Τα μαθηματικά και ο μαθητής με Δυσλεξία

Δρ Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου 

Ψυχολόγος Σχολικής-Εξελικτικής ψυχολογίας

 

 

Η Δυσλεξία ανήκει στην ομάδα των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών. Κύριο γνώρισμα της δυσλεξίας είναι τα νευρολογικής προέλευσης προβλήματα στην ευχερή αναγνώριση μεμονωμένων λέξεων και κατ'επέκταση την αποκωδικοποίηση κειμένων και στην ορθογραφία. Ακόμη οι δυσκολίες αυτές συνδέονται άρρηκτα με ελλείμματα στη φωνολογική διάσταση της γλώσσας. Δευτερογενή προβλήματα που συνδέονται με τη δυσλεξία ενδέχεται να είναι οι δυσκολίες αναγνωστικής κατανόησης οι οποίες εμποδίζουν την ανάπτυξη του λεξιλογίου. Ο συνδυασμός πρωτογενών και δευτερογενών προβλημάτων έχει ως αποτέλεσμα στη διαμόρφωση ενός γενικού μαθησιακού προφίλ που χαρακτηρίζεται από δυσκολίες κατά τη μετάφραση της γλώσσας σε σκέψη κατά την ακρόαση και την ανάγνωση αλλά και κατά τη μετάφραση της σκέψης σε γλώσσα δηλαδή κατά τη γραφή και την ομιλία. Η Δυσλεξία υφίσταται -συμφωνα με έρευνες- από τη στιγμή της γέννησης και οι επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου διαρκούν καθ'όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου.Εκτός από δυσκολίες φωνολογικής επεξεργασίας η δυσλεξία μπορεί να περιλαμβάνει ανεπάρκειες εργαζόμενης μνήμης, προβλήματα την ταχεία ονομασία, προβλήματα ανάκλησης καθώς και δυσκολίες στην ανάπτυξη αυτοματοποιημένων δεξιοτήτων. Οι επιπτώσεις της δυσλεξίας στη συμβατική διδασκαλία είναι πολλές ωστόσο τα άτομα με δυσλεξία ανταποκρίνονται θετικά σε ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα που είναι προσαρμοσμένα στις μαθησιακές τους προτιμήσεις. Ιδιαίτερα βοηθητικά είναι τα σχεδιασμένα προγράμματα που περιλαμβάβουν χρήση τεχνολογιών πληροφορικής. 

 

Η δυσλεξία δεν επηρεάζει αρνητικά μόνο την εργασία με τον γλωσσικό κώδικα αλλά και με άλλα συμβολικά συστήματα όπως αυτό της μουσικής και των Μαθηματικών. Οι μαθητές με δυσλεξία μπορεί να συγχέουν σύμβολα που μοιάζουν μεταξύ τους, έχουν δυσκολίες στον προσανατολισμό στο χώρο, δυσκολεύονται στην εφαρμογή κανόνων και ενεργειών σε ακολουθία. Στην κάθετη πρόσθεση και αφαίρεση παρατηρούνται πολλές φορές λάθη που σχετίζονται με τα <κρατούμενα> και τα <δανεικά>. Οι μαθητές με δυσλεξία τα ξεχνούν τελείως ή τα μεταφέρουν σε λάθος στήλη ως αποτέλεσμα των προβλημάτων που έχουν με την βραχύχρονη μνήμη ή με την χωρική αντίληψη. Ακόμη είναι πιθανόν να αρχίσουν να εργάζονται από αριστερά προς τα δεξιά (δηλαδή να προσθέτουν πρώτα τις δεκάδες και μετά τις μονάδες, στην πρόσθεση διψήφιων αριθμών. Μπορεί ακόμη οι μαθητές με δυσλεξία να συναντούν δυσκολίες στην κατάκτηση των διατηρήσεων, στην κατανόηση της έννοιας της θεσιακής αξίας των ψηφίων, στην κατανόηση του νοήματος των αλγόριθμων και στην τήρηση αλγοριθμικών βημάτων. Όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν για όλους ανεξαιρέτους τους μαθητές με δυσλεξία. Ένας αριθμός αυτών των παιδιών, λόγω υψηλής γενικής νοημοσύνης ή άλλων ειδικών ικανοτήτων είναι δύνατόν να έχουν υψηλές επιδόσεις.

Πώς μπορεί λοιπόν ο εκπαιδευτικός να δομήσει ένα πρόγραμμα διδασκαλίας προκειμένου να βοηθήσει αυτούς τους μαθητές; Η εκμάθηση των Μαθηματικών προϋποθέτει την κατανόηση (χρηστική κατανόηση και εννοιολογική κατανόηση) της χρήσης των ασκήσεων, τη λογική διαδικασία (από την απομνημόνευση μέχρι τη λειτουργική τους χρήση)και την επεξεργασία. Αυτές οι δεξιότητες είναι σημαντικές. Η έρευνα ανέδειξε ότι η εννοιολογική κατανόηση (η γνώση του τι κάνω και γιατί το κάνω) προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες προσαρμογής ενώ διατηρείται πιο εύκολα στη μνήμη. Ακόμη παρακινεί τον μαθητή στο να θέλει να μάθει. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως πρέπει να αποφεύγεται η χρηστική κατανόηση. Αν στον μαθητή εξηγήσει ο εκπαιδευτικός εννοιολογικά τι έπραξε εκτελεστικά, αυτό θα επενεργήσει θετικά στην κατανόηση του γνωστικού πεδίου. 

 

Ακόμη όσον αφορά την χρήση των Μαθηματικών εννοιών είναι προτιμότερο ο μαθητής να κληθεί να τις κατασκευάσει παρά να τις αποστηθίσει. Οι Δυσλεκτικοί μαθητές χρειάζεται να εμπλέκονται ενεργά στην μαθησιακή διαδικασία, να διδάσκονται με ευέλικτο τρόπο, να παρέχεται άμεση ανατροφοδότηση, να ακολουθείται αναπαραστασιακός τρόπος εκμάθησης, να υπάρχει ευνοϊκό κλίμα και κατάλληλες ψυχοκοινωνικές συνθήκες, να παρέχεται έξτρα χρόνος σε διαγωνίσματα, να επεξηγούνται δύσκολες Μαθηματικές έννοιες, να μεγαλώνουν τη γραμματοσειρά στα διαγωνίσματα -υπάρχει ειδική γραμματοσειρά για Δυσλεξικούς μαθητές-. Η επίλυση λεκτικών προβλημάτων αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη περιοχή για τους Δυσλεκτικούς μαθητές, καθότι οι μαθητές με δυσλεξία αδυνατούν να κατανοήσουν δομές και σχέσεις μέσω του γλωσσικού κώδικα. Άρα ο εκπαιδευτικός καλείται να ενισχύσει την ικανότητα αποκωδικοποίησης των μαθηματικών εννοιών του μαθητή.

Πώς θα το κάνει αυτό; Αν ο εκπαιδευτικός υιοθετήσει μια στρατηγική επίλυσης προβλημάτων όπου ο μαθητής να καλείται να καταγράψει τις δυσνόητες έννοιες ούτως ώστε αυτές να μπορούν να τύχουν επεξήγησης από τον εκπαιδευτικό τότε η επίλυση του προβλήματος θα διευκολυνθεί. Ακόμη τα ασαφή σημεία των προβλημάτων να προσδιοριστούν εικονιστικά, να προσδιοριστούν τα ζητούμενα με φωσφορούχο μαρκαδόρο, να επιλεγούν οι αναγκαίες προς επίλυση πράξεις, να γραφεί από τον μαθητή η συλλογιστική επίλυσης του προβλήματος (προκειμένου να διαπιστωθεί ευκολότερα από τον εκπαιδευτικό που ακολουθήθηκε λανθασμένη τακτική επίλυσης από τον μαθητή), να εκτελεσθούν οι πράξεις με την χρήση αριθμομηχανής, να συσχετιστεί το αποτέλεσμα με την ερώτηση του προβλήματος, να ελεγχθεί η λογικότητα της απάντησης. 

 

Η χρήση εικόνων στα Μαθηματικά προβλήματα επίλυσης είναι πολύ βοηθητική όπως και η σύνδεση του προβλήματος με τη ζωή, π.χ η βιβλιοθήκη του δωματίου σου πόσα ράφια έχει; πώς θα μπορούσες να τοποθετήσεις τα βιβλία αυτά στα ράφια της βιβλιοθήκης σου ώστε κάθε ράφι να έχει τον ίδιο αριθμό βιβλίων; Με βάση την εικόνα (βιβλιοθήκη) δείξε μου πως θα τοποθετούσες τα βιβλία αυτά στα ράφια της βιβλιοθήκης της τάξης μας. Η προσπάθεια για βελτίωση της ικανότητας των μαθητών με δυσλεξία στην εκτέλεση των πράξεων θα μπορούσε να στηριχθεί στο γεγονός ότι οι Δυσλεκτικοί μαθητές έχουν καλά ανεπτυγμένη τη λογική ικανότητα. Είναι βοηθητικό να εξηγείται με σαφήνεια το νόημα των πράξεων. Έχει ιδιαίτερη σημασία για τον δυσλεξικό μαθητή να ακούει ο ίδιος την φωνή του καθότι αυτό διευκόλυνε την κωδικοποίηση της γνώσης. Ο δυσλεκτικός μαθητής μπορεί να παρακινείται στο να αναφέρει δικά του πραγματικά παραδείγματα για να φανεί αν κατανόησε την ύλη καθώς και να αναπαριστά το μαθηματικό πρόβλημα με διαδραστικό τρόπο. Πιο κάτω θα παρουσιαστούν συνοπτικά οι ενέργειες που μπορεί να κάνει ένας εκπαιδευτικός προκειμένου να βοηθήσει τους μαθητές με δυσλεξία: 

 

1. να κάθεται ο μαθητής κοντά στον εκπαιδευτικό 

2.στην διόρθωση των γραπτών του να μην χρησιμοποιούνται έντονα χρώματα. Να διορθώνονται μόνο τα βασικά σφάλματα 

3. Να ζητείται από τον μαθητή η περίληψη του μαθήματος και όχι οι λεπτομέρειες 

4. στον πίνακα τα κείμενα να είναι με ευανάγνωστο τρόπο ή να δίδονται καλύτερα φυλλάδια στον μαθητή γραμμένα με την ειδική γραμματοσειρά για Δυσλεκτικούς μαθητές και το μέγεθος της γραμματοσειράς να είναι τουλάχιστον 14 

5. ο εκπαιδευτικός να μιλά καθαρά και ήρεμα 

6.να επαινείται ο μαθητής 

7. να μην υπερφορτώνεται με γραφική δουλειά για το σπίτι και ο εκπαιδευτικός να δείχνει κατανόηση και επιείκεια ως προς την έλλειψη οργάνωσης που μπορεί να χαρακτηρίζει την εργασία του 

8. τα βιβλία του Δυσλεκτικού μαθητή να είναι γραμμένα με ειδική γραμματοσειρά 

9. να του δίνεται πρόσθετος χρόνος στα διαγωνίσματα 

10. Να του δίνεται η δυνατότητα να χρησιμοποιεί αριθμομηχανή 

11. να του δίνεται η δυνατότητα να εξετάζεται προφορικά 

12. Να μην διορθώνονται τα ορθογραφικά λάθη του μαθητή 

13. Την ώρα της εξέτασης ο εκπαιδευτικός να εξηγεί στον μαθητή τα ζητούμενα των ασκήσεων, να επεξηγούνται έννοιες και ορισμοί που περιλαμβάνονται στις ασκήσεις 

14. ενημερώνονται γραπτά αλλά και προφορικά οι μαθητές με Δυσλεξία 

15. προσοχή στη διατύπωση των ερωτήσεων (σύντομες προτάσεις, απλό λεξιλόγιο) 

16.επεξηγούμε όσο χρειάζεται 

17. στην διδασκαλία είναι καλό να χρησιμοποιούνται πολλά παραδείγματα 

18.να αναγνωρίζονται οι ικανές συνθήκες για ορισμένες έννοιες 

19. να χρησιμοποιούνται εικόνες, διαγράμματα και γραφικές παραστάσεις 

20. να δίνεται τυπολόγιο (αν χρειάζεται) 

 

Οι πιο πάνω τρόποι ισχύουν και για την διδασκαλία των μαθημάτων θετικής κατεύθυνσης. Η αποτελεσματική διδασκαλία στηρίζεται στην ενεργή εμπλοκή του μαθητή στη μαθησιακή διαδικασία αλλά και στην παρακίνηση του να γοητευτεί από το γνωστικό αντικείμενο προκειμένου να το αγαπήσει. Μαθαίνουμε καλύτερα ό,τι αγαπάμε!