Ιλιάδα: Ανάλυση ραψωδίας Ζ

της

Χριστίνας Σμαραγδάκη

ΙΛΙΑΔΑ - Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ (στίχοι 369 - 529)

• ΣΚΗΝΗ 1η (369 - 389): Η αναζήτηση της Ανδρομάχης από τον Έκτορα
• ΣΚΗΝΗ 2η (390 - 494): Ο Έκτορας βρίσκει την Ανδρομάχη με το γιο τους στις Σκαιές Πύλες, ο αποχαιρετιμσός του ζευγαριού
• ΣΚΗΝΗ 3η (495 - 502): Η Ανδρομάχη θρηνεί το χαμό του άνδρα της
• ΣΚΗΝΗ 4η (503 - 529): Ο Έκτορας συναντά τον Πάρη και προχωρούν μαζί στο πεδίο της μάχης

Ο Έκτορας, αφήνοντας για λίγο το πεδίο της μάχης, περιμένει να βρει τη σύζυγο του στο σπίτι να υφαίνει, όπως αρμόζει σε μια ομηρική γυναικεία φιγούρα (βλ. Ελένη στη ραψωδία Γ & Ζ, Καλυψώ & Κίρκη στην Οδύσσεια). Αυτό, ωστόσο, δε συμβαίνει. Έτσι, αναβάλλεται η τυπική συνάντηση των συζύγων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται αγωνία, αιφνιδιασμός, ένταση και αμφιβολία. Επιπλέον, η Ανδρομάχη επιθυμώντας διακαώς να μάθει νέα του άνδρα της, οδηγείται εκτός σπιτιού, τον ψάχνει στο δικό του χώρο, ενώ εκείνος την αναζητά στο δικό της, δηλαδή στο παλάτι. Στο στίχο 373 ο αναγνώστης πληροφορείται για το λόγο της απουσίας της Ανδρομάχης ενώ συγχρόνως διαφαίνεται ο αντίκτυπος του πολέμου στην ψυχολογία του άμαχου πληθυσμού.



Παρακάτω, στο στίχο 375, ο Έκτορας φαίνεται να στέκεται στο κατώφλι, όχι στο εσωτερικό του παλατιού, όπως ο Πάρης. Εδώ τονίζεται η αντίθεση του πολεμιστή με τον απλό πολίτη. Ο Έκτορας βιάζεται να γυρίσει στο πεδίο της μάχης(στ. 370, 375, 390), δε χάνει χρόνο σε ξεκούραση ή σε άσκοπες στάσεις, καθώς νιώθει άσχημα εγκαταλείποντας το καθήκον. Η συμπεριφορά του Πάρη δείχνει εκ διαμέτρου αντίθεση συμπεριφορά, αφού προτιμά να μείνει στο σπίτι παρακολουθώντας τις γυναικείες ασχολίες. Με αυτήν του τη στάση δίνει την εντύπωση πως δεν έχει συνειδητοποιήσει τον πόλεμο και την καταστροφή που ο ίδιος προκάλεσε, αφήνοντας το βάρος των πράξεων του στον Έκτορα. Ο πολεμιστής Έκτορας επιθυμεί να δει την οικογένεια του, αγνοώντας πως είναι για τελευταία φορά, αλλά συγχρόνως βιάζεται να γυρίσει στο μέτωπο. Έτσι, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του να βρει τη σύζυγο του, κινείται προς τις πύλες για το στρατόπεδο. Εκεί θα συναντηθεί τυχαία με τη, Ανδρομάχη, ενώ ο αναγνώστης είναι πεπεισμένος πως η συνάντηση αυτή δε θα πραγματοποιηθεί ποτέ. Όταν ο Έκτορας βρίσκει τελικά την Ανδρομάχη, είναι μαζί με το γιο τους, Αστυάνακτα. Είναι σημαντική η παρουσία του μικρού καθώς πρέπει όλη η οικογένεια να είναι παρούσα στον αποχαιρετισμό. Με την ολοκλήρωση της συνάντησης, την ανταλλαγή όρκων αγάπης και της αμοιβαίας ερωτικής εξομολόγησης, ο αναγνώστης παρακολουθεί το θρήνο για τον επερχόμενο χαμό του πολεμιστή.

Επική ειρωνεία: Ο Έκτορας ψάχνει την Ανδρομάχη, η οποία λείπει, και μαθαίνει πως βρίσκεται στα τείχη. Αυτό το γνωρίζουν όλοι, κυρίως ο αναγνώστης, εκτός από τον Έκτορα.

Εικόνα: στ. 373: η οικονόμος παρουσιάζει παραστατικότατα την Ανδρομάχη στα τείχη να παρακολουθεί τη μάχη με αγωνία. Η αγωνία της είναι η ίδια με των υπόλοιπων γυναικών που ζητούσαν απελπισμένα πληροφορίες για τους δικούς τους από τον Έκτορα μπαίνοντας στην πόλη (στ. 237-241). Η Ανδρομάχη δε βρισκόταν ανάμεσα τους, διαφοροποιείται από το πλήθος, ενώ δημιουργείται αγωνία από την απουσία της, κάνοντας τη συνάντηση με τον Έκτορα να φαίνεται απραγματοποίητη. Στους στίχους 392 & 404-6 ακολουθεί η περιγραφή του σκηνικού και των πρωταγωνιστών: αρχικά περιγράφονται οι κινήσεις κι έπειτα η έκφραση και το βλέμμα. Η αγωνία του πολεμιστή μετατρέπεται σε ηρεμία του πατέρα από το βλέμμα του γιου του. Σε αυτό το σημείο δε χρειάζονται λόγια, αρκεί μόνο η αναφορά στο χαμόγελο του πολεμιστή για να καταλάβουμε τα συναισθήματα του. Με όμοιο τρόπο, η σύζυγος δακρύζει αντί να μονολογήσει.

Άστοχα ερωτήματα: στ. 378-380: ο Έκτορας με απανωτές ερωτήσεις προσπαθεί να μάθει που βρίσκεται η γυναίκα του. Απορεί και προτείνει με διαδοχικά ερωτήματα εύλογες λύσεις, που όμως δεν είναι πραγματικές. Με έξυπνο τρόπο θα του απαντήσει η οικονόμος έπειτα σε κάθε ερώτημα με τη σειρά, αναιρώντας τα με τα ίδια σχεδόν λόγια, λύνοντας στο τέλος το μυστήριο (στ. 386-389). Πρόκειται για περιττή φλυαρία, ωστόσο παρασύρει τον αναγνώστη σε υποθέσεις και κορυφώνει την αποκάλυψη.

Επιβράδυνση: στ. 381- 393. Η πλοκή κυλά αργά, καθώς ο Έκτορας προσπαθεί να μάθει πληροφορίες. Η αγωνία εντείνεται κι ο αναγνώστης αναμένει την κορύφωση της δράσης ενώ μεσολαβούν πληροφορίες γενεαλογικές και περιγραφές του βρέφους (όμορφο αστέρι, δύο ονόματα, Σκαμάνδριος και Αστυάνακτας).

Συναισθήματα: στ. 406: με το <<Οιμέ>> αντιλαμβανόμαστε την ψυχολογία της Ανδρομάχης, η οποία περιγράφηκε ήδη (στ. 373, 386, 388, 394)

Επιχειρήματα Ανδρομάχης: αρχικά φοβάται για το μέλλον, την ορφάνια του μικρού και τη δική της χηρεία (στ. 406-413). Έπειτα αναφέρεται στο παρελθόν, όσα είχε κάποτε και τα έχασε (στ. 413-428). Εν τέλει κάνει λόγο για όσα έχει στο παρόν και πρόκειται να χάσει (στ. 429-430).

Τραγική ειρωνεία: Σκεφτόμενη όσα έχει χάσει ως τώρα καταλήγει πως αν χάσει τον άνδρα της, το μόνο πρόσωπο που της έχει μείνει, είναι προτιμότερο να πεθάνει. Όντως, πολύ σύντομα θα χάσει και το τελευταίο αυτό στήριγμα και θα αναγκαστεί να πορευτεί μονάχη.

Αναδρομική αφήγηση: στ. 414 - 528: η Ανδρομάχη θυμάται τη μοίρα της οικογένειάς της

Στ. 414-430: Σε 15 στίχους ο ποιητής αναφέρεται στα ανδραγαθήματα του Αχιλλέα, πλέκοντας ολοφάνερα το εγκώμιο του και υπενθυμίζοντας ποιος είναι ο κεντρικός ήρωας του έργου. Αυτό γίνεται σε ένα μέρος του έργου όπου δε φαίνεται να υπάρχει χώρος γι' αυτόν, σε μια κατά τα άλλα ρομαντική σκηνή, ωστόσο το έργο είναι πολεμικό και πρωταγωνιστής αυτού είναι ο Αχιλλέας. στ. 416: Περιγράφεται ο ιπποτισμός του Αχιλλέα, δεν ατιμάζει το νεκρό, στερώντας του όλα τα όπλα προκειμένου να γίνει ολοφάνερη η νίκη του. Ο ήρωας αυτός έχει ήθος, σεβασμό και τιμή. Τραγική ειρωνεία: η Ανδρομάχη δε θα καταφέρει να ξεφύγει από τη μοίρα της, αυτός που ξεκλήρισε την οικογένεια της ολόκληρη, θα σκοτώσει και το τελευταίο στήριγμα που της απέμεινε.

Ειρωνεία & Αντίθεση: στ. 417: Ο Αχιλλέας δεν ατίμωσε τον Ηετίωνα. Κάτι παρόμοιο δε θα δούμε στο πτώμα του Έκτορα, τον οποίο θα φροντίσει να ατιμάσει όσο δύναται περισσότερο στη ραψωδία Χ.

Αναχρονισμός: στ. 418: η καύση των νεκρών ήταν ταφική συνήθεια της εποχής του Ομήρου και όχι του τρωικού πολέμου, που αντανακλά τα μυκηναϊκά χρόνια. Οι νεκροί τότε θάβονταν σε τάφους.

στ. 433: Η Ανδρομάχη έχει ένα λογικό και ρεαλιστικό σχέδιο, βασισμένο στην αγάπη της και την επιθυμία να προστατέψει την οικογένεια της. Πρόκειται για έντονη έκφραση συναισθημάτων. Ωστόσο, ο Έκτορας είναι ήρωας, δεν πρόκειται να λιποτακτήσει αφού η συμπεριφορά του παρακινείται από την αιδώ (το σπουδαιότερο ομηρικό συναίσθημα), το φόβο μην ατιμωθεί, μη φανεί ανάξιος και δειλός (στ. 441). Ο Έκτορας φοβάται όσο κι η Ανδρομάχη, πάνω από όλα, όμως, είναι πολεμιστής και πολέμαρχος, δε θα προδώσει το λαό του ούτε το γένος του. Γι' αυτό και δρα με τη λογική κι όχι με το συναίσθημα. Μεγάλη αξία κατά την ομηρική εποχή δίδεται στην κοινή γνώμη, στη γενναιότητα, την υστεροφημία και την απόδειξη πως ο γιος δεν είναι απλά αντάξιος των πατέρων του αλλά ακόμα αξιότερος. Ο ομηρικός ήρωας δε μάχεται για να νικήσει, πολεμά για τη δόξα. Έτσι, αν κι ο Έκτορας γνωρίζει πως η Τροία έχει πλέον χαθεί, συνεχίζει ως το τέλος για να πεθάνει στο πεδίο με τόλμη.

Προοικονομία: στ. 448-449: η πτώση της Τροίας

στ. 450-455: Όπως έκανε πριν κι η Ανδρομάχη (στ. 429-430), ο Έκτορας τοποθετεί τη γυναίκα του στην κορυφή των αγαπημένων του προσώπων. Οι ήρωες εδώ συνδέονται με βαθιά αγάπη και εκτίμηση, είναι δεμένοι και θα είναι ως το θάνατο.

στ. 462-465: Ο Έκτορας εύχεται να πεθάνει προτού δει τη γυναίκα του δούλα σε ξένα χέρια. Το ίδιο είχε ευχηθεί νωρίτερα κι η ίδια (στ. 410-411), τονίζοντας την αμοιβαιότητα των αισθημάτων τους, τις κοινές επιθυμίες και πεποιθήσεις. Στην περίπτωση του Έκτορα, η δουλεία της βασίλισσας του θα πλήξει σημαντικά και την υστεροφημία του γένους του.

στ. 466: Το βαρύ και καταθλιπτικό κλίμα έρχεται να ελαφρύνει έντεχνα η παιδική αφέλεια. Οι δύο ήρωες γίνονται ξαφνικά ανέμελοι γονείς που χαίρονται το γιο τους κι έτσι χάνεται το πένθιμο κλίμα κι οι δυσοίωνες προβλέψεις. Επιπλέον παρατηρούμε το θρίαμβο της παιδικής αθωότητας: η Ανδρομάχη δεν κατάφερε να ¨διώξει¨ τον πολεμικό χαρακτήρα του συζύγου της, όμως ο μικρός ευκολότατα τον αναγκάζει να βγάλει την περικεφαλαία, υποτάσσοντας τον πολέμαρχο. Ο Έκτορας τώρα είναι μόνο πατέρας, οπότε το κλίμα είναι καθαρά αισιόδοξο: ο μικρός είναι το ελπιδοφόρο μέλλον (επική ειρωνεία: ο πατέρας κάνει όνειρα για το παιδί του, το οποίο γνωρίζουμε πόσο τραγικά θα πεθάνει). Έντονη αντίθεση του προηγούμενου θρήνου με την τωρινή αισιοδοξία.

στ. 489: Ο ήρωας ξαναγίνεται πολεμιστής, έχει αποχαιρετήσει την οικογένεια του κι η πλοκή μπορεί να συνεχιστεί ξανά με το γενικότερο πολεμικό κλίμα που επικρατεί σε όλο το έργο.

Μοιρολατρία: στ. 489: οι σκέψεις του Έκτορα ότι όλα είναι γραμμένα από τη μοίρα, είναι ανάλογες με σημερινές αντιλήψεις

Τραγική ειρωνεία: στ. 500: οι γυναίκες στο παλάτι ήδη κλαίνε τον Έκτορα, αν και ακόμα είναι ζωντανός. Ο ήρωας δεν ξεφεύγει από τη μοίρα του. Κυριαρχούν τα δάκρυα, τα οποία τώρα είναι θρηνητικά (αντίθεση: στ. 406 δάκρυα χαράς).

Προοικονομία: στ. 502: Από δω κι έπειτα θα περιγράφονται μόνο νίκες των Τρώων, καμία αναφορά στο θάνατο του Έκτορα ή την πτώση της Τροίας, την οποία ωστόσο προέβλεψε κι ο ίδιος. Παρ' αυτά, τόσο η πτώση όσο κι ο θάνατος είναι δεδομένα.

στ. 521-525: Ως τώρα ο Έκτορας κατηγορούσε τον Πάρη. Στο τέλος όμως της ραψωδίας, βλέποντας τον έτοιμο για μάχη, τον εμψυχώνει αναγνωρίζοντας την ανδρεία του, τονίζοντας την ευθύνη αλλά και το βάρος που κουβαλούν κι οι δύο εξ αιτίας των επιλογών του Πάρη.

Παρομοιώσεις: στ. 401 & 506-514: μια σύντομη και μια εκτεταμένη

Χαρακτηρισμός προσώπων (Ηθογράφηση)

Έκτορας

Πρόκειται για τον πρωταγωνιστή της ραψωδία Ζ. Η προσωπικότητά του εδώ δεν είναι μόνο του πολεμιστή, αλλά και του συζύγου και πατέρα. Ως πολεμιστής δε νιώθει άνετα εγκαταλείποντας το πεδίο της μάχης, γι' αυτό άλλωστε και στέκεται στο κατώφλι του σπιτιού του. Ωστόσο είναι μεγάλη η επιθυμία του να δει τη γυναίκα και το παιδί του. Όπως προδίδει η γενικότερη στάση του, αγαπά ειλικρινά την Ανδρομάχη, καταλαβαίνει τους φόβους της, αλλά οι ευθύνες που έχει απέναντι στην πατρίδα και το λαό του βαραίνουν περισσότερο. Είναι συναισθηματικά φορτισμένος σε όλη τη σκηνή, πρόκειται για την τελευταία φορά που βλέπει την οικογένεια του, κατά βάθος το γνωρίζει και φροντίζει να πει όλα όσα νιώθει. Είναι, βεβαίως, περισσότερο εκδηλωτικός με το παιδί του και παρουσιάζεται πιο συγκρατημένος, αλλά γεμάτος αγάπη, προς τη σύζυγο του. Είναι τραγικό πρόσωπο, καθώς γνωρίζει το τέλος του, παρ' αυτά μένει πιστός στο καθήκον του. Με τον Πάρη δεν είναι τόσο αυστηρός όσο πιθανόν θα όφειλε, ωστόσο δεν παραλείπει να τονίσει τη γενναιότητά του προκειμένου να τον εμψυχώσει και να του υπενθυμίσει τις ευθύνες του.

Ανδρομάχη

Είναι επίσης τραγική ηρωίδα. Παρουσιάζεται ως μια σύζυγο τρυφερή, ευαίσθητη και αφοσιωμένη στον άνδρα και το γιο της, γεμάτη αγωνία για το μέλλον της οικογένειας της και ανησυχία. Η αβεβαιότητα την οδηγεί έξω από το σπίτι, ώστε να μάθει όσα μπορεί για την έκβαση της μάχης. Η ψυχολογία της είναι ταραγμένη μιας κι έχει βιώσει πολλές συμφορές με την οικογένειά της στο παρελθόν, αγνοώντας πως πρόκειται να της συμβούν ακόμα μεγαλύτερα δεινά.. Δε μπορεί να διανοηθεί τη ζωή της χωρίς τον Έκτορα και φροντίζει να του το γνωστοποιήσει σε αυτήν την τελευταία συνάντηση . Σε αντίθεση με το σύζυγο της, λειτουργεί με το συναίσθημα, γι' αυτό τα επιχειρήματά της στοχεύουν σε αυτό, στην προσπάθεια της να προστατέψει την οικογένειά της. Η αμοιβαιότητα των αισθημάτων τους είναι εμφανής, αν και εκδηλώνεται διαφορετικά. Η τραγική της μοίρα τη θέτει σύμβολο όλων των γυναικών, όλου του άμαχου πληθυσμού, που βιώνει τις οδυνηρές συνέπειες ενός πολέμου.