Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ

Γράφει η

Έλσα Κεραμιτζόγλου

   Με αφορμή το αυγουστιάτικο, εκπληκτικού μεγέθους, φεγγάρι δε γινόταν παρά να θυμηθώ ένα άλλο, ποιητικό αυτή τη φορά, φεγγάρι... αυτό που διασκορπίζει το φως του στο γνωστό ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου, η Σονάτα του Σεληνόφωτος.

                                           

  Πρόκειται ίσως για τον πιο θεατρικό μονόλογο της συλλογής "Τέταρτη Διάσταση"και αρκετοί μελετητές είπαν ότι εκφράζει το τραγικό αδιέξοδο μέσα στο οποίο έχει πέσει ο ατομισμός κι ολόκληρος ο αστικός πολιτισμός. Ο τίτλος του οφείλεται στο ομώνυμο κλασικό μουσικό έργο του Γερμανού μουσικοσυνθέτη Λουδοβίκου Μπετόβεν, που ο ποιητής " θέλει" να αποτελεί τη μουσική υπόκρουση του δραματικού μονολόγου της Γυναίκας με τα Μαύρα, καθώς ακούγεται από ένα γειτονικό ραδιόφωνο. Ο Νέος που στέκεται απέναντί της μέσα στο "μεγάλο δωμάτιο του παλιού σπιτιού" της, αν και βουβό πρόσωπο, αποτελεί τον καταλύτη για ν' απελευθερωθεί ο λόγος της ηρωίδας. 

         

  Ανάμεσά τους υπάρχει μια σχέση σύγκρουσης και έλξης. Οι διαφορές τους σημαντικές: ηλικιακές, πνευματικές, ταξικές...Η παρουσία του Νέου υποδαυλίζει την ανάγκη της επικοινωνίας, της εξομολόγησης...Είναι απαραίτητος ώστε η Γυναίκα να μιλήσει για τα πάντα..τη μοναξιά, τον έρωτα, το θάνατο, να καταλήξει ουσιαστικά σ' έναν οδυνηρό απολογισμό ζωής.. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, θέλει να κάνει, μέσω του Νέου, την επανάστασή της, να αποδράσει από κάθετι που την καταπιέζει, την πνίγει. Ζητά μία έξοδο μαζί του, που ταυτίζεται με έξοδο στην ίδια τη ζωή. Η επαναλαμβανόμενη ικεσία της 'ρθ (" Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου"), μετά από κάθε περιγραφή οριακού αδιεξόδου της, δηλώνει ακριβώς αυτή την ανάγκη της, ν' αγκιστρωθεί απ' τη ζωή. 

                                           

   Στο τέλος η Γυναίκα θα αποχαιρετήσει το Νέο δείχνοντας να τον απαρνιέται και θα μεταθέσει την έξοδό της γι' αργότερα και μόνη της... Πόσες φορές όμως πραγματοποιούμε κάτι που έχουμε μεταθέσει;;; H ηρωίδα παραιτείται από τα "θέλω" της και συμβιβάζεται με τη δυσάρεστη  πραγματικότητα. Η εξέγερσή της ήταν μόνο νοερή, δε μετατράπηκε σε πράξη. Ίσως τελικά ο στόχος της να μην ήταν η ανατροπή της στάσης ζωής της, αλλά μόνο η εξομολόγηση, η λεκτική εκτόνωση, το ξέσπασμα...ως εκεί. Άλλωστε, ένας επαναπροσδιορισμός της στάσης ζωής της θα σήμαινε ταυτόχρονα και άρνηση του παλιού εαυτού της, του εαυτού της εν τέλει, θα σήμαινε προδοσία του εγώ της και όλου του οικοδομήματος που εκείνη έχτισε, ακόμη και με στερήσεις, αποχές, πικρίες κι απογοητεύσεις...Μπορεί να μην της αρέσει ατενίζοντάς το από κάποια απόσταση, αλλά είναι δικό της, είναι αυτή η ίδια.

    Η Γυναίκα με τα Μαύρα είναι ο καθένας μας, είναι όλοι εκείνοι που αντιλαμβάνονται ότι η ζωή τους δεν είναι αυτή που ονειρεύτηκαν, αλλά δεν τολμούν να την αλλάξουν.Είναι εκείνοι που έχουν μεν συνείδηση της πραγματικότητας και οραματίζονται την ανατροπή της, αλλά παραμένουν παθητικοί παρατηρητές της. Γενικότερα, είναι ο δυτικός πολιτισμός, που έχει περιέλθει σε τέλμα, αλλά δεν μπορεί ν' αποποιηθεί τα χαρακτηριστικά του και φυσικά τα λάθη του...Έτσι, η Σονάτα είναι ένα υπαρξιακό ψυχόδραμα και ταυτόχρονα ένα συμβολικό ποίημα.                  

  Και το φεγγάρι;;; Πού είναι μέσα σε όλ' αυτά;;; Eίναι πίσω απ' όλ' αυτά παίζοντας καθοριστικό ρόλο σε όλη την έκταση του ποιήματος: δημιουργεί ένα υποβλητικό σκηνικό καθώς " από τα δύο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο" και συνοδεύει διακριτικά τον παραληρηματικό μονόλογο της ηρωίδας, ευνοώντας την εξομολογητική της διάθεση. Όμως, όπως η σελήνη μεταβάλλεται και διακρίνεται από φάσεις, έτσι κι εδώ διακρίνεται από ασταθή συμπεριφορά. Αρχικά εμφανίζεται ως δύναμη του καλού (στ. 2) ,γιατί καλύπτει με το φως του τα λευκά της μαλλιά και ακυρώνει οπτικά το βιολογικό της γήρας. Αμέσως μετά όμως (στ. 6) γίνεται δύναμη του κακού, καθώς ζωντανεύει εφιαλτικές μνήμες με τις σκιές που δημιουργεί στο εσωτερικό του δωματίου. Το φεγγαρόφωτο συνδυάζεται με το όνειρο ( στ. 47) σε μια λυρική εικόνα μιας αμμουδερής ακτής, γίνεται απειλή θανάτου (στ. 70) προκαλώντας φόβο,  ενισχύει την ερωτική διάθεση (στ.129)......