Γράφει η
Έλσα Κεραμιτζόγλου
Μνήμη καλείται ο χώρος του εγκεφάλου μας στον οποίο κωδικοποιούνται, αποθηκεύονται και κατόπιν ανασύρονται, όταν απαιτείται, πληροφορίες που προσλαμβάνουμε από το περιβάλλον. Από το σύνολο της διεργασίας συνήθως ταυτίζουμε τη μνήμη με το τελικό της στάδιο- αποτέλεσμα, την ανάκληση, δηλαδή, των αποθηκευμένων πληροφοριών ή, απλούστερα, με την ανάμνηση βιωμάτων του παρελθόντος.
Η ταύτιση της μνήμης με την ανάμνηση επικυρώνεται και μέσ' από το χώρο της ποίησης, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Με ποιες, όμως, αναμνήσεις συνδέεται και ποια συναισθήματα προκαλεί; χαράς ή οδύνης; O Γ. Σεφέρης είναι αποκαλυπτικός, όταν ομολογεί: "Ψιθύρισα 'Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί" (Mνήμη, Α') υπαινισσόμενος το δράμα της Κύπρου. Επίσης, στον "Tελευταίο σταθμό " του συμπληρώνει: " στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος" ( = ο πόνος που υπενθυμίζει τα παθήματα, τη δυστυχία και που δε σταματά ακόμη και στον ύπνο). Ο Σεφέρης εντάσσει στο δικό του ποίημα, ελαφρά παραλλαγμένο, το απόσπασμα του Αισχύλου από την τραγωδία "Αγαμέμνων": "στάζει δ' εν θ' ύπνω πρό καρδίας μνησιπήμων πόνος". Ο πόνος, λοιπόν, μπορεί να στοιχειώνει ακόμα και τα όνειρα και αυτή που τον θρέφει είναι η μνήμη παρελθόντων κακών.
Ο Οδ. Ελύτης αναφερόμενος στη ζοφερή περίοδο της Κατοχής στο υπέροχο "'Aξιον εστί", μεταφέρει την προσωπική του αγωνία για το μέλλον της χώρας του: σ"Φύσηξεν η νύχτα # σβήσανε τα σπίτια / κι είναι αργά στην ψυχή μου / Δεν ακούει κανένας # όπου κι αν χτυπήσω / η μνήμη με σκοτώνει".Το σκοτάδι της δουλείας καλύπτει τα πάντα...από τις πολιτείες ως την ψυχή του ανθρώπου. Καμία πόρτα δεν ανοίγει, καμία ελπίδα δεν απομένει και η ιστορική μνήμη επιβεβαιώνει τους φόβους του ότι έρχονται μεγαλύτερα δεινά για το λαό του.
Δεν είναι, όμως, μόνο η συλλογική μνήμη πηγή ψυχικού πόνου, αλλά και η ατομική, αυτή που αφορά τα προσωπικά βιώματα, που ενώ ανήκουν πλέον στο παρελθόν, μέσω της μνήμης αποκτούν υπόσταση στο παρόν και μας δυναστεύουν. Ισχυρό παράδειγμα αυτών των ισχυρισμών αποτελεί η τρίτη στροφή του ποιήματος "Ο Πληθυντικός αριθμός" της Κικής Δημουλά:"H μνήμη / κύριο όνομα των θλίψεων,/ ενικού αριθμού,/ μόνον ενικού αριθμού / και άκλιτη./ Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη." Όπως διαπιστώνει η ποιήτρια, η μνήμη ενός προσωπικού βιώματος (ερωτικού, σύμφωνα με το θέμα του ποιήματος) γίνεται η κύρια αιτία της θλίψης για κάτι που δεν ανήκει πια στο 'τώρα', αλλά έχει γίνει 'κάποτε'. Η μνήμη, όχι γραμματικά αλλά ποιητικά, είναι μόνο ενικού αριθμού, γιατί αφορά μόνο έναν, είναι μια μοναχική νοητική διεργασία...και, ποιητικά πάλι, είναι άκλιτη, είναι, δηλαδή, σταθερή κι αμετακίνητη όσο κι αν η ποιήτρια ( ο καθένας ουσιαστικά ) προσπαθεί να τη διώξει, να την ξορκίσει ως κακό (αυτό υποδηλώνει η τριπλή επανάληψη της λέξης στον τελευταίο στίχο).
Όμως κάθε κανόνας έχει και εξαιρέσεις. Έτσι,στον αντίποδα όλων αυτών στέκεται ο Κ. Καβάφης, που θέλει να θυμάται, γιατί η μνήμη τον βοηθά ν' αναβιώνει την ευτυχία του παρελθόντος, να ξαναζεί τη χαμένη του νιότη...Ενδεικτικά, το ποίημα "Επέστρεφε" στους πρώτους κιόλας στίχους φανερώνει την επιθυμία του ποιητή για μνημονική ανάκληση των περασμένων απολαύσεων: "Eπέστρεφε συχνά και παίρνε με / αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με / όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη..". Επίσης, στο ποίημα "Γκρίζα", καθώς ξαναθυμάται συνειρμικά δυο γκρίζα μάτια, ζητά από τη μνήμη: "Mνήμη μου, φύλαξέ τα ως ήσαν./ Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν, ό,τι μπορείς φέρε μου πίσω απόψε."
Όσο για την τεράστια σημασία που της αποδίδεται, φανερώνεται από τον ίδιο τον τίτλο ποιήματος του υπερρεαλιστή ποιητή Α. Εμπειρίκου " Η μνήμη των αναμνήσεων" που καταδεικνύει, μέσω της σύζευξης των δύο συγγενών λέξεων και άρα της εμφατικής επανάληψής τους, τον κυριαρχικό ρόλο της μνήμης- ή της ανάμνησης- στη ζωή μας...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου