στέλνει και την Αθηνά για τον ίδιο λόγο (Ρ 545-546). Ωστόσο, όταν ο Απόλλωνας εμψυχώνει τον Έκτορα, αφού ο Μενέλαος έχει σκοτώσει τον φίλο και σύντροφό του, Ποδή, ο Δίας γεμίζει με σύννεφα την Ίδη και ρίχνοντας αστραπές σκορπά τον φόβο στους Αχαιούς και τάσσεται στο πλευρό των Τρώων (ρ 593-596).
Στη ραψ. Τ ο πατέρας των θεών σπλαχνίζεται τους Αχαιούς, που θρηνούν για τα βάσανά τους και τις πατρίδες τους και ιδίως τον Αχιλλέα, ο οποίος κάθεται απόμερα λυπημένος για τον θάνατο του Πατρόκλου. Ο Δίας αποστρέφεται στην Αθηνά, για την οποία πιστεύει ότι έπαψε να βοηθά τους Αργείους, και της δίνει εντολή να κατέβει στην Τροία, προκειμένου να σταλάξει νέκταρ και αμβροσία στα στήθη του Αχιλλέα (Τ 338-384). Αφού η Αθηνά επεμβαίνει και πάλι στις ανθρώπινες υποθέσεις με δική του εντολή, ο Δίας συγκαλεί σε συνέλευση όλους τους θεούς (Υ 4-6) και τους ανακοινώνει πως μπορούν πλέον ελεύθερα να αναμιχθούν στη μάχη των θνητών, βοηθώντας ο καθένας κατά βούληση όποια παράταξη επιθυμεί (Υ 19-30), ενώ ακολούθως στη ραψ. Φ εμφανίζεται να απολαμβάνει την σύγκρουση των θεών, έχοντας ο ίδιος αποχωρήσει στον Όλυμπο (Φ 386-390). Η μεταστροφή της βούλησης του θεού και η άρση της απαγόρευσής του για θεϊκή συμμετοχή στη μάχη των θνητών οφείλεται στον φόβο του, μήπως η ορμητικότητα του Αχιλλέα οδηγήσει στην πρόωρη πτώση της Τροίας .
Στη ραψ. Χ ο πατέρας των θεών βλέποντας τον Έκτορα, που ήταν πάντα συνεπής απέναντί του, να κατατρέχεται από τον Αχιλλέα γύρω από τα τείχη της Τροίας, στρέφεται στους υπόλοιπους θεούς και τους ρωτά αν πρέπει να τον σώσουν ή όχι (Χ 167-176). Κι αφού η Αθηνά τον επαναφέρει στο σχέδιο της μοίρας, ο Δίας διευκρινίζει πως δεν εννοούσε όσα είπε και την προτρέπει να κάνει όσα έχει στο νου της (Χ 182-186) .
Στη ραψ. Ω ο Δίας καθησυχάζει την Ήρα ότι δεν θα αποδοθεί ίδια τιμή στον Αχιλλέα και τον Έκτορα, καθώς ο τελευταίος ήταν ιδιαίτερα ευσεβής απέναντί τους κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ωστόσο, αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορούν απλώς να αρπάξουν το σώμα του νεκρού Έκτορα, αφού ο Αχιλλέας είναι μέρα νύχτα δίπλα του. Γι’ αυτό, αποφασίζει να στείλει την Θέτιδα, την οποία προηγουμένως θα συμβουλέψει για το πώς θα το κατορθώσει (Ω 64-76). Πιο συγκεκριμένα, αφού η Ίριδα ενημερώνει την Θέτιδα ότι την ζητά ο πατέρας των θεών κι εκείνη εμφανίζεται ενώπιον του, ο Δίας ισχυριζόμενος ότι επιθυμεί να διατηρήσει την δόξα τόσο της ίδιας της θεάς όσο και του Αχιλλέα, την συμβουλεύει να ενημερώσει το γιο της για την οργή που έχει προκαλέσει στους αθανάτους κρατώντας τον νεκρό Έκτορα αλύτρωτο στα κυρτά καράβια και της αποκαλύπτει την πρόθεσή του να στείλει την Ίριδα στον Πρίαμο, προκειμένου να εμφανιστεί με δώρα στον Αχιλλέα ζητώντας το σώμα του νεκρού γιου του (Ω 103-119). Αφού η Θέτιδα τον υπακούει, ο νεφεληγερέτης στέλνει την Ίριδα στον Πρίαμο, προκειμένου να του περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια όσα θα έπρεπε να κάνει, για να πάρει το σώμα του νεκρού γιου του (Ω 143-158) Του στέλνει, μάλιστα, και ευνοϊκό σημάδι, το μαύρο αρπακτικό του, που ονομάζουν περκνό (Ω 314-316), και καθώς βλέπει τον Πρίαμο να τον υπακούει, στέλνει τον Ερμή, προκειμένου ο πρώτος να μην γίνει αντιληπτός από κανέναν Αχαιό, μέχρις ότου φτάσει ενώπιον του Αχιλλέα (Ω 331-3).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μαρωνίτης Δ. Ν. - Πόλκας Λ., Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, Ι.Ν.Σ, Θεσσαλονίκη 2007.
Johnson I., «Liberty by Necessity: an Examination of Fate and Free Will in Homer and Boethius», Samford University, 2014.
Powell B. - Morris I., A new companion to Homer, μτφρ. Πετίκα Φ., Σκέμπης Μ., Μουρατίδης Μ., επιμ. Α. Ρεγκάκος, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2009.
