ἐπιμελεία τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Μεταπτυχιακοῦ Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Ὑποψηφίου Διδάκτορος Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Ένα φιλοσοφικόν σύστημα ευρισκόμενον μεταξύ θρησκευτικότητος και αντιθρησκευτικότητος είναι ο πανθεϊσμός. Ο πανθεϊσμός εις τους Στωικούς είναι υλιστικός, εις τον Σπινόζα όμως είναι ίσως νοητικός, λογικός. Και λέγομεν ίσως διότι δεν έχει ξεκαθαρισθη κατά τρόπον αναμφισβήτητον το είδος του πανθεϊσμού του Σπινόζα.
Κατά τον πανθεϊσμόν ο θεός κατασκηνώνει μέσα εις τον κόσμον, εισδύει και διαχέεται εις όλα τα όντα. Οι θρησκευτικοί όμως τύποι αποκρούουν την αντίληψιν αυτήν λέγοντες ότι ο θεός δεν είναι υποχρεωμένος να κατασκηνώση μέσα εις τον κόσμον. Ημπορεί και να εγκαταλείψη τούτον. Εντεύθεν και η δέησις «αποστρέψης το πρόσωπόν σου απ’ εμού».
Τούτο δέχεται και ο Πλάτων λέγων εις τον «Πολιτικόν» του, ότι άλλοτε ο θεός ευρίσκεται εις το τιμόνι το κόσμου και ο κόσμος τότε πηγαίνει καλά και άλλοτε ο θεός εγκαταλείπει τον κόσμον δημιουργημένης της αταξίας.
Ο πανθεϊσμός ή εξαφανίζει τον θεόν μέσα στον κόσμον και τότε έχομεν αθεϊα… ή εξαφανίζει τον κόσμον εις τον θεόν και τότε έχομεν ακοσμίαν. Ανακεφαλαιούντες τα περί πανθεϊσμού παρατηρούμεν ότι εμφανίζει ούτος κάποιαν θρησκευτικότητα, αλλά απομακρύνεται όπως και ο ιδεαλισμός από την γνήσιαν, την ζωντανήν θρησκευτικότητα.
Άλλη σχετική αντίληψις είναι η οριακή λεγόμενη. Κατ’ αυτήν ο θεός είναι το όριον της δυνάμεως και της τελειότητος, deus perfectissimum, τελειότατο όν, όπως λέγουν οι μεταφυσικοί. Την αντίληψιν αυτήν αποδέχονται οι παλαιοί Έλληνες, αποδίδοντες εις τος θεούς των πάσας τας ιδεατάς τελειότητας. Και ο Καρτέσιος λέγει ότι ο Θεός είναι η τελεία νόησις. Και η οριακή αυτή όμως αντίληψις ελέγχεται ως απομακρυνόμενη από την θρησκευτικότητα, διότι απλούστατα είναι μια ανθρωπομορφική προβολή.
Και η καλλιτεχνική θρησκευτική αντίληψις είναι παρέκκλισις εκ της γνησίας θρησκευτικότητος. Πολλοί δηλαδή δέχονται ότι θείον είναι το ωραίον, θεός είναι η τελεία ωραιότης, η δε θρησκεία μια παραλλαγή της καλλιτεχνίας. Τούτο όμως δεν είναι ορθόν, διότι εις τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα υπάρχει ο δείκτης της πλασματικότητος, δηλ. ενδιαφερόμεθα, αν το εμφανιζόμενον είναι ωραίον και αδιαφορούμεν αν αυτό υπάρχη εις την πραγματικότητα ή είναι πλασματικόν. Εις την θρησκευτικήν όμως ενατένισιν απαιτούμεν οντολογικήν βεβαιότητα δηλ. ενδιαφερόμεθα, αν αυτό, το οποίον ατενίζομεν υπάρχει πραγματικά. Εκ τούτου καταφαίνεται ότι η καλλιτεχνική θεώρησις δεν συμπίπτει με την θρησκευτικήν.
Ελέχθη ακόμη ότι κι ο Έρως είναι εκδήλωσις θρησκευτικότητος, αλλά και τούτο ελέγχεται ως ανακριβές, διότι το χαρακτηριστικόν της θρησκείας είναι η υπερβατικότης, ενώ ο έρως δεν έχει υπερβατικότητα. Ο ερών μένει ικανοποιημένος από τον ερώμενον, εις τον οποίον τοποθετεί όλα τα βιώματά του και τον οποίον θεωρεί ως φορέαν πάσης ιδεατής τελειότητος. Ώστε πρέπει να διακριθή ο έρως από το φαινόμενον εκείνον όπερ στηρίζεται επί της θρησκευτικότητος και εμφανίζεται ως αγάπη. Αι περισσότεραι ευρωπαϊκαί γλώσσαι συγχέουν τα δύο ταύτα φαινόμενα, άτινα η ελληνική γλώσσα διαστέλλει. Ο έρως είναι κάτι το δαιμονικόν. Ως ρίζα του αναγνωρίζεται η libido, ήτις δεν συμβιβάζεται με την καθαρότητα της θείας υποστάσεως, ούτε με την αγνότητα της Αγάπης.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου