ἐπιμελεία τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Μεταπτυχιακοῦ Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Ὑποψηφίου Διδάκτορος Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Το περί της των Ελλήνων γραφής ζήτημα χρονολογείται από του 1795, οπότε ο μέγας κριτικός F. A. Wolf[1] εξέδωκε τα αξιομνημόνευτα εις Όμηρον «Προλεγόμενα», εν οίς επειράθη ν’ αποδείξη ότι επί των ομηρικών χρόνων δεν ήτο εν χρήσει η γραφή, επομένως η Ιλιάς και η Οδύσσεια επ’ αιώνας απεμνημονεύθησαν υπό των αοιδών.
Ο Wolf εστηρίχθη ιδίως επί της μαρτυρίας του Φλαβίου Ιωσήπου[2] λέγοντος (Contra Apionem, 1.12)
«ὅλως δὲ παρὰ τοῖς Ἕλλησιν οὐδὲν ὁμολογούμενον εὑρίσκεται γράμμα τῆς Ὁμήρου ποιήσεως πρεσβύτερον, και φασίν οὐδέ τοῦτον ἐν γράμμασι την αὑτού ποίησιν καταλιπεῖν, ἀλλά διαμνημονευομένην ἐκ των ἀσμάτων ὓστερον συντεθῆναι, και διά τοῦτο πολλάς ἐν αὐτῆ σχεῖν τάς διαφωνίας».
Κατά τον Wolf, η παρ’ Έλλησι γραφή δεν ήτο παλαιοτέρα του εβδόμου αιώνος. Τα ομηρικά έπη μετεφυτεύθησαν κατ’ αρχάς δια στοματικής παραδόσεως διότι εφ’ ών χρόνων ο Όμηρος λέγεται ζήσας και ποιήσας την Ιλιάδα και την Οδύσσειαν, η γραφή δεν ηδύνατο να ήναι τοσούτον ανεπτυγμένη και καθολική ώστε να καταστρωθώσι δι’ αυτής δύο τοσούτον εκτενείς εποποιίαι. Ο ελληνικός αλφάβητος απετελέσθη περί την έκτην ή πέμπτην προ Χριστού εκατονταετηρίδα, οπότε και εγένετο έναρξις της του παπύρου χρήσεως. Οι περιβόητοι παρ’ Ομήρω στίχοι Ζ, (169)
«πόρεν δ᾽ ὅ γε σήματα λυγρὰ γράψας ἐν πίνακι πτυκτῷ θυμοφθόρα πολλά»
= Και μέσα εις κλειστόν πίνακα του έδωσε σημεία, του χάραξε κακόβουλα με νόημα θανάτου
υπονοούσιν ιερογλυφικά σημεία και ουχί τα ιδίως λεγόμενα γράμματα ή την αλφαβητικήν γραφήν. Αλλά κατά της διδασκαλίας ταύτης του μεγάλου Wolf αντιστρατεύονται άλλαι τε πολλαί παναρχαίαι μαρτυρίαι και δή και επιγραφαί, εξαχθείσαι εις φώς κατά τας ανασκαφάς, εξ ών απεδείχθη ότι η χρήσις της γραφής εν δημοσίοις μνημείοις υπήρξεν από παλαιού ου μικρόν διαδεδομένη, ανάγεται δε εις χρόνους πολλώ του Σόλωνος προγενεστέρους.
Παράδοξον πως ο Wolf στέργει μεν την ύπαρξιν της γραφής εν τοις αρχαόις χρόνοις, αρνείται δε την χρήσιν αυτής, όπερ μάχεται και προς το νύν αναμφισβήτητον της αρχαιολογικής επιστήμης πόρισμα, ότι η του παπύρου χρήσις ήτο παρ’ Αιγυπτίοις παλαιοτάτη και κατά πολλούς αιώνας προγενεστέρα του Αμάσιδος. Σήμερον ουδείς σχεδόν αποδέχεται απολύτως τας δοξασίας της σχολής του Wolf, αν και διάσημαι φωναί όπως αύτη του άγγλου φιλολόγου Paley κατ’ άλλην μέθοδον ανελίσσων τα επιχειρήματα του μεγαλωνύμου της Γερμανίας ομηριστού, διατείνεται ότι η βιβλιογραφία, ήτοι το γράφειν βιβλία χρονολογείται από των χρόνων του Περικλέους. Αντιδοξούντες και ημείς προς τον Wolf φρονούμεν ότι η εις την Ελλάδα εισαγωγή των γραμμάτων και της γραφής εγένετο εξ αρχαίων και ότι τα παρ’ Ομήρω απαντώντα «λυγρά σήματα» είναι τι πλέον ή ιερογλυφικά σημεία. Το ζήτημα της γραφής νομίζομεν εμμέσως συνεχόμενον μετά των ελληνικών διαλέκτων και μάλιστα της αρχαίας Ατθίδος. Δια τούτο και προσνέμομεν μεγίστην σημαντικότηταν εις χωρία τινά αρχαίων συγγραφέων και μάλιστα εις το εξής του Παυσανίου (Β. 37)
«καταστήσασθαι δὲ τῶν Λερναίων τὴν τελετὴν Φιλάμμωνά φασι. τὰ μὲν οὖν λεγόμενα ἐπὶ τοῖς δρωμένοις δῆλά ἐστιν οὐκ ὄντα ἀρχαῖα: ἃ δὲ ἤκουσα ἐπὶ τῇ καρδίᾳ γεγράφθαι τῇ πεποιημένῃ τοῦ ὀρειχάλκου, οὐδὲ ταῦτα ὄντα Φιλάμμωνος Ἀῤῥιφῶν εὗρε, τὸ μὲν ἀνέκαθεν Τρικωνιεὺς τῶν ἐν Αἰτωλίᾳ, τὰ δὲ ἐφ' ἡμῶν Λυκίων τοῖς μάλιστα ὁμοίως δόκιμος, δεινὸς δὲ ἐξευρεῖν ἃ μή τις πρότερον εἶδε, καὶ δὴ καὶ ταῦτα φωράσας ἐπὶ τῷδε. τὰ ἔπη, καὶ ὅσα οὐ μετὰ μέτρου μεμιγμένα ἦν τοῖς ἔπεσι, τὰ πάντα Δωριστὶ ἐπεποίητο: πρὶν δὲ Ἡρακλείδας κατελθεῖν ἐς Πελοπόννησον, τὴν αὐτὴν ἠφίεσαν Ἀθηναίοις οἱ Ἀργεῖοι φωνήν: ἐπὶ δὲ Φιλάμμωνος οὐδὲ τὸ ὄνομα τῶν Δωριέων ἐμοὶ δοκεῖν ἐς ἅπαντας ἠκούετο Ἕλληνας.»
«Λένε ότι την τελετή των Λερναίων την καθιέρωσε ο Φιλάμμωνας. Όσα όμως λέγονται κατά τα δρώμενα είναι ολοφάνερο πως δεν είναι παλιά. Όσα άκουσα ότι είναι γραμμένα στην ορειχάλκινη καρδιά, ο Αρριφώντας ανακάλυψε πως ούτε αυτά είναι του Φιλάμμωνα. Ο Αρριφώντας κατάγεται από το Τριχώνιο της Αιτωλίας και στις μέρες μας είναι ισάξιος των πιο διακεκριμένων Λυκίων και ικανότατος να βρίσκει όσα οι προηγούμενοι δεν είδαν. Και τούτα τα αντιλήφθηκε ως εξής. Οι στίχοι, και όσα χωρίς μέτρο ήταν αναμειγμένα με τους στίχους ήταν γραμμένα στη Δωρική διάλεκτο, ενώ πριν από την κάθοδο των Ηρακλειδών στην Πελοπόννησο οι Αργείοι μιλούσαν την ίδια διάλεκτο με τους Αθηναίους. Την εποχή του Φιλάμμωνα κανένας από τους Έλληνες δεν είχε ακουστά το όνομα των Δωριέων.»
Εκ του χωρίου τούτου φαίνεται ότι η δωρική διάλεκτος δεν ήτο γνωστή εις την Πελοπόνησσον πρό της καθόδου των Ηρακλειδών κι ότι η των Αργείων και Αθηναίων γλώσσα ήτο μεν η αυτή, αλλ’ ούτε Ιωνική ηδύνατο να ήναι εάν οι Ίωνες ήλθον εις την Αττικήν διωχθέντες υπό των Αχαιών, φευγόντων και τούτων την δυναστείαν των Δωριέων, ούτε πάλι Αιολικήν, εάν οι Αιολείς δεν κατώκησαν ποτέ την Αττικήν, όσον τουλάχιστον μαρτυρείται ιστορικώς.
Οπότε λοιπόν η τότε αττική διάλεκτος ήτο αρχαιοτάτη και διάφορος πασών των άλλων διαλέκτων. Κι επειδή οι Ίωνες απωκίσθησαν πρωίμως εις την Ασίαν, ουδέν παράδοξον εάν οι υπολειφθέντες εν τη Αττική έτρεψαν κατ’ ολίγον την ιδίαν αυτών διάλεκτον κατά την εγχώριον και αύτη εν τέλει εξενίκησεν μικράς υπομείνασα και ουχί λόγου αξίας μεταβολάς. Τούτο ήθελεν αποδείξη ικανώς αρχαίαν την αττικήν διάλεκτον. Ότι δε η αττική δεν δύναται να ήναι, ως νομίζουσι πάντως, νέα φάσις της Ιωνικής και άλλοθεν τεκμηριούται. Διότι ει μεν η επιμιξία προς άλλους λαούς φθείρει την φωνήν ευκολώτερον, διατί να μη υποθέση τις ότι η εν τη Αττική υπολειφθείσα, είτε καθαρά Ιωνική ήτο, είτε, ως είδομεν, αρχαιοτάτη τις και ιδιαιτέρα ελληνική διάλεκτος, ετήρησεν ίσως τους αρχαιοτέρους χαρακτήρας ευκολώτερον, λαλουμένη πάντοτε εν τη χώρα υπό του λαού, και λαού μάλιστα όστις εκαυχάτο ως μηδεμίαν παθών αναστάτωσιν;
Δεν αγνοούμεν το περιβόητον του Ξενοφώντος χωρίον, εν ώ λέγει ότι η Αττική διάλεκτος είναι εκλογή εκ πασών των διαλέκτων. Αλλά τούτο αυξάνει μάλλον την ισχύν των ανωτέρω λόγων. Επειδή πρό του εισοικισμού των Ιώνων εις την Αττικήν οι ταύτην νεμόμενοι την χώραν Έλληνες δεν ήσαν άγλωσσοι, δήλον ότι οι λόγοι του Ξενοφώντος άλλην ερμηνείαν δεν δέχονται ειμή ότι οι Αττικοί προσέλαβον εις την αρχαίαν αυτών διάλεκτον, ήτις δεν ήτο Ιωνική, ολίγα ταύτης και ολίγα πάλιν εξ άλλης διαλέκτου. Κατ’ ουδένα τρόπον δύναται να αποδεχθή ο ορθός λόγος, ότι η Ιωνική διάλεκτος εν μεν τη Αττική απορροφήσασα όλως την προϋπάρχουσαν εγχώριον, επεκράτησε κατά πάντα, έπειτα δε ότι ετροπολογήθη υπέρ την εν τη Μικρά Ασία λαλουμένην, και ούτω μάλιστα, ώστε η μεν εν τη Αττική Ιωνική να μεταβληθή σχεδόν κατά πάντα δια μόνης της εκ του εμπορίου επιμιξίας, η δε εν τη Μικρά Ασία να μείνη πάντη αμετάβλητος, ει και η επιμιξία φυσικώ τω λόγω είναι μείζων δια της μεταναστάσεως ή δια του εμπορίου.
Ώστε ο Ξενοφών ενόησε βεβαίως να είπη ότι η Αττική διάλεκτος είναι ουχί Ιωνική ηλλοιωμένη, αλλά κυρίως Αττική, ολίγα και τα κάλλιστα εκ των άλλων ιδιωμάτων απολεξαμένη. Συνάγεται προσέτι εκ του ανωτέρω χωρίου του Παυσανίου ότι επί Φιλάμμωνος, ακμάσαντος δύο και επέκεινα εκατονταετηρίδας πρό των Τρωικών, η γραφή ήτο ουχί άχρηστος εν Ελλάδι και επιγραφαί εγίνοντο επί αναθημάτων. Ει δε μη ο Αρριφών, ίνα αποδείξη την νόθευσιν των ψευδώς τω Φιλάμμωνι επιγραφομένων πεζών και εμμέτρων λόγων, δεν ήθελε προτιμήση το της αχρησίας της γραφής επί των Φιλάμμωνος χρόνων; Άλλως δε, πώς ήθελον οι έπειτα Αργείοι προσνείμη εις τον Φιλάμμωνα τόσον απιθάνως τα επί της καρδίας επιγεγραμμένα, εάν επ’ αυτού η γραφή δεν ήτο εν χρήσει;
Παρόλα ταύτα τα κατά την γένεσιν και διάπλασιν της παλαιάς ατθίδος διαλέκτου είναι σκοτεινά και δυσδιερεύνητα
[1] Φρειδερίκος Βόλφ, Friedrich August Wolf Wikipedia
[2] Ο Ιώσηπος Φλάβιος ή Γιοσέφ μπεν Μαθιά (37 - 100) ήταν Εβραίος λόγιος, ιστορικός και αγιολόγος, ο οποίος γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ -τότε μέρος της ρωμαϊκής Ιουδαίας- από πατέρα ιερατικής καταγωγής και μητέρα που ισχυριζόταν ότι είχε βασιλική καταγωγή. Ο Ιώσηπος Φλάβιος ήταν ο πρώτος που έγραψε την ιστορία των Ιουδαίων, στο βιβλίο του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία. Βικιπαίδεια.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου