της Ιωάννας Αρβανιτίδου
Ο Albrecht Dürer θεωρείται ο σημαντικότερος Γερμανός καλλιτέχνης του 16ου αιώνα, ο οποίος με την πολύπλευρη δραστηριότητα του σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην έναρξη της Αναγέννησης στη Βόρεια Ευρώπη.
Η ζωή του, καθώς και πολυάριθμες βιογραφικές λεπτομέρειες, είναι γνωστή μέσω της αλληλογραφίας και του ημερολογίου του. Ο A. Dürer γεννήθηκε στις 24 Μαΐου 1471, στη Νυρεμβέργη, και ήταν ο δεύτερος γιος του χρυσοχόου Albrecht Dürer του πρεσβύτερου. Το επάγγελμα του πατέρα του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή του μικρού Albrecht, ο οποίος από παιδί έδειξε ένα εκπληκτικό χάρισμα στο σχέδιο. Στο πατρικό εργαστήρι μυήθηκε στην τέχνη του σχεδίου και της χαρακτικής, ενώ από τα δεκαέξι μέχρι τα δεκαεννιά του χρόνια μαθήτευσε στο μεγαλύτερο εργαστήρι της πολιτείας, του ζωγράφου Michael Wolgemut, όπου διδάχθηκε τη ζωγραφική και τη χαρακτική εικόνων, σε ξύλο και σε χαλκό, την εικονογράφηση βιβλίων, την υδατογραφία και την ελαιογραφία.
Στο νέο περιβάλλον, ο A. Dürer, ενήλικος πλέον, με την βοήθεια του Φλαμανδού ζωγράφου Hans Pleydenwurff ανακάλυψε τους Φλαμανδούς καλλιτέχνες, όπως ο Rogier van der Weyden και ο Dieric Bouts των οποίων η επιρροή δέσποζε στη γερμανική ζωγραφική της εποχής. Στην καλλιτεχνική του ωρίμανση συνέβαλε και η μελέτη σύγχρονων του Ιταλών και Γερμανών ζωγράφων, όπως ο Martin Schongauer, μαθητής του Rogier van der Weyden και διασημότερος χαράκτης της εποχής.
Ο A. Dürer, μετά το τέλος της εκπαίδευσης του, ακολούθησε τη συνήθεια των λοιπών καλλιτεχνών της εποχή: περιοδεία και σύντομη εργασία σε διάφορα εργαστήρια με στόχο τη διεύρυνση του καλλιτεχνικού τους ορίζοντα. Το ταξίδι ξεκίνησε το 1490 από την Ρηνανία και λίγο αργότερα βρέθηκε στο Colmar της Αλσατίας με σκοπό να συναντήσει τον μεγαλύτερο χαλκογράφο της εποχής, τον Martin Schongauer, ο οποίος, όμως, είχε πεθάνει ξαφνικά λίγους μήνες νωρίτερα. Οι αδερφοί του διάσημου χαράκτη συνέστησαν τον A. Dürer στον κύκλο του εκλιπόντος, στη Βασιλεία, η οποία ήταν τότε πνευματικό και βιβλιεμπορικό κέντρο, και ο A. Dürer ξεκίνησε να συνεργάζεται στην εικονογράφηση βιβλίων με ξυλογραφίες.
Μετά από τέσσερα χρόνια, ο A. Dürer επέστρεψε στην γενέτειρα του, για να παντρευτεί την Agnes Frey, κόρη ενός πλούσιου εμπόρου, στην οποία αφιέρωσε έναν από τους πρώτους πίνακες του Νέος με το άνθος (1494, Παρίσι: Μουσείο Λούβρου). Τον ίδιο χρόνο πήγε στην Ιταλία, κυρίως στη Βενετία, όπου συχνάζει στα εργαστήρια του Giovanni Bellini, Vittore Carpaccio και Bartolommeo Vivarini. Το πιο ενδιαφέρον έργο του A. Dürer, επηρεασμένο από την τέχνη του Giovanni Bellini, είναι Η Παναγιά και το Θείο Βρέφος (1498/9, Βιέννη: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης).
Ο A. Dürer απέδωσε σκηνές της κλασικής μυθολογίας με βιαιότητα και πλαστική δύναμη. Δύο εντυπωσιακά έργα αυτής της δυναμικής είναι Ο Θάνατος του Ορφέα (1494, Αμβούργο: Αίθουσα Τέχνης) και Η αρπαγή της Ευρώπης (1494/5).
Το 1496, ο A. Dürer επέστρεψε στη Νυρεμβέργη, όπου και ξεκίνησε το δικό του εργαστήρι και τα επόμενα χρόνια ασχολήθηκε αδιάκοπα με τη ζωγραφική και την χαρακτική. Ωστόσο, το ανήσυχο πνεύμα του τον οδήγησε σε συνεχείς μετακινήσεις περνώντας τον χρόνο του μεταξύ Γερμανίας και Ιταλίας. Σημαντικά έργα από την εποχή που εργαζόταν στην Ιταλία είναι η Γέννηση (1503), Η προσκύνηση των Μάγων (1504, Φλωρεντία: Uffizi) και η Γιορτή των Ρόδινων Στεφάνων (ή Γιορτή του Ροζάριο) (1506).
Η επιστροφή του στην πατρίδα εγκαινίασε μια πολύ γόνιμη περίοδο για τον καλλιτέχνη, η οποία απέφερε μια ιδεαλιστική φάση στη σταδιοδρομία του και κορυφώθηκε στο χαρακτικό έργο Αδάμ και Εύα (1507, Μαδρίτη: Μουσείο του Πράδο), το οποίο ο ζωγράφος υπερήφανα υπέγραψε.
Ο καλλιτέχνης, όμως, δεν έμεινε ικανοποιημένος και ξαναέφυγε για την Βενετία για μετεκπαίδευση. Ωστόσο, η άφιξη ενός τόσο διάσημου αντιπάλου δεν ήταν ευχάριστη έκπληξη για τους ελάσσονες καλλιτέχνες της πόλης, γεγονός που αποτυπώνεται στο γράμμα που έγραψε ο A. Dürer σε έναν φίλο του:
«…Έχω πολλούς φίλους, που με συμβουλεύουν να μην τρώω και να μην πίνω μαζί με τους ζωγράφους τους. Πολλοί από αυτούς είναι εχθροί μου. Αντιγράφουν τα έργα μου στις εκκλησίες κι όπου τα βρουν, κι έπειτα κατακρίνουν τη δουλειά μου λέγοντας πως δεν ακολουθεί τον κλασικό τρόπο, και επομένως δεν είναι καλή…»
Το 1509, μετά την επιστροφή του στη Νυρεμβέργη, αγόρασε το σπίτι που σήμερα στεγάζει το μουσείο του Albrecht Dürer και συνέχισε να εργάζεται με φλογερό πάθος, μοιράζοντας τον χρόνο του μεταξύ συγγραφής, χαρακτικής και ζωγραφικής. Αυτή η περίοδος ήταν πολύ παραγωγική και αρκετά σημαντικά έργα του καλλιτέχνη φιλοτεχνήθηκαν τότε, όπως η Προσκύνηση της Αγίας Τριάδας (1511, Βιέννη: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) και η περίφημη ξυλογραφία του ρινόκερου (1515, Ουάσιγκτον: Εθνική Πινακοθήκη).
Η πρώτη απόπειρα του A. Dürer να εκφραστεί με ξυλογραφίες έγινε το 1499, με μια σειρά έργων με θέμα την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Η προσπάθεια αυτή γνώρισε μεγάλη επιτυχία λόγω της έντασης και της δύναμης στην απόδοση των μορφών. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1511, ακολούθησε μια δεύτερη προσπάθεια με δυναμικές γραμμές που παρέλυαν τον θεατή.
Το τελευταίο μεγάλης κλίμακας έργο του A. Dürer είναι Οι Τέσσερις Απόστολοι (1526, Μόναχο: Παλαιά Πινακοθήκη), μέσω του οποίου εισάγει τον νέο τύπο ανθρώπου που ανακάλυψε η Αναγέννηση, με έντονη ηθική αυστηρότητα και δραματική ένταση. Το έργο αποτελείται από δύο τμήματα, προφανώς τα πλαϊνά φύλλα ενός τριπτύχου που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Αυτό το ημιτελές έργο του μεγάλου Γερμανού καλλιτέχνη αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα της τέχνης του.
Ο A. Dürer πέθανε στις 6 Απριλίου 1528 εξασθενημένος από την ελονοσία.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. G. Zampa, L’ Opera Completa di Durer, στο: F. Rizzoli (ed.), Classici dell’ Arte, Milano 1968.
2. Οι Μεγάλοι Έλληνες Ζωγράφοι (από την Αναγέννηση στον Γκρέκο), Αθήνα 1977.
3. E. U. Combrich, Το χρονικό της Τέχνης, Αθήνα 1994.
4. H. Belting κ.α (επιμ.), Εισαγωγή στην Ιστορία της Τέχνης, Λ. Γυιόκα (μτφ.), Θεσσαλονίκη 1995.
5. Μ. Παπανικολάου, Το κόκκινο Τετράγωνο. Θέματα Ιστορίας και Κριτικής της Τέχνης, Θεσσαλονίκη 2005.
Ο Albrecht Dürer θεωρείται ο σημαντικότερος Γερμανός καλλιτέχνης του 16ου αιώνα, ο οποίος με την πολύπλευρη δραστηριότητα του σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην έναρξη της Αναγέννησης στη Βόρεια Ευρώπη.
Η ζωή του, καθώς και πολυάριθμες βιογραφικές λεπτομέρειες, είναι γνωστή μέσω της αλληλογραφίας και του ημερολογίου του. Ο A. Dürer γεννήθηκε στις 24 Μαΐου 1471, στη Νυρεμβέργη, και ήταν ο δεύτερος γιος του χρυσοχόου Albrecht Dürer του πρεσβύτερου. Το επάγγελμα του πατέρα του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή του μικρού Albrecht, ο οποίος από παιδί έδειξε ένα εκπληκτικό χάρισμα στο σχέδιο. Στο πατρικό εργαστήρι μυήθηκε στην τέχνη του σχεδίου και της χαρακτικής, ενώ από τα δεκαέξι μέχρι τα δεκαεννιά του χρόνια μαθήτευσε στο μεγαλύτερο εργαστήρι της πολιτείας, του ζωγράφου Michael Wolgemut, όπου διδάχθηκε τη ζωγραφική και τη χαρακτική εικόνων, σε ξύλο και σε χαλκό, την εικονογράφηση βιβλίων, την υδατογραφία και την ελαιογραφία.
Στο νέο περιβάλλον, ο A. Dürer, ενήλικος πλέον, με την βοήθεια του Φλαμανδού ζωγράφου Hans Pleydenwurff ανακάλυψε τους Φλαμανδούς καλλιτέχνες, όπως ο Rogier van der Weyden και ο Dieric Bouts των οποίων η επιρροή δέσποζε στη γερμανική ζωγραφική της εποχής. Στην καλλιτεχνική του ωρίμανση συνέβαλε και η μελέτη σύγχρονων του Ιταλών και Γερμανών ζωγράφων, όπως ο Martin Schongauer, μαθητής του Rogier van der Weyden και διασημότερος χαράκτης της εποχής.
Ο A. Dürer, μετά το τέλος της εκπαίδευσης του, ακολούθησε τη συνήθεια των λοιπών καλλιτεχνών της εποχή: περιοδεία και σύντομη εργασία σε διάφορα εργαστήρια με στόχο τη διεύρυνση του καλλιτεχνικού τους ορίζοντα. Το ταξίδι ξεκίνησε το 1490 από την Ρηνανία και λίγο αργότερα βρέθηκε στο Colmar της Αλσατίας με σκοπό να συναντήσει τον μεγαλύτερο χαλκογράφο της εποχής, τον Martin Schongauer, ο οποίος, όμως, είχε πεθάνει ξαφνικά λίγους μήνες νωρίτερα. Οι αδερφοί του διάσημου χαράκτη συνέστησαν τον A. Dürer στον κύκλο του εκλιπόντος, στη Βασιλεία, η οποία ήταν τότε πνευματικό και βιβλιεμπορικό κέντρο, και ο A. Dürer ξεκίνησε να συνεργάζεται στην εικονογράφηση βιβλίων με ξυλογραφίες.
Μετά από τέσσερα χρόνια, ο A. Dürer επέστρεψε στην γενέτειρα του, για να παντρευτεί την Agnes Frey, κόρη ενός πλούσιου εμπόρου, στην οποία αφιέρωσε έναν από τους πρώτους πίνακες του Νέος με το άνθος (1494, Παρίσι: Μουσείο Λούβρου). Τον ίδιο χρόνο πήγε στην Ιταλία, κυρίως στη Βενετία, όπου συχνάζει στα εργαστήρια του Giovanni Bellini, Vittore Carpaccio και Bartolommeo Vivarini. Το πιο ενδιαφέρον έργο του A. Dürer, επηρεασμένο από την τέχνη του Giovanni Bellini, είναι Η Παναγιά και το Θείο Βρέφος (1498/9, Βιέννη: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης).
Ο A. Dürer απέδωσε σκηνές της κλασικής μυθολογίας με βιαιότητα και πλαστική δύναμη. Δύο εντυπωσιακά έργα αυτής της δυναμικής είναι Ο Θάνατος του Ορφέα (1494, Αμβούργο: Αίθουσα Τέχνης) και Η αρπαγή της Ευρώπης (1494/5).
Το 1496, ο A. Dürer επέστρεψε στη Νυρεμβέργη, όπου και ξεκίνησε το δικό του εργαστήρι και τα επόμενα χρόνια ασχολήθηκε αδιάκοπα με τη ζωγραφική και την χαρακτική. Ωστόσο, το ανήσυχο πνεύμα του τον οδήγησε σε συνεχείς μετακινήσεις περνώντας τον χρόνο του μεταξύ Γερμανίας και Ιταλίας. Σημαντικά έργα από την εποχή που εργαζόταν στην Ιταλία είναι η Γέννηση (1503), Η προσκύνηση των Μάγων (1504, Φλωρεντία: Uffizi) και η Γιορτή των Ρόδινων Στεφάνων (ή Γιορτή του Ροζάριο) (1506).
Η επιστροφή του στην πατρίδα εγκαινίασε μια πολύ γόνιμη περίοδο για τον καλλιτέχνη, η οποία απέφερε μια ιδεαλιστική φάση στη σταδιοδρομία του και κορυφώθηκε στο χαρακτικό έργο Αδάμ και Εύα (1507, Μαδρίτη: Μουσείο του Πράδο), το οποίο ο ζωγράφος υπερήφανα υπέγραψε.
Ο καλλιτέχνης, όμως, δεν έμεινε ικανοποιημένος και ξαναέφυγε για την Βενετία για μετεκπαίδευση. Ωστόσο, η άφιξη ενός τόσο διάσημου αντιπάλου δεν ήταν ευχάριστη έκπληξη για τους ελάσσονες καλλιτέχνες της πόλης, γεγονός που αποτυπώνεται στο γράμμα που έγραψε ο A. Dürer σε έναν φίλο του:
«…Έχω πολλούς φίλους, που με συμβουλεύουν να μην τρώω και να μην πίνω μαζί με τους ζωγράφους τους. Πολλοί από αυτούς είναι εχθροί μου. Αντιγράφουν τα έργα μου στις εκκλησίες κι όπου τα βρουν, κι έπειτα κατακρίνουν τη δουλειά μου λέγοντας πως δεν ακολουθεί τον κλασικό τρόπο, και επομένως δεν είναι καλή…»
Το 1509, μετά την επιστροφή του στη Νυρεμβέργη, αγόρασε το σπίτι που σήμερα στεγάζει το μουσείο του Albrecht Dürer και συνέχισε να εργάζεται με φλογερό πάθος, μοιράζοντας τον χρόνο του μεταξύ συγγραφής, χαρακτικής και ζωγραφικής. Αυτή η περίοδος ήταν πολύ παραγωγική και αρκετά σημαντικά έργα του καλλιτέχνη φιλοτεχνήθηκαν τότε, όπως η Προσκύνηση της Αγίας Τριάδας (1511, Βιέννη: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) και η περίφημη ξυλογραφία του ρινόκερου (1515, Ουάσιγκτον: Εθνική Πινακοθήκη).
Η πρώτη απόπειρα του A. Dürer να εκφραστεί με ξυλογραφίες έγινε το 1499, με μια σειρά έργων με θέμα την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Η προσπάθεια αυτή γνώρισε μεγάλη επιτυχία λόγω της έντασης και της δύναμης στην απόδοση των μορφών. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1511, ακολούθησε μια δεύτερη προσπάθεια με δυναμικές γραμμές που παρέλυαν τον θεατή.
Το τελευταίο μεγάλης κλίμακας έργο του A. Dürer είναι Οι Τέσσερις Απόστολοι (1526, Μόναχο: Παλαιά Πινακοθήκη), μέσω του οποίου εισάγει τον νέο τύπο ανθρώπου που ανακάλυψε η Αναγέννηση, με έντονη ηθική αυστηρότητα και δραματική ένταση. Το έργο αποτελείται από δύο τμήματα, προφανώς τα πλαϊνά φύλλα ενός τριπτύχου που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Αυτό το ημιτελές έργο του μεγάλου Γερμανού καλλιτέχνη αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα της τέχνης του.
Ο A. Dürer πέθανε στις 6 Απριλίου 1528 εξασθενημένος από την ελονοσία.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. G. Zampa, L’ Opera Completa di Durer, στο: F. Rizzoli (ed.), Classici dell’ Arte, Milano 1968.
2. Οι Μεγάλοι Έλληνες Ζωγράφοι (από την Αναγέννηση στον Γκρέκο), Αθήνα 1977.
3. E. U. Combrich, Το χρονικό της Τέχνης, Αθήνα 1994.
4. H. Belting κ.α (επιμ.), Εισαγωγή στην Ιστορία της Τέχνης, Λ. Γυιόκα (μτφ.), Θεσσαλονίκη 1995.
5. Μ. Παπανικολάου, Το κόκκινο Τετράγωνο. Θέματα Ιστορίας και Κριτικής της Τέχνης, Θεσσαλονίκη 2005.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου