Το Ἂγνωστον Κείμενον τῶν Εὐαγγελίων: 15 Αὐγούστου

Εὐαγγέλιον τῆς ἑορτῆς τοῦ 15αγούστου 

(Λκ. ι΄ 38 - 42, ια΄ 27 - 28)

τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Μεταπτυχιακοῦ Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Ὑποψηφίου Διδάκτορος Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

38 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς καὶ αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά. γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς. 39 καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία, ἣ καὶ παρακαθίσασα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ. 40 ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπε· Κύριε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἡ ἀδελφή μουμόνην με κατέλιπε διακονεῖν; εἰπὲ οὖν αὐτῇ ἵνα μοι συναντιλάβηται. 41 ἀποκριθεὶς δὲ εἶπεν αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καὶ τυρβάζῃ περὶ πολλά· 42 ἑνὸς δέ ἐστι χρεία· Μαρία δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς. 27 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν ταῦτα ἐπάρασά τις γυνὴ φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπεν αὐτῷ· μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας. 28 αὐτὸς δὲ εἶπε· μενοῦνγε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν.


ΣΧΟΛΙΑ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ:

38 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς καὶ αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά. γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς.

· Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς: παρακάτω έχει τι το αντίστοιχον… «Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν», δηλοί εν τη διαρκεία ενεργείας τινός την πράξιν. Εντός μιας ενεργείας ήτις βαίνει εν εξελίξει επισυμβαίνει ετέρα πράξις. Η φράσις είναι «ἐγένετο» + «δε» + «ἐν τῷ» + «Απρμφ» + «αιτ. ως Υποκ. Απρμφ». = κι ενώ συνέβαινε να…

· Πορεύεσθαι: πέρας < ΙΕ περ- (δηλωτικό κίνησης και κατεύθυνσης, τέλος, τέρμα, διαπερνώ,), Χρονική αντικατάσταση: πορεύεσθαι, πορεύσεσθαι, πορευθήσεσθαι, πορεύσασθαι, πορευθῆναι, πεπορεῦσθαι

· ὑπεδέξατο: δέχομαι < αρχ. < δεκ-(δέκομαι) < ΙΕ dek- δέχομαι κάποιον στο σπίτι μου, δέχομαι και φιλοξενώ. Άπαντες στιγμήν τινά δυνάμεθα είσθαι οικοδεσπότες του Κυρίου. Το θέμα είναι η προπαρασκευή της υποδοχής και όταν δε γίνωμεν οικοδεσπόται του Ιησού περί τίνων πραγμάτων μέλλει τυρβάζειν.

39 καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία, ἣ καὶ παρακαθίσασα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ.

· τῇδε: δεικτική αντωνυμία, = εις αυτήν, ἥδε, τῆσδε, τῇδε, τήνδε, -, αἵδε, τῶνδε, ταῖσδε, τάσδε, -.

· Καλουμένη: ἣτις ἐκαλείτο, αναφορική μετοχη

· Παρακαθίσασα: μετοχή αορίστου του παρακαθίζω εκ του ρ. ἕζομαι < αρχ. "κάθομαι" < ΙΕ *sed-. Χρονική αντικατάσταση: παρακαθίζουσα, παρακαθιοῦσα, παρακαθίσασα, παρακεκαθικυῖα. Χρονική μτχ δηλούσα το προτερόχρονον εις σχέσιν με το «ἤκουε».. «ἀφ’ οὓ παρεκάθισεν»..

· παρὰ τοὺς πόδας: εις τους πόδας Αυτού, ωσάν παιδάριον ή κυνάριον. Ενδεικτική η στάσις ευλαβείας της Μαρίας

40 ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπε· Κύριε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἡ ἀδελφή μου μόνην με κατέλιπε διακονεῖν; εἰπὲ οὖν αὐτῇ ἵνα μοι συναντιλάβηται. 

· περιεσπᾶτο: εκ του λόγου Αυτού απείχεν, είχεν άλλας έγνοιας, ούκ ήτο προσηλωμένη εις τον λόγον Αυτού. Περισπάω- σπῶ, έλκω ή αποσπώ την προσοχή, Χρονική αντικατάσταση: περισπᾶται, περιεσπᾶτο, περισπάσεται, περισπασθήσεται, περιεσπάσατο, περιεσπάσθη, περιέσπασται. Η αντίθεσις είναι με το ανωτέρω «ἡ Μαρία ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ». Απεναντίας η Μάρθα περιεσπᾶτο. Δηλουμένη αύτη η αντίθεσις και με το «δὲ». Απεναντίας η Μάρθα …

· ἐπιστᾶσα: εκ του ἐφίστημι, ἵστημι < αρχ. < ΙΕ sta-, ενθάδε ως σταματώ, παύω, ανακόπτω, ενν. την πολλήν διακονίαν. Λατ. Inhibere. Χρονική αντικατάσταση: ἐφισταμένη, ἐπιστησομένη, ἐπισταθησομένη, ἐπιστησαμένη, ἐπιστᾶσα, ἐπισταθεῖσα, ἐφεστηκυῖα / ἐφεστῶσα. Χρονική μετοχή, «ἀφ’ οὓ ἐπέστησεν», προτερόχρονον εις σχέσιν με το «εἶπε»

· μέλει: στην Αττ., το γʹ ενικ. κοινώς χρησιμ. ως απρόσ. και δοτ. προσ., π.χ ᾧ μέλει μάχας, =σ' αυτόν που έχει τη φροντίδα για τη μάχη, αυτός που φροντίζει γι' αυτή, με αρνητική λέξη, π.χ οὐδέν μοι μέλει, =δεν με απασχολεί, ενθάδε οὐδέν σοι μέλει=καθόλου δεν σε απασχολεί;

· ὅτι: εισάγει δευτερεύουσα ειδική πρότασιν ως αντικείμενον του ανωτέρω μέλει.

· Κατέλιπε: του ρ. καταλείπω, =εγκαταλείπω, παρατώ, αφήνω, απαρνιέμαι, παραχωρώ, αφήνω στην τύχη, εκ του λείπω < αρχ. < ΙΕ λειπ-, λιπ-, λειφ-, λοιπ-, Χρονική αντικατάσταση: καταλείπει, κατέλειπε / κατέλειπεν, καταλείψει, κατέλιπε / κατέλιπεν, καταλέλοιπε / καταλέλοιπεν, κατελελοίπει, Εγκλιτική αντικατάσταση: κατέλιπε / κατέλιπεν, καταλίπῃ, καταλιπέτω, καταλίποι, καταλιπεῖν, καταλιπών. Απεναντίας δια την Θεοτόκον ψάλλομε τον 15αύγουστον το «Τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες, Θεοτόκε». Η Μαρία εγκατέλειψεν την αδερφήν της Μάρθαν μιας και δεν εδύνατο αύτη να ασχολείται με τα γήινα. Αντιθέτως η Παναγία μητέρα απάντων ουδέποτε θα εγκαταλείψη ημάς έστω και για αυτά τα επίγεια. Η θέασις του Ιδεατού κόσμου και ο θείος έρως που εκπηγάζει εξ αυτής της οράσεως κάμνει πολλούς να περιφρονούν τα εγκόσμια. Ιδέ και το άρθρο ημών «Η απροθυμία των φιλοσόφων». Τούτο είναι καλόν δια αυτούς και την σωτηρίαν της ψυχής των. Όμως η κοινωνία των ανθρώπων που αδυνατεί να ίδη το θείον και χρειάζεται άλλους αρωγούς εις αυτήν την προσπάθεια, η κοινωνία των πολλών που τυρβάζει περί πολλών τους χρειάζεται.

· εἰπὲ: προέτρεψε αυτήν ή μάλλον σκῶπτε, ψέγε ταύτην

· Συναντιλάβηται: συναντιλαμβάνομαι, =ίν’ αποκτήση συναντίληψιν δια εμέ.. συνεπιλαμβάνομαί τινί τινος, συμβάλλω από κοινού σε κάτι ή βοηθώ κάποιον σε κάτι, συνεργώ, συμπράττω, ἵνα μοι συναντιλάβηται της διακονίας.

41 ἀποκριθεὶς δὲ εἶπεν αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καὶ τυρβάζῃ περὶ πολλά·

· ἀποκριθεὶς: του ρ. ἀποκρίνομαι, εκ του κείρω < αρχ. (σ)κερ- «ψαλιδίζω, κουρεύω», Χρονική αντικατάσταση: ἀποκρινόμενος, ἀποκρινούμενος, ἀποκριθησόμενος, ἀποκρινάμενος, ἀποκριθείς, ἀποκεκριμένος. = Τότε τῆς ἀποκρίθηκε, ἀπήντησεν ὁ Ἰησοῦς. Το «εἶπεν» μοιάζει να είναι περιττόν. Αλλά δέον να λογισθή ως τροπική μετοχή μάλλον κι ουχί χρονική. «Ἀποκρινόμενος προς αὐτην εἶπεν» =ως απάντησιν της είπεν.

· μεριμνᾷς: μεριμνῶ (μεριμνάω), εκ του μείρομαι < αρχ. «παίρνω το μερίδιο που μου ανήκει» < *(s)mer-jο-mai < ΙΕ *smer- «θυμάμαι, σκέφτομαι», λαμβάνει τι την μερίδαν του λέοντος εν τη σκέψει μου, το μεγαλύτερον μέρος της σκέψεώς μου καταλαμβάνει τι. «Πολλὰ μεριμνάω», είμαι φορτωμένος με πολλές φροντίδες. Χρονική αντικατάσταση: μεριμνᾷς, ἐμερίμνησας, Εγκλιτική αντικατάσταση: μεριμνᾷς, μεριμνᾷς, μερίμνα, μεριμνῴης / μεριμνῷς, μεριμνᾶν, μεριμνῶν

· τυρβάζῃ: Το ουσιαστικό τύρβη σημαίνει «θόρυβος, σύγχυση, ταραχή». Στον Παυσανία αναφέρεται και ως είδος θορυβώδους χορού προς τιμήν του θεού Βάκχου. τυρβάζω περί τι =ασχολούμαι, φροντίζω. Ενθάδε όμως κείται εις οριστικήν μ.φ από το ρ. τυρβάζομαι και όχι εις υποτακτικήν ενεργητικής φωνής. Ο Αριστοφάνης στην Ειρήνη έχει το απρμφ. στην Μ.Φ και κεί φαίνεται πως έχει την σημασίαν του «σκοτώνομαι», «τρέχω από δω και από κεί», του «τσαλαπατώμαι». Το χωρίον έχει ως εξής: «φέροντας ἰδεῖν χῆνας νήττας φάττας τροχίλους· 1005 καὶ Κωπᾴδων ἐλθεῖν σπυρίδας, καὶ περὶ ταύτας ἡμᾶς ἁθρόους ὀψωνοῦντας τυρβάζεσθαι Μορύχῳ Τελέᾳ Γλαυκέτῃ, ἄλλοις τένθαις πολλοῖς· κᾆτα Μελάνθιον 1010 ἥκειν ὕστερον ἐς τὴν ἀγοράν, τὰς δὲ πεπρᾶσθαι» (=Και κάνε να δούμε τους Βοιωτούς να μας φέρνουν χήνες και πάπιες και τροχίλους και φάσες και χέλια παχιά Κωπαϊδας, και να τρέχουμε εμείς πατείς με πατώ σε να παίρνουμε Μόρυχο σπρώχνοντας και Τελέα και Γλαυκέτη και βάλε και τους άλλους τους λαίμαργους. Και να έρθει κι ο Μελάνθιος όταν τελειώσουν και να βάλει τα κλάματα όπως η Μήδεια, "χάθηκα χάθηκα...μου τα πήραν όλα τα κρυμμένα στα σέσκουλα".) Ούτως ενθάδε αν και φαίνεται ότι το β’ ρήμα είναι περιττό, =έχεις φροντίδες και ασχολείσαι με πολλά τούτο γίνεται διότι το ερμηνεύουν με την ενεργητικήν φωνήν. Προσέξατε την ερμηνεία που δίδουν εις αυτά τα δύο μόλις ρήματα. Ο Π. Τρεμπέλας μεταφράζει ερμηνεύων: «βασανίζεις καί ταλαιπωρεῖς τό νοῦ σου μέ πολλές ἀγωνιώδεις φροντίδες, καί κουράζεις τό σῶμα σου γιά νά προετοιμάσεις πολλά πράγματα» εξ ού είναι φανερόν πως το «μεριμνᾷς» το ερμηνεύει =βασανίζεις καί ταλαιπωρεῖς τό νοῦ σου μέ πολλές ἀγωνιώδεις φροντίδες, ενώ το «τυρβάζῃ περὶ πολλά» ως = καί κουράζεις τό σῶμα σου γιά νά προετοιμάσεις πολλά πράγματα. Δηλαδή εις το μεν μεριμνᾷς αποδίδει νοητικές, πνευματικές φροντίδες, έννοιες, ενώ εις το δε τυρβάζῃ σωματικάς φροντίδας, τι όπερ δεν προκύπτει από κάπου. Αν αφήσωμε το «τυρβάζῃ» ως ενεργητικής φωνής, πρώτον θα έχωμεν το παράδοξον να έχωμεν κύριαν πρότασιν εις την υποτακτικήν και δεύτερον να έχωμεν δύο ιδίας σημασίας ρήματα. Απεναντίας ως είπομεν αν δούμε το τυρβάζῃ ως έχει, β ενικόν πρόσωπον οριστικής της Μ.Φ του ρ. τυρβάζομαι με την έννοια του «σκοτώνομαι» έχομεν το εξής: «Μάρθα, Μάρθα έχεις έγνοιες και σκοτώνεσαι/τσαλαπατιέσαι/θορυβείσαι για πολλά πράγματα»

42 ἑνὸς δέ ἐστι χρεία· Μαρία δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς.

· ἐστι χρεία:χρεία ἐστι ὑπάρχειν ἑνός μόνον πράγματος

· μερίδα: την ἀγαθὴν μέριμναν

· ἐξελέξατο: του ρ. ἐκ-λέγω

· ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς: εννοείται ότι η προηγούμενη μέριμνα της διακονίας θα αφαιρεθή.

· ἀφαιρεθήσεται: Χρονική αντικατάσταση: ἀφαιρεῖται, ἀφῃρεῖτο, ἀφαιρήσεται, ἀφαιρεθήσεται, ἀφείλετο, ἀφῃρέθη, ἀφῄρηται, ἀφῄρητο, ἀφῃρημένος ἔσται, Εγκλιτική αντικατάσταση: ἀφαιρεθήσεται ἀφαιρεθήσοιτο, ἀφαιρεθήσεσθαι, ἀφαιρεθησόμενος

27 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν ταῦτα ἐπάρασά τις γυνὴ φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπεν αὐτῷ· μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας.

· Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν: ιδέ ανωτέρω το «Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς»

· ἐπάρασά: ἐπαίρω το ρ. όπερ εκ του αίρω < αρχ. αἴρω | ἀείρω, ιων. τ. "σηκώνω", Χρονική αντικατάσταση: ἐπαίρουσα, ἐπαροῦσα, ἐπάρασα, ἐπηρκυῖα, χρονική μτχ, δηλούσα το προτερόχρονον εις σχέσιν με το εἶπεν, ἀφ’ οὗ ἐπῆρε/ἐπῆρεν

· βαστάσασα: εκ του ρ. βαστάζω = φέρω, κουβαλώ, Χρονική αντικατάσταση: βαστάζουσα, βαστάξουσα / βαστάσουσα, βαστάξασα / βαστάσασα

· οὓς ἐθήλασας: οἱ θηλάσαντές σε, οἳ ἐθήλασαν σε… αλλά αντί αυτών χάριν εμφάσεως αλλάζει το υποκείμενον και γίνεται το σύ.

28 αὐτὸς δὲ εἶπε· μενοῦνγε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν.

· μενοῦνγε: Ποια είναι η σημασία του; Σύμφωνα με τα λεξικά, το μόριο αυτό αποτελείται από τρεις λέξεις: Από τον αντιθετικό σύνδεσμο μεν, τον συμπερασματικό ουν και το βεβαιωτικό μόριο γε. Στη σύνθεση, οι επιμέρους λέξεις δεν διατηρούν την αρχική τους σημασία. Ο τύπος "μένουν" χρησιμοποιείται κυρίως στην αρχή μιας απαντήσεως. Δηλώνει άλλοτε ισχυρή βεβαίωση και άλλοτε βεβαίωση, η οποία κατά κάποιο τρόπο διορθώνει και συμπληρώνει τη σημασία των προηγουμένων. Το μόριο "γε", εξάλλου, επιτείνει τη σημασία της λέξεως στην οποία προστίθεται. Έτσι στο συγκεκριμένο χωρίο της Καινής Διαθήκης το «μενούνγε» θα μπορούσε να ισοδυναμεί με τα νεοελληνικά «πράγματι», «ναι, μάλιστα», «βεβαιότατα»! Είναι αξιοσημείωτο ότι με την ίδια σημασία αναφέρεται το «μενούνγε» και σε άλλα τρία χωρία της Καινής Διαθήκης: Ρωμαίους 9/θ: 19, 10/ι: 18, Φιλιππισίους 3/γ: 8. Σε όλες τις περιπτώσεις η λέξη «μενούνγε» επιβεβαιώνει τη σημασία της προηγούμενης προτάσεως και επεκτείνει το νόημά της. Για να περιορισθώ στο Λκ 11/ια: 28, στο στίχο, που αποτέλεσε την αφορμή του σχολίου αυτού, ο Κύριος απαντώντας στον μακαρισμό της γυναίκας προτάσσει το «μενούνγε» όχι για να αρνηθεί ή να μειώσει το θαυμασμό προς την μητέρα του. «Ουκ αρνείται την κατά φύσιν συγγένειαν, αλλά προστίθησι της κατ αρετήν», σχολιάζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, (Εις το κατά Ματθαίον 45,1). θέλει να πει ο Κύριος ότι συμφωνεί απόλυτα και αποδέχεται ως ειλικρινή και άδολη τη λαϊκή έκφραση του θαυμασμού προς την μητέρα του. Επιπλέον, με όσα λέγει στη συνέχεια θέλει να οδηγήσει τη σκέψη των ακροατών του σε κάτι υψηλότερο. Το νόημα των λόγων του ειναι: «Ναί, μάλιστα βέβαια! Μακαρία η μητέρα μου, όπως λες, αλλά κι εγώ σου λέω ότι μακάριος είναι εκείνος, που ακούει το θείο λόγο μου και τον τηρεί». «Τα λόγια αυτά του Κυρίου», λέγει ό άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «δεν δείχνουν ότι απωθεί τη μητέρα του επισημαίνουν ότι σέ τίποτε δεν θα ωφελούσε την Παναγία ο τοκετός, αν δεν ήταν συγχρόνως πολύ αγαθή και πιστή» (Είς το κατά Ίωάννην 21,3). Έτσι, ο Κύριος ενθαρρύνει τη γυναίκα να ελπίζει ότι κι αυτή, αλλά και κάθε χριστιανός μπορεί να γίνει ευτυχισμένος, όπως η μητέρα του, αν ακούσει τον λόγον του και τον τηρήσει. Το ίδιο νόημα έχει και μία άλλη σχετική απάντηση του Ιησού, όταν, καθώς μιλούσε, του ανήγγειλαν ότι τον ζητούν η μητέρα και οι αδελφοί του κι αυτός απάντησε: «Μήτηρ μου και αδελφοί μου ούτοί εισιν οι τον λόγον του Θεού ακούοντες και ποιούντες αυτόν» (Λκ 8/η: 21, πρβλ. Μθ 12/ιβ: 48-50, Μρ 3/γ: 34-35).(πηγή)