Πώς γράφουμε σωστά μια έκθεση

Η Νεοελληνική Γλώσσα είναι ένα βασικό μάθημα, φαινομενικά εύκολο, ωστόσο αν δε μελετηθεί προσεκτικά και με τον τρόπο που πρέπει, γίνεται αρκετά δύσκολη η παρακολούθηση του στις τάξεις τόσο του Γυμνασίου όσο και του Λυκείου. Η δυσκολία του μαθήματος αυτού έγκειται στο γεγονός πως πρόκειται για νέα ελληνικά κι έτσι ο μαθητής τείνει να θεωρεί πως ξέρει ήδη όσα διδάσκεται, με αποτέλεσμα να μην δίνει την απαιτούμενη προσοχή. Μια άλλη δυσκολία που σχετίζεται με το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι αυτή της διχοτόμησης του μαθήματος σε δύο μέρη: το θεωρητικό με τις ασκήσεις και την παραγωγή λόγου, ή αλλιώς, την έκθεση. Με αυτό θα ασχοληθούμε παρακάτω.

Η συγγραφή μιας έκθεσης δεν είναι δύσκολη, αρκεί να γνωρίζουμε κάποιους βασικούς κανόνες. Πρόκειται για το τμήμα του μαθήματος το οποίο είναι αρκετά περίπλοκο στη διόρθωση του, κι αυτό συμβαίνει γιατί η συγγραφή της έκθεσης είναι μια καθαρά υποκειμενική διαδικασία. Όταν, δηλαδή, καλείται ένας εκπαιδευτικός να διορθώσει μια έκθεση, δεν καλείται να κρίνει την άποψη του μαθητή, αλλά την ορθότητα της αιτιολόγησης του και την παράθεση των απαραίτητων στοιχείων για το θέμα που του δίνεται.

Με πιο απλά λόγια, τα θέματα της έκθεσης συνήθως έχουν να κάνουν με ένα πρόβλημα, όπως για παράδειγμα η μόλυνση του περιβάλλοντος. Σε αυτήν την περίπτωση, μπορεί να ζητηθεί από το μαθητή να αναλύσει τα αίτια του εκάστοτε προβλήματος, τις συνέπειες ή τις πιθανές λύσεις, τρόπους αντιμετώπισης, προλήψεις κτλ. Ακόμα, σε μια έκθεση μπορεί να ζητηθεί η ανάλυση των θετικών κι αρνητικών χαρακτηριστικών μιας κατάστασης ή ενός πράγματος, όπως λόγου χάρη τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του ιντερνέτ. Πιθανό θέμα έκθεσης, επιπλέον, είναι συχνά η παράθεση μια προσωπικής εμπειρίας, πραγματικής ή φανταστικής, ειδικά στις μικρότερες τάξεις, ή η συγγραφή μιας ιστορίας.

Όποιο κι αν είναι το θέμα της έκθεσης, πάντα αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο και αποτελείται από τα ίδια δομικά στοιχεία. Με τον όρο δομικά στοιχεία εννοούμε το ¨σώμα¨ της έκθεσης, τα μέρη της. Αυτά είναι τρία: α) ο πρόλογος, β) το κυρίως θέμα και γ) ο επίλογος. Τα δομικά αυτά μέρη αποτελούνται από παραγράφους, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν επίσης δομή, την οποία δε θα αναλύσουμε προς το παρόν. Ο πρόλογος κι ο επίλογος αποτελούνται από μία παράγραφο ενώ στο κυρίως θέμα μπορούμε να αναλύσουμε σε όσες παραγράφουμε θέλουμε.

Αναλύοντας τα δομικά μέρη, ο μαθητής πρέπει να θυμάται πως ο πρόλογος αποτελεί την εισαγωγή, το κομμάτι που θα ενημερώσει τον αναγνώστη για το θέμα της έκθεσης, για τα όσα, δηλαδή, πρόκειται να διαβάσει αναλυτικά στη συνέχεια. Είναι σημαντικό όταν γράφεται ο πρόλογος να προσέξει ο μαθητής ώστε να μην αναφέρει σε αυτόν κάποιο επιχείρημα ή άλλο βασικό τμήμα της έκθεσης, το οποίο θα αναπτυχθεί στο κυρίως θέμα. Στον πρόλογο πρέπει να πούμε απλά, συνοπτικά, με τι θα ασχοληθούμε στο κείμενο, ενώ μπορούμε να πούμε δύο λόγια για το θέμα αυτό καθ' αυτό. Μπορούμε, δηλαδή, να αναφέρουμε πότε και γιατί πρωτοεμφανίστηκε αυτό το φαινόμενο για το οποίο γράφουμε, αν είναι δυνατό, ή να πούμε λίγα βιογραφικά στοιχεία εφόσον το θέμα μας είναι κάποιο πρόσωπο. Αν, για παράδειγμα, το θέμα της έκθεσης μας είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος, μπορούμε να μιλήσουμε λίγο για τη σημασία του περιβάλλοντος στη ζωή ή για τους τομείς τους οποίους επηρεάζει, εφόσον φυσικά αυτά δεν είναι απαραίτητο να αναλυθούν στη συνέχεια. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση στον πρόλογο να αναφερθεί λεπτομερώς κάτι από όσα θα γραφτούν έπειτα στο κυρίως θέμα.

Στη συνέχεια, προχωράμε στο κυρίως θέμα της έκθεσης. Εδώ πρόκειται να αναλύσουμε τα επιχειρήματα μας, τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα, τις πιθανές λύσεις, τα προβλήματα ή ότι άλλο μας ζητείται από το θέμα. Αυτό που πρέπει να προσέξει ο μαθητής γράφοντας το κυρίως θέμα της έκθεσης, είναι να μην επαναλαμβάνεται. Πρέπει σε κάθε μια παράγραφο να αναλύεται μια μονάχα πτυχή του θέματος, όχι δύο θέματα σε μια παράγραφο αλλά ούτε και ένα θέμα να αναλύεται το ίδιο σε δύο ή παραπάνω παραγράφους. Έτσι, αν το θέμα μας ζητά να προτείνουμε κάποιες λύσεις για ένα πρόβλημα, τότε θα πρέπει σε κάθε παράγραφο να προτείνεται από μια λύση. Αν ωστόσο σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε σύντομα όλες τις λύσεις, ή μια άλλη κατηγορία πραγμάτων, και στη συνέχεια να αναλυθεί κάτι διαφορετικό, τότε αυτά μπορούν να συνοψιστούν σε μια παράγραφο, εφόσον θέλουμε να παρουσιαστούν επιγραμματικά επειδή δεν αποτελούν το βασικό θέμα αλλά συμπληρωματικές πληροφορίες. Αφού, λοιπόν, πρόκειται να αναφέρουμε σε κάθε παράγραφο διαφορετικές λεπτομέρειες, για το ίδιο όμως θέμα, πρέπει να εισάγουμε απαραίτητα συνδετικές λέξεις, ώστε να συνδεθούν οι παράγραφοι μεταξύ τους. Λέξεις όπως αρχικά, εν πρώτοις, δευτερευόντως, επιπλέον, επίσης, ακόμα, ως επί τω πλείστω, συνεχίζοντας κ.ο.κ. είναι ιδανικές για να συνδεθούν νοηματικά οι παράγραφοι μας, ενώ υπάρχουν και αντιθετικοί σύνδεσμοι αν θέλουμε να αλλάξουμε το θέμα, παρουσιάζοντας στην επόμενη παράγραφο κάτι αντίθετο από την προηγούμενη. Υπάρχουν σύνδεσμοι ταιριαστοί για κάθε περίσταση, για να δείξουμε συνέχεια, εναντίωση, αρίθμηση ή ό, τι άλλο θέλουμε, οπότε είναι απαραίτητο ο μαθητής να εξοικειωθεί με τους συνδέσμους και να είναι ικανός να κρίνει ποιον πρέπει να επιλέξει κάθε φορά, χωρίς να επαναλαμβάνει συνέχεια τους ίδιους. Γενικότερα, στην έκθεση μισούμε τις επαναλήψεις οποιασδήποτε λέξης, ειδικά του και. Εφιστάται η προσοχή του μαθητή σε αυτό το σημείο, ώστε να είναι πρωτότυπος και να χρησιμοποιεί κάθε φορά διαφορετικές συνώνυμες, αντί της ίδιας λέξης. Για να το πετύχει αυτό απαιτείται διεύρυνση του λεξιλογίου του.

Αφού έχει ολοκληρωθεί και το κυρίως θέμα, σειρά έχει ο επίλογος. Ο επίλογος είναι η τελευταία παράγραφος του κειμένου μας, στην οποία θα γράψουμε σύντομα το τέλος του γενικού θέματος. Εκεί δεν παραθέτουμε τίποτα καινούριο, δεν εισάγουμε νέο θέμα ούτε αναλύουμε κάτι. Απλά κλείνουμε το κείμενο κάνοντας μια σύντομη σύνοψη όσων αναφέραμε, μόνο όσων κρίνουμε ως πιο ουσιώδη, ενώ μπορούμε εκεί να βάλουμε τα συμπεράσματα μας από όλα τα προηγούμενα εφόσον αυτό είναι εφικτό με βάση το θέμα της έκθεσης.

Έχοντας γράψει προσεκτικά το κείμενο μας, ακολουθώντας όλα τα παραπάνω, μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως γράψαμε μια καλή έκθεση, σωστά δομημένη και τεκμηριωμένη. Τέλος, σημαντικό είναι ο μαθητής να διαβάσει ξανά, προσεκτικά όλο το κείμενο του τελειωμένο για να διορθώσει τυχόν λάθη βιασύνης, ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη, ελλείψεις ή επαναλήψεις. Αφού ολοκληρώσει τον τελικό έλεγχο, η έκθεση είναι έτοιμη.