Τα Θεάματα παρά τοῖς Ῥωμαίοις

ἐπιμελεία τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Μεταπτυχιακοῦ(Med) Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Ὑποψηφίου Διδάκτορος(Dph) Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Εν Ρώμη υπήρχε παλαιά συνήθεια να τελούν εορτάς προς τιμήν των θεών δι’ αγώνων. Έκαστος αγών ηδύνατο να διαρκέση πλείστας ημέρας και απετελείτο εκ σειράς δημοσίων θεαμάτων. Ο αριθμός των αγώνων ηυξάνετο αδιακόπως. Επί Αυγούστου υπήρχον επτά εορταί του έτους, αι οποίαι διήρκουν 66 ημέρας. Κατά δε το τέλος της αυτοκρατορίας υπήρχον κατ’ έτος 175 ημέραι θεαμάτων, 101 θεάτρων, 64 ιπποδρομιών, 10 δι’ αγώνας μονομάχων. Τα θεάματα ηδύναντο να διαρκούν από πρωίας μέχρι εσπέρας. Οι πολίται εκάθηντο εις αυτά ευχαρίστως. Το θέαμα κατέστη πάθος δεσπόζον του ρωμαϊκού λαού.

 

Artists Impression of the Roman Theatre of Verulamium circa AD 180, by Alan Sorrell

Το θέατρον ωργανώθη κατ’ αρχάς κατά τρόπον ελληνικόν. Οι υποκριταί παρίστανον με προσωπεία, καθ’ ελληνικήν απομίμησιν. Αλλ’ οι Ρωμαίοι δεν ηγάπων το θέατρον. Ήτο πολύ λεπτόν δι’ αυτούς. Επροτίμων τας μίμους, είδος κωμικής φάρσας. Οι υποκριταί με ενδυμασίαν κωμικήν, όμοιαν προς ένδυμα γελωτοποιού, υπεδύοντο πρόσωπα γελοία, έδιδον κτυπήματα αναμεταξύ των, και εξετέλουν χορούς αλλοκότους. Αντιθέτως προς τας αρχαίας συνηθείας, τα γυναικεία πρόσωπα υπεδύοντο γυναίκες. Ηγάπων ωσαύτως την παντομίμαν.

Roman terracotta figurines of mime actors

Είς υποκριτής μόνος επί της σκηνής έπαιζε δραματικόν τι έργον χωρίς να ομιλή, με χειρονομίας μόνον και με εκφράσεις του προσώπου. Ενίοτε παρίστανον χορούς εκτελουμένους υπό χορευτών εξ επαγγέλματος. Εδίδοντο ωσαύτως αλλά σπανιώτερον παραστάσεις άσματος, απαγγελίας, όπως εν Ελλάδι. Ο Νέρων ενεφανίσθη επί της σκηνής ως αοιδός. Ο Δομιτιανός ωκοδόμησεν θέατρον ειδικόν δια τους αγώνας του άσματος, όπερ εκαλείτο ωδείον.

The Odeon of Domitian

Ο Ιππόδρομος προωρισμένος δια τας αρματοδρομίας περιείχε γύρω έδρας δια τους θεατάς. Υπήρχον εν Ρώμη πολλοί ιππόδρομοι. Ο κυριώτερος, ο μέγας Ιππόδρομος, εις τους πρόποδας του Παλατινού, ηδύνατο να περιλάβη 250.000 θεατάς. Επί του στίβου, εστρωμένου δι’ άμμου, ήσαν εστημένοι εις τα δύο άκρα όροι ορειχάλκινοι κεχρυσωμένοι, πέριξ των οποίων το άρμα ώφειλε να περιστραφή. Έπρεπε να κάμη επτάκις τον γύρον του στίβου – περισσότερον των επτά χιλιομέτρων. Ο αρματηλάτης όρθιος επί ελαφρού άρματος, εις το οποίον ήσαν εζευγμένοι συνήθως τέσσαρες ίπποι, με την μάστιγα εις τας χείρας και τα ηνία προσδεδεμένα εις την ζώνην του παρώτρυνε τους ίππους φωνάζων.

Roman hippodrome

Πολλάκις κατά την στροφήν το άρμα εθραύετο κατά του όρου. Ο νικητής ελάμβανε βραβείον. Έκαμνον συνήθως 24 δρόμους, επτά χιλιομέτρων έκαστον, συνεχώς την αυτήν ημέραν. Υπήρχον εταιρείαι αντίπαλοι, αίτινες διηγωνίζοντο εις τον δρόμον. Εκάστη ενέδυε τους αρματηλάτας της με χρώμα διάφορον. Υπήρχον τέσσαρα χρώματα, το λευκόν, το ερυθρόν, το πράσινον και το κυανούν, τα οποία τέλος περιωρίσθησαν εις δύο, το κυανούν και το πράσινον. Οι θεαταί ελάμβανον μέρος υπέρ του ενός ή υπέρ του άλλου εκ των δύο χρωμάτων. Διαρκούντος του δρόμου εφώναζον, εποδοκρότουν, εκίνουν τα μανδήλια. Ενίοτε ήρχοντο εις χείρας αναμεταξύ των.

Αρματοδρομίαι

Η προς τας αρματοδρομίας κλίσις των Ρωμαίων είχε καταστή πάθος. Εστοιχημάτιζον, ωμίλουν περί των αρματοδρομικών αγώνων και αυταί αι γυναίκες και τα παιδία. Οσάκις ο αυτοκράτωρ ελάμβανε μέρος υπέρ του ενός χρώματος, η έρις ελάμβανεν πολιτικήν χροιάν.

roman colosseum

Το Αμφιθέατρον εχρησίμευε δια διάφορα είδη θεαμάτων. Το κυριώτερον ήτο η μονομαχία των καλουμένων μονομάχων. Άνθρωποι ωπλισμένοι με ξίφη εμονομάχουν μέχρι θανάτου δια να διασκεδάζουν τους θεατάς. Ήτο παλαιά συνήθεια, πιθανώς ετρουσκική, να προσφέρηται άνθρωπος τις θυσία προς τιμήν ενός νεκρού. Διότι αι μονομαχίαι εγίνοντο κατ’ αρχάς μόνον επί τη ευκαιρία της κηδείας ευγενούς τινός. Έπειτα αι μονομαχίαι αύται κατήντησαν θέαμα κανονικόν και ο αριθμός των μονομαχούντων ηυξήθη. Μονομάχοι κατ’ αρχάς ήσαν βάρβαροι αιχμάλωτοι εν πολέμω, οίτινες εμονομάχουν με το ένδυμα και τα όπλα του τόπου των. Κατόπιν μεγάλου πολέμου υπεχρέωνον χιλιάδας αιχμαλώτων να αγωνίζωνται κατ’ αυτόν τον τρόπον. Έπειτα μετεχειρίζοντο κακούργους καταδεδικασμένους εις θάνατον ή δούλους. Επί τέλους κατήντησεν επάγγελμα, καθ’ ό άνθρωποι ελεύθεροι εμονομάχουν και χάριν διασκεδάσεως ή δια να κερδίσουν τα προς το ζήν. Εδιδάσκοντο το επάγγελμα τούτο εις ειδικήν σχολήν. Εκρατούντο κεκλεισμένοι υποβαλλόμενοι εις διαρκείς ασκήσεις και εις τρομεράν πειθαρχίαν. Έκαστος εδεσμεύετο δι’ όρκου «να αφεθή να τον δείρη ο αρχηγός με ράβδον, να τον καύση με βραστόν ύδωρ και να τον φονεύση ακόμη». 

Flavian Amphitheatre

 

Gladiators

Κατά την ημέραν του θεάματος οι μονομάχοι έκαμνον παρέλασιν εις τον στίβον χαιρετώντες τον αυτοκράτοραν «Χαίρε Καίσαρ, οι μελοθάνατοι σε προσαγορεύουν». Έπειτα υπό τον ήχον των κεράτων και των σαλπίγγων εμονομάχουν εις καθ’ ενός, ενίοτε έν πλήθος κατ’ άλλου πλήθους. Ότε ο είς εκ των δύο μονομάχων έπιπτε κατά γής, οι θεαταί απεφάσιζον αν έπρεπε να τον φονεύση ο νικητής ή να του χαρίση την ζωήν. Υπηρέται έσυρον με σχοινία τα σώματα εκτάδην κείμενα επί του στίβου, τα έφερον εις μίαν αίθουσαν, όπου τα εξήταζον. Άνθρωπος τις μετημφιεσμένος ως Ερμής έκαιε το σώμα με πεπυρακτωμένον σ΄θδηρον δια να ίδη εάν έζη ακόμη. Είς άλλος μετημφιεσμένος ως Χάρων απετελείωνε με έν κτύπημα δια ροπάλου τους βαρέως πληγωμένους, οι οποίοι δεν ηδύναντο να θεραπευθούν. Οι ελαφρώς πως πληγωμένοι ετύγχανον περιποιήσεως μέχρις αποκαταστάσεως της υγείας των. Το αμφιθέατρον εχρησίμευεν ωσαύτως δια κυνήγιον. Απέλυον εις τον στίβον άγρια θηρία, λέοντας, λεοντοπαρδάλεις, πάνθηρας, άρκτους, αγριοχοίρους, ελέφαντας, βουβάλους, ελάφους, ταύρους, στρουθοκαμήλους. Ο Πομπηίος και ο Καίσαρ παρουσίασαν νέα ζώα, ιπποποτάμους, καμηλοπαρδάλεις, κροκοδείλους. Θηρευταί ωπλισμένοι με τόξα, με βέλη, με ακόντια ήρχοντο να φονεύσουν τα ζώα ταύτα. Εμονομάχουν ωσαύτως δύο θηρία, άρκτος και βούβαλος, ταύρος και ελέφας. Εμονομάχει είς άνθρωπος ωπλισμένος με ακόντιον και ξίφος μόνον, άνευ θώρακος και άνευ ασπίδος, εναντίον λέοντος ή άρκτου.

Αnimal fights

battle between the african elephants and lions in the coliseum

Επί τέλους εύρον μάλλον ενδιαφέρον ν’ απολύουν τα άγρια θηρία εναντίον ανθρώπων γυμνών και προδεδεμένων εις πασσάλους. Η ευχαρίστησις συνίστατο εις το να βλέπουν τα θηρία να κατασπαράττουν και κατατρώγουν τους ανθρώπους αυτούς. Προς τούτο μετεχειρίζοντο ή άνδρας ή γυναίκας καταδικασμένους εις θάνατον.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Entertainment & Violence in Ancient Rome: The Attitudes of Roman Writers of the First Century A.D., Magnus Wistrand, Acta Univ. Gothoburgensis, 1992
2. Public Spectacles in Roman and Late Antique Palestine, Zeev Weiss
3. Werner, Paul (1978). Life in Rome in Ancient Times. translated by David Macrae. Geneva: Editions Minerva S.A..
4. The Private Life of the Romans, by Harold Whetstone Johnston, Revised by Mary Johnston Scott, Foresman and Company (1903, 1932) 
5. ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ JAMES SIMON, Εκδότης: ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ