ἐπιμελεία
τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Ένα εκ των
προβλημάτων της Παιδαγωγικής των αναφερομένων εις τα μορφωτικά αγαθά είναι και
η σειρά κατά την οποίαν θα παρασχεθούν ταύτα εις τους μαθητάς. Ποια μαθήματα θα
διδάξωμεν πρώτα; Ποια ύστερον; Κατά ποίαν σειρά; Θα διδάξωμεν πολλά μαθήματα
συγχρόνως ή θα ασχολούμεθα εντατικώς με ένα μόνον; Ιδού μερικά ερωτήματα και
προβληματισμοί.
Ο μεγάλος
ερβατιανός παιδαγωγός Τσίλλερ[1] ήταν
υπέρμαχος της ιστορικογενετικής διατάξεως της ύλης. Κατ’ αυτόν η οντογένεσις[2] είναι
σύντομος επανάληψις της φυλογενέσεως[3], ήτοι
τα διαδοχικά στάδια δια των οποίων διέρχεται η ανάπτυξις του ατόμου, αποτελούν
εν μικρογραφία την ανέλιξιν του ζωικού είδους εις το οποίον ανήκει το
αναπτυσσόμενον άτομον.
Επομένως το παιδί
κατά την ανάπτυξήν του θα διέλθη δια των σταδίων εκείνων κατά τα οποία διήλθε
και διήνυσεν η ανθρωπότης μέχρις ότου φθάση εις την σημερινήν της ανάπτυξιν.
Θέλετε να
ακούσητε; Ως προς την διανοητικήν ανάπτυξίν της η ανθρωπότης διήλθεν δια μέσου
τριών σταδίων:
1.
Φαντασίαν
2.
Γνώσιν
3.
Κρίσιν
Δια τούτο αν
έχωμεν παρατηρήσει πρώτα διδάσκομεν το έπος,
ύστερα την ιστορίαν και τελευταία
την φιλοσοφίαν. Κάθε μάθημα που
διδάσκομεν αντιστοιχεί και εις ένα εκ των διανοητικών σταδίων δια των οποίων
διέρχεται ο μικρός άνθρωπος ακολουθώντας την εξελικτικήν πορείαν του ανθρωπίνου
είδους του, της ανθρωπότητος εν γένει, προκειμένου να βοηθηθή στην ολοκλήρωσιν
του σταδίου αναπτύξεώς του και να μεταβή στο επόμενον έως ότου ολοκληρωθεί η
οντογένεσίς του και λάβει την δική του αυτόνομον οντότητα και ύπαρξιν σαφώς
ολοκληρωμένην και τελειοποιημένην.
Τα αντίστοιχα τρία
στάδια της ανθρωπότητος εις τον ηθικόν τομέαν, εξ εκείνων δι ών διήλθε και κατά
φυσικήν ανάγκην θα διέλθη και κάθε άτομον του ανθρωπίνου είδους είναι:
1.
Η ακούσια υποταγή
2.
Η εκκούσια υποταγή και
3.
Η ελευθερία
Δηλαδή κάθε
άνθρωπος μανθάνει να πειθαρχή εις οδηγίας τινάς εν όσω ακόμα μόλις γίγνεται
μέλος της ανθρώπινης κοινωνίας και σταδιακώς διέρχεται εις το να πειθαρχή εις
τας κοινωνικάς εντολάς εν γνώσει του και με θεληματική υποταγή έως ότου περάσει
στην ελευθερία απ΄όπου εκείθεν ελεύθερο πια θα χαράξη την δική του αυτόνομον
πορεία. Αληθώς τι άλλο πράττει το σχολείον από το να ετοιμάζη, διαμορφώνη
μελλοντικούς πολίτας, νέους που μόλις εγκαταλείπουν την εφηβεία να είναι ηθικώς
ελεύθεροι άνθρωποι, αφού προηγουμένως έχουν μάθει να υπακούωσι στους νόμους της
κοινότητος εις την οποίαν εντάσσονται εν αρχαίς δίχως να κατανοούν διατί και
ύστερον με την θέλησίν των επειδή ούτως πρέπει; Αληθώς τι άλλο πράττει από το
να τους μανθάνη αφού μεταχειρισθούν και καλλιεργούν την φαντασίαν των σε
συνδυασμόν μετά της παρεχομένης γνώσεως εν τέλει να είναι εις θέσιν να έχωσιν
κρίσιν δια πάν ζητούμενον του βίου των;
Τώρα διατί τα
λέγομεν ταύτα; Ακούσατε. Η φυλογένεσις του ανθρώπου δεν διέρχεται εκ τριών
σταδίων μόνον. Το β στάδιον αναπτυξεώς του η λεγόμενη νεολιθική εποχή
παρουσιάζει έντονον ενδιαφέρον. Εξηγούμαι…
Η Προϊστορία
αρχίζει με την εμφάνιση του ανθρώπου, εδώ και περίπου 2,5 εκατομμύρια χρόνια. Ο
άνθρωπος, για να φθάση στη σημερινή του μορφή, πέρασε διαδοχικά 4 φάσεις εξέλιξης.
Η πρώτη, η φάσις
της Παλαιολιθικής εποχής διαρκεί από την εμφάνισιν του ανθρώπου μέχρι το 6500
περίπου π.Χ. Ο άνθρωπος κατά τη μακράν αυτήν περίοδο επεξεργάζεται τον λίθον, ζει από το κυνήγι και την καρποσυλλογήν και
είναι νομάς.
Η Δευτέρα φάσις
εξελίξεως η Νεολιθική εποχή αρχίζει περίπου το 6500 π.Χ. Ο άνθρωπος τώρα
βελτιώνει τα εργαλεία του, ασχολείται με τη κτηνοτροφία πρώτα και την γεωργία
έπειτα και διαμένει σε μόνιμη κατοικία.
Προς το τέλος της
Νεολιθικής εποχής εμφανίζονται τα πρώτα εργαλεία που είναι κατασκευασμένα από
χαλκό. Από το σημείο αυτό και μετά ο χαλκός
χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την κατασκευή κάθε είδους αντικειμένων
και παραμερίζει την πέτρα. Γι’ αυτό και η νέα εποχή που αρχίζει ονομάζεται
Εποχή του Χαλκού.
Ακολουθεί η
τέταρτη φάσις εξελίξεως που είναι τα ιστορικά
χρόνια με πρώτα αυτά την εποχή του σιδήρου
Φυσικά έχουν
προταθεί και διαφορετικές περιγραφές της ανάπτυξης της ανθρωπότητος που
προσπαθούν να βάλουν μια ορισμένη τάξιν στην προϊστορία της ανθρωπότητας. Υπάρχουν
τρεις κύριες εποχές λένε, η άγρια
κατάσταση, η βαρβαρότητα και
ο πολιτισμός.
Καθεμιά από τις δυο πρώτες κυρίως εποχές, την υποδιαιρούν σε μια κατώτερη, μέση
και ανώτερη βαθμίδα, ανάλογα με την πρόοδο της παραγωγής των μέσων συντήρησης.
Ας δούμε κι εμείς
τις δύο πρώτες κύριες εποχές αυτές της άγριας καταστάσεως και της βαρβαρότητος
ή αν θέλετε το τέλος της Παλαιολιθικής και την Νεολιθική εποχή.
Πριν από περίπου
2.500.000 χρόνια εμφανίζονται στην Αφρική οι πρώτοι άνθρωποι. Οι επιστήμονες
ονόμασαν αυτό τον τύπο ανθρώπου «Ικανό
άνθρωπο – homo habilis». Ο «ικανός άνθρωπος» ζει ομαδικά και κατασκευάζει
εργαλεία. Ο «Όρθιος άνθρωπος – homo
erectus» που τον διαδέχεται βελτιώνει την κατασκευή των εργαλείων και
ανακαλύπτει τη φωτιά. Τα ίχνη του απαντώνται όχι μόνο στην Αφρική αλλά επίσης
στην Ευρώπη και στην Ασία. Τέλος, ο «Σοφός
(έμφρων) άνθρωπος – homo sapiens»
διαθέτει μέγεθος εγκεφάλου μεγαλύτερο από αυτό των προκατόχων του και θάβει
τους νεκρούς του. Η ανθρώπινη αλυσίδα καταλήγει στον «Σοφότατο άνθρωπο – homo
sapiens sapiens» ο οποίος επινοεί την τέχνη και εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον
κόσμο. Εμείς είμαστε οι άμεσοι απόγονοι του «Σοφότατου ανθρώπου».
Στο τέλος της
παλαιολιθικής εποχής, της εποχής του Σοφού ανθρώπου η εφεύρεσις του τόξου και
του βέλους έκαναν τακτική τροφή τα
θηράματα, και το κυνήγι κανονικό
κλάδο εργασίας. Το τόξο, η χορδή και το βέλος αποτελούν κιόλας ένα πολύ σύνθετο
εργαλείο, που η εφεύρεση του προϋποθέτει μακρόχρονη, συσσωρευμένη πείρα και
ακονισμένες πνευματικές δυνάμεις, δηλαδή ταυτόχρονα και τη γνώση πλήθους άλλων
εφευρέσεων. Αν συγκρίνουμε τους λαούς που γνωρίζουν το τόξο και το βέλος,
βρίσκουμε πραγματικά κιόλας μερικές αρχές της εγκατάστασης σε χωριά, μια κάποια
κυριαρχία πάνω στην παραγωγή των μέσων συντήρησης, ξύλινα δοχεία και εργαλεία,
υφαντουργία με τα δάχτυλα (χωρίς αργαλιό) με ίνες από φλούδες δέντρων, πλεγμένα
καλάθια από φλούδες ή βούρλα, γυαλισμένα (νεολιθικά) πέτρινα εργαλεία. Τις
περισσότερες φορές η φωτιά και το πέτρινο τσεκούρι έδωσαν τη δυνατότητα να
φτιαχτεί το μονόξυλο και σε ορισμένα μέρη δοκάρια και σανίδια για το χτίσιμο
σπιτιών.
Η μετάβαση του
ανθρώπου από την Παλαιολιθική εποχή της κυνηγετικής
και τροφοσυλλεκτικής οικονομίας στη Νεολιθική, όταν ο άνθρωπος γίνεται γεωργός και κτηνοτρόφος, αποτελεί μία
πραγματική επαναστατική αλλαγή. Η Νεολιθική εποχή χαρακτηρίζεται από τα
παρακάτω στοιχεία, που το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου: α) μόνιμη
εγκατάσταση του ανθρώπου και δημιουργία
οικισμών β) απασχόληση με τη γεωργία
και την κτηνοτροφία και γ) χρήση της
κεραμικής.
Περίπου το 6500
π.Χ. το κλίμα γίνεται θερμότερο και το κυνήγι σπανιότερο. Ο άνθρωπος, για την
τροφή του, δεν μπορεί πια να στηρίζεται αποκλειστικά στο κυνήγι και την
καρποσυλλογή. Θα έπρεπε ο ίδιος να προχωρήσει στην παραγωγή της τροφής του.
Είναι η αρχή για τη γεωργία και την
κτηνοτροφία.
Η γεωργία
γεννιέται σε μία «εύφορη ημισέληνο» που περιλαμβάνει τη Μεσοποταμία, την
Παλαιστίνη (Χαναάν, Φοινίκη) και την Αίγυπτο[4]. Στη
συνέχεια, γεωργία και κτηνοτροφία επεκτείνονται στη βόρεια Αφρική και την Ευρώπη, ενώ αργότερα νέες εστίες
εμφανίζονται σε Αμερική και Ασία. Τα πρώτα φυτά που καλλιεργήθηκαν ήταν τα
δημητριακά, τα οποία αποτελούν τη βάση της διατροφής του ανθρώπου. Το
χαρακτηριστικό σημείο της περιόδου της αρχής της βαρβαρότητος είναι η εξημέρωση
και η εκτροφή ζώων[5]
και η καλλιέργεια φυτών.
Για να
διευκολύνονται στην καλλιέργεια οι άνθρωποι, σιγά- σιγά εφευρίσκουν διάφορα
εργαλεία, όπως το αλέτρι για να οργώνουν τη γη, το δρεπάνι για το θερισμό, τη
μυλόπετρα για να αλέθουν τους σπόρους. Αυτά τα εργαλεία είναι συνήθως
κατασκευασμένα από λειασμένο λίθο.
Νέες τεχνικές
αναπτύσσονται. Οι άνθρωποι κατασκευάζουν κεραμικά σκεύη για να τοποθετούν τα
περισσεύματα των δημητριακών και για να ψήνουν τις τροφές. Αρχίζουν να υφαίνουν
τα ενδύματά τους, χρησιμοποιώντας το μαλλί των προβάτων ή φυτά όπως το λινάρι.
Συγχρόνως, με τη
γεωργική ενασχόληση οι άνθρωποι εγκαταλείπουν
τη νομαδική ζωή. Επιλέγουν τη μόνιμη εγκατάσταση και χτίζουν σπίτια με
ξύλα, πλίνθους ή πέτρες. Συγκεντρώνονται
και δημιουργούν τα πρώτα χωριά. Οι κάτοικοί τους είναι γεωργοί που
κατασκευάζουν μόνοι τους ό,τι χρειάζονται. Γρήγορα, όμως, οι άνθρωποι
ειδικεύονται. Δίπλα στους γεωργούς παρουσιάζονται οι τεχνίτες. Ανταλλάσσουν τα
προϊόντα τους με τρόφιμα και έτσι αναπτύσσεται σταδιακά ένα είδος οικιακής
οικονομίας.
Η ενασχόληση με τη
γεωκτηνοτροφία είναι το κύριο
χαρακτηριστικό της οικονομίας κατά τη Νεολιθική εποχή και στην Ελλάδα. Τα
δημητριακά και τα όσπρια αποτελούν τη βάση των καλλιεργειών, ενώ τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή και οι χοίροι τη
βάση της κτηνοτροφίας. Κατά την περίοδο αυτή κατασκευάζονται και χρηστικά
αντικείμενα οικιακής χρήσης, κεραμικά, λίθινα ή οστέινα.
Δε γνωρίζουμε αν οι άνθρωποι είχαν ατομική ιδιοκτησία
της γης. Το πιο πιθανό είναι ότι η γη ανήκε συλλογικά στην κοινότητα. Τα νεολιθικά
κοπάδια, από οικόσιτα ζώα, πρέπει να ήταν μικρά. Την ευθύνη για τη βοσκή τους
μπορεί να την είχε ολόκληρη η κοινότητα.
(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)
[1] Ο Tuiskon
Ziller, εγεννήθη στις 22 Δεκεμβρίου του 1817 στην Γερμανία και πέθανε στις 20 Απριλίου του 1882
στην πόλη της Λειψίας, θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους γερμανούς
εκπαιδευτικούς κι εκείνος που κυρίως προσπάθησε να θέση σε εφαρμογή τις
εκπαιδευτικές θεωρίες του μεγάλου Johann Friedrich Herbart στη γερμανική
εκπαίδευση και δή το δημοτικό σχολείο. Ο Τσίλλερ φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της
Λειψίας, όπου εντάχθηκε λίαν συντόμως στον κύκλο των οπαδών του Herbart, και το
1853 έγινε λέκτορας εκεί. Το 1862 άνοιξε την δική του παιδαγωγική σχολή, και το
1869 ίδρυσε την Επιστημονική Παιδαγωγική Ένωση που εκπροσώπησε όλον τον
Ερβατιανισμό. Ο Τσίλλερ ήταν ένθερμος υποστηρικτής της έμφασης του Herbart για
την ηθική και της ένταξής της στην εκπαίδευση, και επεχείρησε να δείξη πώς κάθε
μέρος της στοιχειώδους διδασκαλίας θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός
ισχυρού χαρακτήρα.
[2] Οντογένεσις, άνάπτυξις
τού άτόμου ή με άλλας λέξεις σειρά μεταβολών άς υφίσταται το γονιμοποιούμενον
ώόν, όπως καταλήξη εις τό τέλειον όν
[3] Η φυλογένεση ή φυλογονία είναι όρος της βιολογίας που
σημαίνει τη δημιουργία και εξέλιξη όλων των ζωντανών οργανισμών από την
εμφάνιση της ζωής πάνω στη Γη μέχρι σήμερα με μία λογική εξελικτική σειρά.
[4] Στην
Ανατολή, η μέση βαθμίδα της βαρβαρότητας άρχισε με το ημέρωμα ζώων που δίνουν
γάλα και κρέας, ενώ φαίνεται πως ήταν άγνωστη η καλλιέργεια φυτών για ένα
μεγάλο διάστημα αυτής της περιόδου.
[5] Το ημέρωμα
και η εκτροφή ζώων και ο σχηματισμός μεγάλων κοπαδιών φαίνεται πως έγιναν η
αιτία να ξεχωρίσουν οι Αριοί και οι Σημίτες από την υπόλοιπη μάζα των βαρβάρων.
Τα ονόματα των ζώων είναι ακόμα κοινά στους ευρωπαίους και στους ασιάτες
Αριους, τα ονόματα όμως των καλλιεργημένων φυτών σχεδόν πάντα ήταν διαφορετικά.
Ο σχηματισμός κοπαδιών οδήγησε, όπου ήταν κατάλληλο το μέρος, στην ποιμενική
ζωή. Στους Σημίτες, στις πεδιάδες και στα λιβάδια του Ευφράτη και του Τίγρη,
στους Αριους στις πεδιάδες των Ινδιών, του Όξου και του Ιαξάρτη, του Ντον και
του Δνείπερου. Στις άκρες αυτών των βοσκότοπων θα πρέπει να πρωτόγινε το
ημέρωμα των ζώων. Έτσι, στις κατοπινές γενιές φαίνεται ότι οι ποιμενικοί λαοί
κατάγονται από περιοχές που όχι μόνο δεν μπορούσαν να είναι το λίκνο του
ανθρώπινου γένους, αλλά αντίθετα που δεν ήταν σχεδόν καθόλου κατοικήσιμες για
τους άγριους προγόνους τους και ακόμα και για τους ανθρώπους της κατώτερης
βαθμίδας της βαρβαρότητας. Απεναντίας,
στους βαρβάρους της μέσης βαθμίδας που συνήθισαν πια στην ποιμενική ζωή, δεν θα
μπορούσε ποτέ να τους περάσει από το μυαλό, να ξαναγυρίσουν θεληματικά από τις
πεδιάδες και τα λιβάδια των ποταμών στα δάση όπου ζούσαν οι προγονοί τους.
Μάλιστα κι όταν σπρώχτηκαν πιο βορινά και πιο δυτικά, ήταν αδύνατο στους
Σημίτες και τους Άριους να τραβήξουν στις δυτικοασιατικές και τις ευρωπαϊκές
δασώδεις περιοχές, προτού κατορθώσουν με την καλλιέργεια των σιτηρών να τρέφουν
τα ζώα τους και προπάντων να διαχειμάζουν σε τούτο το λιγότερο ευνοϊκό έδαφος.
Είναι περισσότερο από πιθανό ότι εδώ η καλλιέργεια των σιτηρών ξεπήδησε πρώτα
από την ανάγκη τροφής για τα ζώα και μόνο αργότερα έγιναν τα σιτηρά σπουδαία
τροφή για τους ανθρώπους. Η ανώτερη εξέλιξη των δυο αυτών φυλών, των Άριων και
των Σημιτών, ίσως να οφείλεται στην άφθονη τροφή σε κρέας και γάλα και
ιδιαίτερα στην ευνοϊκή επίδραση των τροφών αυτών στην ανάπτυξη των
παιδιών.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου