Ἐμβάθυνσις εἰς Τα Ἀπρόσωπα Ῥήματα τῆς Λατινικῆς

Τα Απρόσωπα Ρήματα της Λατινικής
(Verba impersonalia)

τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Lingua Latina - Vicipaedia

la.wikipedia.org

Απρόσωπα ρήματα[1] λέγονται όσα ρήματα έχουν μόνον το τρίτον πρόσωπον του ενικού αριθμού, καθ’ όλους τους χρόνους της οριστικής και υποτακτικής. Προστακτικήν όμως, ρηματικά επίθετα, ύπτια και μετοχάς δεν έχουν. Των απροσώπων ρημάτων άλλα είναι ενεργητικά, άλλα δε παθητικά.

***

Εκ των ενεργητικών ή μάλλον καλύτερα των ουδετέρων ρημάτων είναι τα εξής (κατά τάξιν των συζυγιών):

της Α συζυγίας:

· α) tonat (=βροντά),tonabat,tonabit,tonuit,tonuerat (ΥΠΟΤ) tonet,tonaret, tonuerit, tonuisset (ΑΠΡΜΦ) tonare, tonuisse

· β) grandinat (=χαλαζώνει)

· γ) fulgurate (αστράπτει)

· δ) fulminat (=κεραυνώνει)


της Β συζυγίας:

· α) oportet (=πρέπει, δεί), oportebat, oportebit, oportuit, oportuerat (ΥΠΟΤ) oporteat, oporteret, oportuerit, oportuisset (ΑΠΡΜΦ) oportere, oportuisse

· β) decet (=αρμόζει)

· γ) libet ή lubet (=αρέσκει)

· δ) licet (=συγχωρείται)

· ε) piget (me) (=κακοφαίνεται μοι)

· στ) poenitet (me) (=μετανοώ, μεταμέλει μοι)

· ζ) pudet (me) (=εντρέπομαι)


της Γ συζυγίας:


· α) accidit (=συμβαίνει), accidebat, accident, accidit, acciderat (ΥΠΟΤ) accidat, accideret, acciderit, accidisset (ΑΠΡΜΦ) accideret, accidisse

· β) ningit (=χιονίζει)

· γ) pluit (=βρέχει)

· δ) lucescit (=ξημερώνει)

· ε) vesperascit (=νυχτώνει)


της Δ συζυγίας:


· α) evenit (=συμβαίνει), eveniebat, eveniet, evenit, evenerat (ΥΠΟΤ) eveniat, eveniret, evenerit, evenisset (ΑΠΡΜΦ) evenire, evenisse

· β) expedit (=συμβάλλει)


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Το interest (=ενδιαφέρει) σχηματίζεται κατά τον τύπον του sum δηλαδή… interest, intererat, intererit, interfuit, interfuerat. Το refert όμως κατά τον τύπον του fero

2. Πολλά απρόσωπα γίνονται από ρήματα προσωπικά και πλήρη π.χ constat (=είναι γνωστόν) από το consto (=συνίσταμαι), praestat (=είναι κάλλιον) από το praesto (=υπερβαίνω)

***

Από ρήματα ουδέτερα μετασχηματίζονται όλα τα’ απρόσωπα παθητικά ως εξής

της Α συζυγίας:

· α) cantatur (=ψάλλεται, ήτοι ψάλλουν), cantatum est, cantatum erat (ΥΠΟΤ) cantetur, cantaretur, cantatum fuerit, cantatum fuisset (ΑΠΡΜΦ) cantari, cantatum esse, cantatum iri

· β) certatur (=μάχονται)

· γ) festinatur (σπεύδουσι)

· δ) speratur (ελπίζουσι) 

της Β συζυγίας:

· α) sedetur (=καθίζουσι), sedebatur, sedebitur, sessum est, sessum erat (ΥΠΟΤ) sedeatur, sederetur κτλ

· β) ridetur (=γελώσι)

· γ) fletur (=κλαίουσι)

· δ) siletur (= σιωπώσι) κτλ


της Γ συζυγίας:

· α) curritur (=τρέχουσι), currebatur, cunsum est κτλ

· β) vivitur (=ζώσι)

· γ) luditur (=παίζουσι) κτλ



της Δ συζυγίας:

· α) venitur (=έρχονται), veniebatur, venietur, ventum est κτλ

· β) dormitur (=κοιμώνται)

· γ) scitur (=ξέρουν)

· δ) garritur (=φλυαρούσι)

· ε) itur (εκ του eo, υπάγουσι), ibatur, ibitur, itum est, itum erat eatur, iretur κτλ


Τινά απρόσωπα ρήματα συντάσσονται μετά γενικής. Τοιαύτα είναι:


Α) όσα δηλούσι πάθημα τι του ανθρώπου δια της έσω αισθήσεως τα οποία και είναι τα poenitet, piget, pudet, taedet, miseret και απαιτούν ΠΑΝΤΟΤΕ αιτιατικήν προσώπου και γενικήν πράγματος το οποίο και δηλώνει την αιτίαν εκ της οποίας το δια του ρήματος εκφραζόμενον πάθημα προέκυψεν.

Για να το πούμε πιο απλά. Απρόσωπα ρήματα ψυχικού πάθους (verba affectus ή affectuum) όπως το piget (=λυπεί, ανιά), pudet (=αισχύνη εστί μοι), paenitet (=μεταμέλει), taedet (=αηδώς έχω προς τί), pertaesum est (=κόρος εστί), miseret (=οίκτος κατέχει) συντάσσονται μετά γενικής αλλά η γενική αύτη δεν είναι του αντικειμένου, αλλά γενική της αιτίας. Τα ρήματα δε ταύτα δέχονται κατά γενικήν (ή αιτιατικήν ουδετέρου επιθέτων ή αντωνυμίας) εκείνο, το οποίον προκαλεί το αίσθημα, κατ’ αιτιατικήν δε το πρόσωπον το οποίον δέχεται το αίσθημα.

Π.χ

- Sapiens ita simper agit, ut eum non poeniteat factorum (= ο σοφός ούτως πάντοτε πράττει, ώστε δεν μετανοεί δια τας πράξεις του)

- Juvenem modestum piget erroris sui (= ο σεμνός νέος αδημονεί δια το σφάλμα του)

- Miseret me fratris (=λύπη, οίκτος εστί μοι δια τον αδερφόν)

- Pudeat te pigritiae tuae (=ας σε κατέχη εντροπή ένεκα της ιδικής σου νωθρότητος)

- Suae quemque fortunae paenitet; me tamen meorum factorum atque consiliorum numquam paenitebit (=έκαστος μετανοεί δια την τύχην του. Εγώ όμως ουδέποτε θα μετανοήσω ένεκα των πράξεών μου και των αποφάσεών μου)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Τα προσωπικά misereor και miseresco συντάσσονται με μόνην γενικήν. Τα δε στενοχωρίαν και φόβον σημαίνοντα απαιτούν την γενικήν animi ή την απενεκτικήν animo και animis π.χ

· ego animi pendere soleo, cum semel quid orsus (= εκ του ordio) traducor alio

· exspectando et desiderando pendemus animis

2. Αν η αιτία ή το αντικείμενον του παθήματος εκφράζηται δια ρήματος, τότε το ρήμα τούτο τίθεται κατ’ απαρέμφατον κι επέχει την θέσιν της γενικής ως είπομεν ανωτέρω.

· Nescire, quod nesciam (= δεν συστέλλομαι να ομολογήσω, ό,τι δεν ηξεύρω)

3. τας ανωτέρω γενικάς έκαμαν ίσως οι Λατίνοι κατά παράλειψιν των προθέσεων ob, propter μιμηθέντες τους Έλληνας

***

Β) το interest (=συμφέρει) απαιτεί γενικήν προσώπου, δηλόν το πρόσωπον εις το οποίον συμφέρει κάτι. Τίθεται δε αύτη η γενική κατά παράλειψιν του commoda (= συμφέροντα) ή negotia (=οφέλη)

· Parentum interest, liberos bene educari (=συμφέρει εις τους γονείς, ν’ ανατρέφωνται καλά τα τέκνα των) αντί του … inter commoda parentum est, liberos bene educari

· Universae rei publicae interest, justitiam bene administrari (=είναι συμφέρον όλης της πολιτείας να υπουργήται η δικαιοσύνη καλώς) 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Οπόταν το πρόσωπον, εις το οποίον ανάγεται το interest πρέπει να εκφρασθή δια των αντωνυμιών ego, tu, sui, nos, vos, τίθενται αντί των πρωτοτύπων αι κτητικαί αντωνυμίαι mea, tua, sua, nostra, vestra αι οποίαι αποδεικνύουν σαφέστατα την παράλειψιν των ονομάτων commoda ή negotia

· Caesar dicere solebat, non tam sua, quam reipublicae interesse, ut salvus esset

2. ενθάδε ανήκει και το απρόσωπον refert το οποίο έχει την αυτήν σημασίαν με το interest και συντάσσεται κατά τον αυτόν τρόπον με τας ειρημένας αντωνυμίας, ενώ και πάλι εννοούνται τα commoda ή negotia

· non adscripsi id, quod tua nihil referebat

3. ο τρόπος ή το μέγεθος, δηλονότι το πώς και το πόσον μας συμφέρει, εκφράζεται δια των επιρρημάτων magnopere, minime, maxime, nihil, multum, plus, tantum, quantum κτλ ή δια των γενικών magni, parvi, permagni, pluris, tanti, quanti.

· magni interest mea cum amico una esse

· quod permagni interest, pro necessario saepe habetur

· ipsi animi magnirefert, quail in copore locate sint

· intelligo, quanti reipublicae intersit, omnes copias convenire

4. Το εις το interest ή refert αναγόμενον ρήμα, τίθεται κατ’ απαρέμφατον πότε μεν μετ’ αιτιατικής, πότε δε χωρίς ή καθ’ υποτακτικήν μετά του ut, ή ερωτηματικού τινός μορίου

· Magni existimo interesse ad decus et ad laudem civitatis, res praeclaraw literis contineri

· Interest omnium, recte facere

· Utriusque nostrum magni interest, ut te videam, antequam discedas

· Non tam interest, quo animo scribatur epistola, quam quo capiatur

· Refert, a quibus et quo quisque modo sit institutus

***

Γ. τα απρόσωπα ρήματα fugit me (=διαφεύγει με), fallit me (=λανθάνει με, διαφεύγει με), praeterit me (=λανθάνει με), miseret, piget, pudet, paenitet, taedet συντάσσονται με αιτιατικήν
· Libertatem esse maxime pretiosum, neminem fugit (=ότι η ελευθερία είναι το πολυτιμότατον ουδένα λανθάνει)

· Neque Caesarem fefellit, quin… (= ούτε τον Καίσαραν διέλαθεν, ότι…)

· Quintum paenitet, quod animum tuum offendit (=ο Κόιντος μετανοεί, διότι προσέβαλε την ιδικήν σου ψυχήν


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. το oportet (=πρέπει, είναι χρεία) κατά παράλειψιν του συνδέσμου ut λαμβάνει μεθ’ εαυτού απαρέμφατον μετ’ αιτιατικής π.χ

· omnem hominem vivere pro patria oportet (=καθείς πρέπει να ζή δια την πατρίδαν)




[1] Πρβλ και Τα Απρόσωπα Ρήματα της Λατινικής (Verba impersonalia)