Ανδρέα Καρκαβίτσα: Το Συναίσθημα της Μάνας

τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-Πτυχιούχου Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Μεταπτυχιακοῦ Ἐφηρμοσμένης Παιδαγωγικῆς
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-Ὑποψηφίου Διδάκτορος Κλασσικῆς Φιλολογίας
Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

ΚΑΣΤΡΟΝ ΧΛΕΜΟΥΤΣΙ

Ο θεϊκός ρόλος της μάνας δεν είναι δυνατόν να περιγραφή έως το βάθος του. Γράφομεν μόνον παράδοσιν τινά δια το συναίσθημα αυτής. Η παράδοσις αύτη, ήντινα θα σας παρουσιάσωμεν ενθάδε, φέρει εις σχέσιν το συναίσθημα της μάνας με δύο φραγκικά κάστρα, άτινα ηυρίσκοντο εις την Ηλεία, το περίφημον Χλομούτσι και το γειτονικόν του Σανταμέρι. Ο σχετικός θρύλος τούτος αναφέρεται εις μίαν νεράιδα μάνα και εσώθη χάριν του εξαιρετικού διηγηματογράφου Ανδρέα Καρκαβίτσα, όστις εκατάγετο εξ εκείνων των μερών και ανήκε εις την μεγάλην λαογραφικήν ομάδαν δια την συγκέντρωσιν του υλικού, ήντινα είχεν σχηματίσει από το 1885 ο Νικόλαος Πολίτης. Δια πρώτην φορά ο θρύλος εδημοσιεύθη υπό του Καρκαβίτσα, διασκευασμένος εις διήγημα μετά του τίτλου «Η Μάνα» εις το περιοδικόν «Εστία» το 1890. Αργότερα, εις την αρχικήν του μορφήν, ήτοι όπως τον είχεν ακούσει περίπου ο Καρκαβίτσας, εδημοσιεύθη το 1904 εις τον Α’ τόμον των «Παραδόσεων» του Ν. Πολίτη.

***

Ο θρύλος είναι ο εξής:

Υπήρχον δύο νεράιδες αδερφάδες, κι όταν απέθανεν ο πατήρ των, διεμοίρασαν τα κάστρα. Η μία έλαβεν το Χλομούτσι κι η ετέρα το Σανταμέρι. Και αι δύο αδερφάδαι είχον μιαν χαράν και μιαν λύπην η καθεμιά. Η νεράιδα ήτις έλαβεν το Σανταμέρι ελυπείτο διότι ήτο άσχημη, μα εχαίρετο διότι είχεν αποκτήσει τέκνα. Όταν εσκέπτετο την ασχήμιαν της είχεν δια παρηγοριά, πως την όποια ομορφιάν της την έδωκεν εις τα τέκνα της.

Μα η ετέρα νεράιδα εις το Χλομούτσι τι να είπη και πώς να παρηγορηθή; Ημέρα τινά ένθα ήλθεν εις το Σαντομέρι, να ίδη την αδερφήν της, της εγύρεψεν να της δώση ένα της παιδί, δια να το έχη συντροφιά. Η αδερφή της με τα πολλά της έδωκεν ένα κοράσιον, πολύ όμορφον, όπερ το ηγάπα πολύ. Το έλαβεν εκείνη και το επήγεν εις το Χλομούτσι.

Διήλθον μήνες και καιροί, μα ούτε την αδερφή της ούτε την θυγατέραν της είδε η άσχημη νεράιδα. Χάνει ημέραν τινά την υπομονήν της και ξεκινά να υπάγη εις το κάστρον εις το Χλομούτσι. Κρούει τας θύρας του κάστρου, μα δεν της ήνοιξεν ουδείς, διότι η αδερφή της δεν ήθελεν να της δώση πίσω το κοράσιον, αλλά ήθελεν να το έχη αύτη να παίζη και να γελά μαζί του. Πάει και πάλι η μάνα και κτυπά και οδύρεται, αλλά το αποτέλεσμα το αυτό. Όμως ακόμα κι έτσι δεν χάνει την ελπίδαν της και πηγαίνει συχνά στο κάστρο, με σκοπόν να λάβη πίσω την θυγατέραν της. Και πηγαίνει πάντα με χαράς και με γέλωτας και παιχνίδια τοσούτως γλυκά, ώστε άπας ο κόσμος γύρωθεν του κάστρου, άπας ο κάμπος σείεται. Μα ωσάν κουρασθή η άσχημη μάνα κρούοντας τους τοίχους του κάστρου και βραχνιάση από τας φωνάς και το κλάμα ενθυμείται και τα λοιπά παιδιά της και γυρίζη οπίσω εις το Σανταμέρι.

Μα εις ταύτην την επιστροφήν της δεν είναι η χαρούμενη μάνα ήτις υπάγει να ίδη το τέκνον αυτής αλλά είναι θυμωμένη νεράιδα, σίφουνας δυνατός όστις εις το διάβα του λαμβάνει μαζί της ό,τι τύχει και τότε ακούγεται εις άπαντα τον άλλον κόσμον το κλάμα αυτής.

Ο θρύλος προσπαθεί να εξηγήση δια τίνας λόγους γίγνονται αι απότομαι αλλαγαί του καιρού, ένθα άλλην φορά είναι μια απόλυτος νυκτερινή γαλήνη πέριξ του κάμπου του κάστρου στο Χλομούτσι κι άλλοτε ξεσπούν καταιγίδαι. Εξήγησις είναι η ψυχολογική κατάστασις νεράιδος τινός ήτις είναι μια λυπημένη μάνα. Όταν αύτη ελπίζει, γαλήνη γενική απλώνεται ολόγυρα. Κι όταν η ίδια μάνα πίπτει εις απόγνωσιν, η τρικυμία της ψυχής της συνταράσσει την φύσιν ολόκληρον.

Ούτως καθίσταται φανερόν ότι εις τον στεριανόν τούτον θρύλον της βορειοδυτικής Πελοποννήσου δια την μάνα και τα κάστρα Χλομούτσι και Σανταμέρι και εις το θέμα της γαλήνης και της καταιγίδος συναντούμε μιαν νέαν παραλλαγήν του πανελληνίου ναυτικού θρύλου δια την αδερφήν, δια την γοργόναν εκείνην, ήτις γαληνεύει ή ταράττει την θάλασσαν ανάλογα με την μοίραν του αδερφού της.