Τι είναι ο μαρξισμός;

Της Μαριλένας Κουγιού.

Ξεκινώντας την ανάλυση του μαρξισμού, διαφωτιστική καθίσταται η διατύπωση του Μαρξ ότι «η παραγωγή, η διανομή, η ανταλλαγή, η κατανάλωση αποτελούν όλα μέλη μιας ολότητας, διαφορές στα πλαίσια μιας ενότητας». Εδώ σκιαγραφείται η εικόνα ενός συστήματος που έγκειται στην συνδυαστική διάταξη κάποιων στοιχείων, εκ των οποίων βαρύνουσα σημασία αποδίδεται από τον Μαρξ στην παραγωγή.


Η παραγωγή με την σειρά της αποτελεί μια δομή που στοιχειοθετείται από δύο επιμέρους σύνολα, αυτά των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής.

Κάθε εμπόρευμα εμφανίζεται να διέπεται από μια διπολική ενότητα, που συνίσταται στην ανταλλακτική του αξία και στην αξία χρήσης του. Η ανταλλαξιμότητα των εμπορευμάτων μπορεί να καταστεί εφικτή μόνο πάνω σε μια κοινή βάση.

Η μεγάλη ετερογένεια των αξιών χρήσης εξισώνεται ώστε τα εμπορεύματα να αποκτήσουν ανταλλακτική δραστικότητα. Το μέσο για αυτή την εξισορρόπηση αποτελεί η εργασία που έχει καταβληθεί για την παραγωγή του εμπορεύματος.

Η ουσία κάθε εμπορεύματος στοιχειοθετείται από την ενότητα της αξίας χρήσης και της ανταλλακτικής αξίας που επιτυγχάνεται μέσω της καταβαλλόμενης κοινωνικής εργασίας. Οι αξίες χρήσεις αποτελούν παράγωγο της εργασιακής δραστηριότητας διαφορετικών ατόμων.

Η εργασία που είναι ενσωματωμένη στην αξία χρήσης των διαφόρων εμπορευμάτων, παρουσιάζει μεγάλη ανομοιομορφία καθώς συναρτάται με ένα ατομικό υποκείμενο και άρα με διαφορετικά χρονικά και ποσοτικά δεδομένα.

Προκειμένου να εξαλειφθεί αυτή η μεγάλη ανισότητα στην εργασία που ενυπάρχει σε κάθε αξία χρήσης και να καταστεί μια ομογενοποιημένη δομή που να επιτρέπει τον καθορισμό της ανταλλακτικής αξίας, γίνεται η διάκριση σε αφηρημένη και συγκεκριμένη εργασία.

Η αφηρημένη εργασία αναπαριστά την κοινωνική εργασία της οποίας έκφραση αποτελεί η μονάδα του χρόνου που διαμορφώνει ισόποσες αναλογίες μεταξύ των εμπορευμάτων ,επιτρέποντας έτσι την κυκλοφορία των ανταλλακτικών αξιών τους.

Ένα αντικείμενο κατοχυρώνει την ύπαρξη του ως εμπόρευμα και όχι απλώς ως αξία χρήσης, εφόσον για να παραχθεί έχει καταβληθεί εργασιακή δαπάνη, που είναι όμως αντικειμενικά καθορισμένη και γενικευτικά ισχύουσα με βάση το χρόνο.

Οι συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ των ατόμων που εμπλέκονται στην παραγωγή είτε ως εργαζόμενοι είτε ως κάτοχοι των παραγωγικών δυνάμεων είναι μια αντίφαση στο εσωτερικό του καπιταλιστικού συστήματος. Η αλλαγή της εγκαθιδρυμένης σχεσιακής συσχέτισης μεταξύ των τάξεων υπό τη μορφή αντίθεσης θα εκφραστεί με την «άρση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής» και τον «μετασχηματισμό των καπιταλιστικών όρων της μεγάλης παραγωγής, που στηρίζεται στην ιδιωτική ιδιοκτησία σε κοινωνικούς, συλλογικούς όρους παραγωγής» σύμφωνα με τους μαρξιστές. 

Αν ανατραπεί η αντίφαση των σχέσεων παραγωγής που εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος με την αφαίρεση των πλουτοπαραγωγικών μέσων από την τάξη των κεφαλαιούχων, θα οδηγήσει στην ανατροπή και όλου του συστήματος καθώς αυτό στηρίζεται σ’ αυτήν ακριβώς την αντίφαση.

Σύμφωνα με την κοινή αντίληψη, ο μισθός είναι η αμοιβή του εργάτη έναντι της παροχής των υπηρεσιών του και συνακόλουθα το κέρδος του ιδιοκτήτη απορρέει μηχανιστικά από το κεφάλαιο. Για τη μαρξιστική οπτική όμως τέτοιου είδους προσεγγίσεις απεικονίζουν απλά τις έκδηλες μορφές του κοινωνικού γίγνεσθαι και τις αντιληπτικές πεποιθήσεις των μελών αυτού, στις οποίες δεν έχει υπεισέλθει η επιστημονική γνώση.

Η κυριαρχία του σύγχρονου εμπορευματικού κόσμου έχει επεκταθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε η εργασία έχει καταστεί εμπορεύσιμο μέγεθος. Σε κάθε εμπόρευμα ενυπάρχει χρηστική και ανταλλακτική αξία, η ουσία της οποίας δεν μπορεί παρά να συνίσταται στην δαπανημένη ποσότητα χρόνου.

Εφόσον η εργασία αποτελεί εμπόρευμα, αυτό που αγοράζει ο καπιταλιστής από τον εργάτη έναντι μισθού είναι η χρήση της εργασιακής του δύναμης. Η εργασιακή δύναμη συνιστά ένα εμπόρευμα, η αξία του οποίου μετριέται, όπως άλλωστε η αξία οποιουδήποτε εμπορεύματος, με βάση τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο γα την παραγωγή του.

Η εργασία, όπως και κάθε εμπόρευμα αποτελεί μια κοινωνική συνθήκη. Η εμπειρική θεώρηση των εμπορευμάτων προσκολλάται στις φαινομενικά ορατές τους ιδιότητες εμμένοντας έτσι στην μονοσήμαντη κατανόηση τους ως σχέσεις μεταξύ πραγμάτων. Αποκρύπτεται το γεγονός ότι πρόκειται για σχέσεις μεταξύ ατόμων οι οποίες οργανώνονται γύρω από τη δομή της αξίας και της εργασίας.

Πίσω από την υλιστική πλαισίωση του κεφαλαίου υπάρχει η συναρμογή του με την εργασία. Έτσι καταδεικνύεται ότι το κεφάλαιο δεν αποτελεί πράγμα αλλά κοινωνική σχέση. Πρόκειται για τη σχέση εργατών και των ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής, κατά την οποία ο εργάτης δημιουργεί όχι μόνο το ισοδύναμο της αξίας που αντιπροσωπεύει ο μισθός του, αλλά δημιουργεί πρόσθετη αξία η οποία δεν του καταβάλλεται.

Το κεφάλαιο είναι παράγωγο της σχέσης μεταξύ εργατών και κεφαλαιούχων και συμπυκνώνεται κάτω από τον ορισμό της υπεραξίας. Η υπεραξία συνιστά ένα τμήμα της αξίας των εμπορευμάτων που δεν πληρώνεται στους παραγωγούς τους.

Το κεφάλαιο αποτελεί όχι τα υλικά, χρηματικά και πλουτοπαραγωγικά μέσα που διαθέτει ο κεφαλαιούχους, αλλά το κέρδος το οποίο δημιουργείται από την παροχή πρόσθετης εργασιακής δαπάνης που δεν αντιστοιχεί στην καταβαλλόμενη μισθοδοτική πληρωμή.

Εφόσον στην καθημερινή πρακτική και μέσα στην κοινή αντίληψη ο μισθός εμφανίζεται ως η ανταποδιδόμενη αμοιβή της εργασία, κατά συνέπεια η πηγή προέλευσης του κεφαλαιοκρατικού κέρδους παραμένει αθέατη και αποδίδεται εμπειρικά ως ιδιοκτησιακή κατοχή.

Ο μισθός κατ’ αυτόν τον τρόπο αποτελεί ένα μηχανισμό απόκρυψης της διασύνδεσης του κεφαλαίου και της εργασίας και ειδικότερα της παραγόμενης από αυτή υπεραξίας. Ο μισθός όχι μόνο δεν συμπεριλαμβάνει την δημιουργούμενη υπεραξία αλλά και την αποκλείει από το άμεσα ορατό πεδίο.

Ο μισθός συνιστά την παραπλανητικά αντεστραμμένη αντίληψη των εργασιακών σχέσεων, των οποίων η ουσία είναι η υπεραξία. Μόνο σύμφωνα με αυτή προκύπτει το επιχειρηματικό κέρδος, το οποίο είναι μια κοινωνική σχέση.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Καρλ Μαρξ, Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, Μεταφρ. Φ. Φωτίου, Αθήνα, Εκδ. Θεμέλιο, 1978.

Godelier Maurice, Μαρξιστικοί Ορίζοντες στην Κοινωνική Ανθρωπολογία, Μεταφρ., Επιμ. Θεόδωρος Παραδέλλης, Αθήνα, Εκδ. Gutenberg.