Δικαστές και Κληρωτήρια στην Αρχαία Αθήνα

Γράφει η
Βασιλική Χριστοπούλου

Χάλκινη ταυτότητα δικαστή (πινάκιον), με όνομα, πατρωνυμικό
και δήμο καταγωγής του δικαστή, 4ος αι. π.Χ. Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, Αθήνα

Κάθε πολίτης που ήθελε να γίνει δικαστής στην αρχαία Αθήνα της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου, εφόσον ήταν άνω των 30 ετών, προμηθευόταν μία χάλκινη ή ξύλινη ταυτότητα (=πινάκιον), που έγραφε το όνομά του, το όνομα τού πατέρα του και το δήμο/φυλή που ανήκε, όπως και ένα γράμμα της αλφαβήτου, που αντιστοιχούσε σε ένα από τα 10 δικαστικά σώματα.

Τα χαράματα πήγαινε στο δικαστήριο, εκεί που ήταν τα κληρωτήρια της φυλής του, και τοποθετούσε την ταυτότητά του σε ένα κουτί με το αντίστοιχο γράμμα της αλφαβήτου. Όταν όλες οι ταυτότητες αυτών που ήθελαν να γίνουν δικαστές για μία μέρα, συλλέγονταν στα 10 κουτιά, τραβιούνταν τυχαία μερικές έξω. Αυτές, μετά, τοποθετούνταν στις σχισμές (εγκοπές) των 2 κληρωτηρίων που υπήρχαν εκεί. Οι σχισμές κάθε κληρωτηρίου ήταν διατεταγμένες σε 5 στήλες, ώστε συνολικά και τα 2 κληρωτήρια είχαν 10 στήλες με εγκοπές, για να αντιστοιχούν στα 10 γράμματα των δικαστικών σωμάτων.

Αναπαράσταση λειτουργίας κληρωτηρίων

Ο υπεύθυνος αξιωματούχος των δικαστηρίων, ανάλογα με το πόσα δικαστήρια ήταν να γίνουν εκείνη τη μέρα, έριχνε μέσα στον πλαϊνό κάθετο σωλήνα των κληρωτηρίων ανάκατα λευκά και μαύρα σφαιρίδια, τόσα όσα αντιστοιχούσαν στη μικρότερη συμπληρωμένη στήλη με τις ταυτότητες στις σχισμές. Τα λευκά σφαιρίδια αντιστοιχούσαν στους δικαστές που εκλέγονταν και τα μαύρα στους απορριπτόμενους. Αφήνοντας να βγει το πρώτο σφαιρίδιο (σαν την κλήρωση του τζόκερ), κληρώνονταν ως δικαστές όλοι όσοι ήταν καταχωρημένοι στην πρώτη οριζόντια σειρά του κληρωτηρίου, αν βεβαίως το σφαιρίδιο ήταν άσπρο. Αλλιώς, απορρίπτονταν, και ούτω καθεξής.

Αναπαράσταση λειτουργίας κληρωτηρίου

Μετά, οι εκλεγμένοι δικαστές έδιναν την ταυτότητά τους στον αρμόδιο αξιωματούχο και τραβούσαν από ένα άλλο κουτί μια χάλκινη μπάλα που είχε χαραγμένο πάνω της ένα γράμμα, το οποίο αντιστοιχούσε στο δικαστήριο που θα πήγαιναν τη μέρα εκείνη. Ο αξιωματούχος κατόπιν έβαζε την ταυτότητά τους μέσα στο κουτί, ώστε στο τέλος της μέρας να πληρωθούν από το δημόσιο ταμείο της πόλης οι δικαστές-πολίτες βάσει των ταυτοτήτων τους. Με τον τρόπο αυτό δεν μπορούσε να γίνει καμία προσυνεννόηση για τις δίκες, γιατί κανείς δεν ήξερε ποιος θα ήταν δικαστής, σε ποια δίκη και αν θα κληρωθεί τη συγκεκριμένη μέρα. Το εικονιζόμενο παρακάτω κληρωτήριο έχει 11 στήλες με εγκοπές και χρησιμοποιούταν μάλλον στη Βουλή για την εκλογή των αρχόντων, αλλά είχε παρόμοια λειτουργία με τα δικαστικά κληρωτήρια.

Τμήμα κληρωτηρίου του 3ου αι. π.Χ.
Μουσείο Αρχαίας Αγοράς, Αθήνα