Ἡ δυνητική εὐκτική

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ἡ δυνητική εὒκτική

 

Η δυνητική ευκτική (ευκτική με το δυνητικό μόριο ἄν)( η ευκτική πλήν μέλλοντος) δηλώνει το δυνατόν γενέσθαι εν τω παρόντι ή εν τω μελλόντι, ότι το υπό του ρήματος σημαινόμενον είναι δυνατόν υπό ωρισμένας προϋποθέσεις να συμβή εις το μέλλον. Δια τούτο και καλείται έγκλισις του δυνατού γενέσθαι ή του πιθανού.

-         ὁ ἀγαθός ἀνήρ γένοιτ’ ἂν και ποτέ κακός (= δύναται να γίνη)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

1.    Δέχεται άρνησιν «οὐ»

-         Δίς εἰς τον αὐτόν ποταμόν οὐκ ἂν ἐμβαίης

-         Πατὴρ πονηρὸς οὐκ ἄν ποτε γένοιτο δημαγωγὸς χρηστός.

2.    Αρχήθεν η δυνητική ευκτική ήτο άχρονος, απεδίδετο δηλ. αναλόγως προς τα συμφραζόμενα είτε εις το παρόν, είτε εις το παρελθόν είτε εις το μέλλον. Παρά τω Ομήρω και τω Ηροδότω υπάρχουν παραδείγματα ευκτικής του δυνατού αναφερομένης εις το παρελθόν. Βραδύτερον όμως παρά τοις Αττικοίς η δια της δυνητικής Ευκτικής εκφραζομένη δυνατότης περιωρίσθη μόνον δια το παρόν – μέλλον. Κατά ταύτα η δυνητική ευκτική είναι μελλοντική έκφρασις μόνον.

-         Ὣς οἳ μὲν πονέοντο κατὰ κρατερὴν ὑσμίνην· /Τυδεΐδην δ᾽ οὐκ ἂν γνοίης ποτέροισι μετείη / ἠὲ μετὰ Τρώεσσιν ὁμιλέοι ἦ μετ᾽ Ἀχαιοῖς. (=Έτσι ενεργούσαν στον σφοδρόν αγώνα του πολέμου. / Και τότε δεν θα γνώριζες με ποιους είναι ο Τυδείδης, / αν πάει με τους Αχαιούς ή με τους Τρωαδίτες) (το οὐκ ἂν γνοίης = δεν θα ημπορούσες να καταλάβης αποδίδεται μάλλον εις το παρελθόν)

3.    Ενίοτε δια της τοιαύτης ευκτικής ο λέγων παρουσιάζει το υπό του ρήματος δηλούμενον ως ίδιαν αυτού κρίσιν ή αντίληψιν, ως κάτι το οποίον κατά την ίδιαν του κρίσιν δύναται να συμβή και επομένως ως στερούμενον αντικειμενικής βεβαιότητος. 

-         ὁ ἀγαθός ἀνήρ γένοιτ’ ἂν και ποτέ κακός (= δύναται να γίνη) (Πλάτ. Πρωτ. 345Β) (=είναι πιθανόν ή δυνατόν υπό ωρισμένας προϋποθέσεις να γίνη. Και αυτή είναι η γνώμη μου)

-         ἀλλ᾽ εἴ μοί τι πίθοιο τό κεν πολὺ κέρδιον εἴη·(Ομ.,Η,28) (=Αλλ’ αν δεχθής ό,τι θα ειπώ, θαρρώ που θα ωφελήσης.) (εκφράζεται η υποκειμενική άποψις περί του δυνατού. Η προϋπόθεσις ευρίσκεται εις την υποθετικήν πρότασιν)

4.    Παρά τοις ποιηταίς επί δυνητικής σημασίας ετίθετο και απλή ευκτική άνευ του «ἂν»

-         ῥεῖα θεός γ᾽ ἐθέλων καὶ τηλόθεν ἄνδρα σαώσαι.(Ομ., γ,231) (=Θεὸς ἂν θέλη, τὸ θνητὸ κι ἀπὸ μακριὰ γλυτώνει.)

Εχρησιμοποιείτο επίσης η δυνητική Ευκτική και εις τας εξής περιπτώσεις:

1.    επί ερωτήσεων περί του δυνατού γενέσθαι

-         Ποῖ δῆτ’ ἂν τραποίμην; (Αριστφ.Βατρ. 296)

-         Τις ἂν θεῶν σοι τόνδ’ ἂριστον ἂνδρ’ ἰδεῖν δοίη;(Σοφ. Ο.Κ.1100)

2.    Και επί προτάσεων εξηρτημένων (αναφορικών, ειδικών κ.α) διατηρούσα την σημασίαν της

-         Οὐ ῥάδιον ἐστιν εὑρεῖν ἒργον, ἐφ’ ὧ οὐκ ἂν τις αἰτίαν ἒχοι (Ξ.,Απ. 2,8,5)

-         Ἀπεκρίνατο Κλεάνωρ, ὃτι πρόσθεν ἂν ἂποθάνοιεν ἢ τά ὃπλα παραδοῖεν (Ξ.Κ.Α. 2,1,10)

3.    Οι Αττικοί με ιδιαιτέραν κομψότητα και χάριν εχρησιμοποίουν την δυνητικήν ευκτικήν εις εκφράσεις διπλωματικής λεπτότητος ή εις εκφράσεις μετά συστολής και ευγενείας, οσάκις μάλιστα ο λέγων απηυθύνετο με σεμνότητα και σεβασμόν εις πρόσωπα προς τα οποία ωφείλετο τοιούτος σεβασμός (ευκτική του ευγενούς μετριασμού). Τοιουτοτρόπως απεφεύγετο το κατηγορηματικόν, το κάπως εγωιστικόν και αγροίκον, της οριστικής μέλλοντος

-         ἐπεὶ δὲ Κῦρος τέθνηκεν, οὔτε βασιλεῖ ἀντιποιούμεθα τῆς ἀρχῆς οὔτ’ ἔστιν ὅτου ἕνεκα βουλοίμεθα ἂν τὴν βασιλέως χώραν κακῶς ποιεῖν, οὐδ’ αὐτὸν ἀποκτεῖναι ἂν ἐθέλοιμεν, πορευοίμεθα δ’ ἂν οἴκαδε, εἴ τις ἡμᾶς μὴ λυποίη· (Ξεν. Κ.Α.,2,3,23)(= Αφού όμως τώρα ο Κύρος είναι νεκρός, ούτε προς τον βασιλέα διεκδικούμεν την εξουσίαν, ούτε υπάρχει κανείς λόγος, δια τον οποίον θα ηθέλαμεν να κακοποιούμεν την χώραν του βασιλέως, ούτε αυτόν τον ίδιον θα είχομεν καμίαν πρόθεσιν να τον φονεύσωμεν, παρά θα ηθέλαμεν να πορευθώμεν προς την πατρίδα μας, αν δεν θα μας ηνώχλει κανείς..)

Κατά το β’ κυρίως πρόσωπον ως ηπιωτέρα έκφρασις αντί προστακτικής

-         οὐκ ἂν δή μοι ἄμαξαν ἐφοπλίσσαιτε τάχιστα, / ταῦτά τε πάντ᾽ ἐπιθεῖτε, ἵνα πρήσσωμεν ὁδοῖο; (Ομ. Ω,263) (=Δεν πάτε να μου ζέψετε τ’ αμάξι ευθύς και τούτα / επάνω του να θέσετε, να μη χρονοτριβήσω;)

-         Χώροῖς ἂν εἲσω (Σοφ. Ηλ. 1491) (=μπορείς να εισέλθης, ταυτόν του «Χώρει εἲσω»)

ΠΡΟΣΟΧΗ:

Μεταφράζεται με τα «είναι δυνατόν να», «μπορεί να», «θα» + Παρατατικό. Αντιστοιχεί στη δυνητική υποτακτική της Ν.Ε. Όλα είναι αποδεκτά πλήν του τελευταίου. Ετούτο το «θα» + Παρατατικό αληθώς πώς δύναται να αποτελή μελλοντικήν έκφρασιν ή το δυνατόν γενέσθαι εν τω παρόντι ή εν τω μελλόντι; Κατά την γνώμην μου δέον να αποφεύγεται και να προκρίνεται το «ημπορεί να…», «είναι δυνατόν να…»

Ένα εύλογον παράδειγμα παρμένον απ’τον Δίωνα τον Χρυσόστομον και τον Ευβοϊκόν του (7,7):

-         Ταῦτ', εἶπεν, ἐστὶ τὰ κοῖλα τῆς Εὐβοίας λεγόμενα, ὅπου κατενεχθεῖσα ναῦς οὐκ ἂν ἔτι σωθείη·

Αν μεταφρασθή (=αυτά είναι τα λεγόμενα Κοίλα της Ευβοίας, ένθα εάν κάνα πλοίο προσαράξη δεν θα μπορούσε ποτέ να σωθή) αληθώς πιστεύομεν ότι δεν βγάζει νόημα… αντιθέτως κοιτάξατε ποσώς νοηματοδοτεί το δυνατό γενέσθαι εάν μεταφράσωμεν κατά την ανωτέρω υπόδειξιν

(=αυτά είναι τα λεγόμενα Κοίλα της Ευβοίας, ένθα εάν κάνα πλοίο προσαράξη, δεν ημπορεί, δεν είναι δυνατόν ποτέ να σωθή)