Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς κραταιὸς ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας

ΚΥΡΙΑΚΗ B΄ ΝΗΣΤ. (ΓΡΗΓ. ΠΑΛΑΜΑ)
27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016
Ἀπόστολος: Ἑβρ. α΄10- β΄3
Εὐαγγέλιον: Μρκ. Β΄ 1-12
Ἦχος: β΄ .– Ἑωθινόν: Ι΄

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς

 

† Ὁ Κυθήρων Σεραφείμ

Ἡ δεύτερη Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν σήμερα καὶ ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία τιμᾶ τὴν ἱερὴ ἀσκητικὴ μορφὴ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης τοῦ Παλαμᾶ καὶ τὴν μνήμη τῆς Ἁγίας Ματρώνης τῆς ἐν Θεσσαλονίκῃ. Ποιὸς ἦταν ὁ μέγας νηπτικὸς καὶ ἀσκητικὸς Πατὴρ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, τὶ πρέσβευε καὶ ποιοὶ οἱ ἀγῶνες του γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία;

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς (1296-1359) ἦταν ὁ θεμελιωτὴς τοῦ ἡσυχασμοῦ καὶ ὑπῆρξε ἡ μεγαλύτερη θεολογικὴ προσωπικότητα τῆς ὑστεροβυζαντινῆς περιόδου. Ἔζησε κατὰ τοὺς χρόνους τῆς βασιλείας Ἀνδρονίκου Β/ τοῦ Παλαιολόγου καὶ ἀνατράφηκε κατὰ τὰ πρῶτα του χρόνια στὰ ἀνάκτορα τοῦ Αὐτοκράτορα αὐτοῦ, μετὰ τὴν πρὸς Κύριον ἐκδημία τοῦ εὐσεβεστάτου πατρός του Κωνσταντίνου, ποὺ ἦταν συγκλητικός. Στὰ χρόνια αὐτὰ ἔλαβε καὶ τὴν ἐγκύκλιό του μόρφωσι καὶ τὴν φιλοσοφικὴ παιδεία στὴν γενέτειρά του Κωνσταντινούπολι.

Ὅμως, ἀφοῦ περιφρόνησε τὰ ὑψηλὰ ἀξιώματα, γιὰ τὰ ὁποῖα τὸν προετοίμαζαν ὅσοι τὸν ἀγαποῦσαν, καὶ ὅλον τὸν κόσμο καὶ τὰ κοσμικὰ πράγματα καὶ ἀφοῦ μετανάστευσε ἀπὸ τὴν πατρίδα του μετέβη στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ ἐκεῖ «τὸν Μοναχικὸν ὑπέρχεται βίον». Μέσα στὸν Μοναχικὸ βίο, ἀφοῦ ὑπέμεινε μεγάλους ἀσκητικοὺς κόπους καὶ ζώντας «μόνος μόνῳ Θεῷ», μὲ τὴν ἄκρα ἡσυχία ἀναδείχθηκε «θεοειδέστατον ἔσοπτρον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», διέπρεψε στὴν πρᾶξι καὶ τὴν θεωρία, περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλο. Καθὼς δὲ καταυγαζόταν στὴ διάνοια μὲ τὶς θεοπτικὲς ἐλλάμψεις τοῦ Παναγίου Πνεύματος ἄφησε σοφώτατα καὶ θεολογικώτατα συγγράμματα σὰν κάποια φωτεινὴ στήλη Ὀρθοδοξίας στὴν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν πράγματι θησαυροὺς τῆς θείας γνώσεως καὶ τῆς πνευματικῆς σοφίας καὶ τελειότητος γιὰ ὅσους τὰ μελετοῦν. Γιατὶ «ὁ θεοπτικὸς ἐκεῖ νος καὶ οὐράνιος νοῦς» (τοῦ ἁγίου Γρηγορίου) ὄχι μόνον συγκέντρωσε ὅσα εἶπαν οἱ τελειότεροι Ἅγιοι, ἀλλὰ καὶ πρόσθεσε ὅσα ἀπὸ τὴν μακρά του πεῖρα καὶ τὸ μακάριο πάθος ὑπερφυῶς ἀπεκόμισε.

Καὶ ἔτσι συγκρότησε ἕνα καλλιστεῖο πνευματικὸ μὲ αὐτὰ τὰ νηπτικὰ ἔργα, τόσο ποὺ νὰ μὴ νομίζη κανένας ὅτι αὐτὰ εἶναι γεννήματα ἀνθρώπινης διάνοιας. Διακρίθηκε στὸν κατὰ τοῦ αἱρεσιάρχου Καλαβροῦ Μοναχοῦ Βαρλαὰμ ἀγῶνα τῶν Ὀρθοδόξων, ἀφοῦ διακήρυξε ὅτι τοὺς Ὀρθοδόξους χωρίζουν ἀπὸ τοὺς Λατίνους οὐσιώδεις διαφορὲς καὶ ὄχι ἀσήμαντα πράγματα ἤ ὀνόματα. Τὶς θεολογικὲς ἀντιθέσεις καὶ διαφορὲς ἐνέτεινε ἀργότερα ἡ διαφωνία γιὰ τὴν ἀσκητικὴ μέθοδο. Τότε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἐκπροσωπώντας τοὺς ἡσυχαστάς, μετέβη στὴ Θεσσαλονίκη καὶ Κωνσταντινούπολι γιὰ τὴν ὑποστήριξι τῶν νηπτικῶν θέσεών του, οἱ ὁποῖες ἐπικαιρώθηκαν ἀπὸ τὴν διπλῆ Σύνοδο στὴν Κωνσταντινούπολι τὸ 1341.

Κατὰ τὴν δεύτερη φάσι τῆς ἡσυχαστικῆς ἔριδος, εὑρισκόμενος κατὰ τὸ πλεῖστον στὴ φυλακή, εἶχε ὡς ἀντίπαλο περὶ τὰ θεολογικὰ τὸν Γρηγόριο Ἀκίνδυνο, ἐνῶ κατὰ τὴν τρίτη φάσι, μετὰ τὴν νίκη τοῦ Ἰωάννου Καντακουζηνοῦ κατὰ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Παλαιολόγου, κατὰ τὸν ἐμφύλιο πόλεμο ποὺ ἔγινε μεταξύ τους, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Συμφιλίωσε τὶς πολιτικὲς μερίδες τῆς πόλεως καὶ συνέχισε τὸν θεολογικὸ ἀγῶνα μὲ ἀντίπαλο αὐτὴ τὴ φορὰ τὸν Νικηφόρο Γρηγορᾶ. Ἡ μεγάλη δραστηριότητά του στοὺς ὑπέρ τῆς ἀληθείας καὶ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ ἀγῶνες ἐστοίχισε στὸν ἅγιο αὐτὸν ὑπέρμαχο τῆς Ὀρθοδοξίας μεταξὺ ἄλλων καὶ μία αἰχμαλωσία ἀπὸ Τούρκους πειρατές.

Τὰ ἀνεκτιμήτου πνευματικῆς ἀξίας συγγράμματα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καταλαμβάνουν πέντε (5) ὀγκώδεις τόμους. Ἐξ αὐτῶν θὰ μνημονεύσουμε ἐνδεικτικῶς τὰ ἑξῆς ἐπίλεκτα: Δύο «Ἀποδεικτικοὶ λόγοι περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τοὺς κατὰ τοῦ αἱρεσιάρχου Βαρλαὰμ λόγους «Ὑπέρ τῶν Ἡσυχαζόντων», τοὺς ἑπτὰ «Ἀντιρρητικοὺς κατὰ Ἀκινδύνου», τέσσαρες «Λόγους κατὰ Γρηρορᾶ», τὰ «150 Κεφάλαια, φυσικά, θεολογιά, ἠθικά τε καὶ πρακτικά, τὸ «πρὸς τὴν σεμνοτάτην ἐν Μοναζούσαις Ξένην» πόνημά του καὶ τὶς σῳζόμενες «Ὁμιλίες» του.

Στὴ συνέχεια ἀπὸ τὸ Ρωσικὸ Γεροντικὸ θὰ παρουσιάσουμε μία ἁγία

ἀσκητικὴ μορφὴ μὲ ἀνάλογες καταστάσεις καὶ πνευματικὲς ἐμπειρίες (Σ. Νινίκα, Ρωσικὸ Γεροντικό, σελ. 313-314).

Ἄνθρωποι ὅλων τῶν τάξεων συνέρρεαν στὸ κελλί του

Οἱ θεόσοφες συμβουλὲς τοῦ στάρετς Λεωνίδα ἐπιδροῦσαν θετικὰ σ᾽ὅλη τὴν ἀδελφότητα. Ὁ π. Λεωνίδας θεράπευε μὲ δεξιοτεχνία τὶς πονεμένες ψυχές. Καὶ γι᾽αὐτὸ κέρδισε ὄχι μόνο τὴν ἀγάπη καὶ τὸν σεβασμὸ τοῦ ἡγουμένου καὶ ὅλης τῆς ἀδελφότητος, ἀλλὰ καὶ πολὺ εὐρύτερων κύκλων. Σὰν χρυσὸς ποὺ δοκιμάστηκε καὶ καθαρίσθηκε στὸ χωνευτήρι τῶν τριάντα χρόνων τῆς ἀσκητικῆς του ζωῆς, ὁ στάρετς ἐκλήθηκε κατὰ πρόνοιαν Θεοῦ στὸ μεγάλο ἔργο, νὰ ὑπηρετήση τὸν ἄνθρωπο.

Ἄνθρωποι ὅλων τῶν τάξεων ἀπὸ πόλεις καὶ χωριὰ συνέρρεαν στὴν πόρτα τοῦ κελλιοῦ του γιὰ συμβουλές. Ἔμποροι, τεχνίτες, ἁπλοῖ ἄνθρωποι. Καὶ ὅλους τοὺς δεχόταν μὲ θερμὴ πατρικὴ ἀγάπη. Κανεὶς δὲν ἔφευγε ἀπαρηγόρητος. Ὅσοι τοῦ ἀπεκάλυπταν τὸν πόνο καὶ τὰ τραύματα τῆς ψυχῆς τους, ἔφευγαν θεραπευμένοι. ῞Οσοι ἔπασχαν ἀπὸ σωματικὴ ἀσθένεια ἤ ἦταν δαιμονισμένοι ἐλάμβαναν ἀνακούφιση, ὅταν τοὺς διάβαζε εὐχές καὶ τοὺς ἄλειφε μὲ λάδι ἀπὸ τὸ ἀκοίμητο κανδήλι τῆς Παναγίας.

Καὶ κάθε χρόνο ἡ προσέλευση προσκυνητῶν στὸ μοναστήρι (τῆς Ὄπτινα) ὅλο καὶ μεγάλωνε. Ἄνθρωποι ποὺ εἶχαν κάποια αἴσθηση τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἔτρεχαν ἀπὸ παντοῦ, γιὰ νὰ θρέψουν τὶς ψυχές τους μὲ τὸ οὐράνιο νέκταρ τοῦ θείου λόγου, ποὺ ἔρρεε ἀπὸ τὸ μελιστάλακτο στόμα τοῦ θεοφόρου στάρετς.

* * *

Ἀγαπητοί μου ἀναγνῶσες, ἔπειτα ἀπὸ ὅσα παραθέσαμε γιὰ τὸν ἀσκητικὸ βίο καὶ τὴν θεάρεστη πολιτεία τοῦ μεγάλου Θεολόγου καὶ

ἀσκητικοῦ Πατρός, ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὕστερα ἀπὸ τὰ ὅσα ἐγράφησαν γιὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπο τοῦ γενναίου αὐτοῦ προμάχου τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ πολεμίου τῆς δυτικῆς πλάνης καὶ αἱρέσεως, γιὰ τὴν νῆψι, τὴν πύρινη προσευχὴ καὶ τὶς οὐράνιες καταστάσεις τοῦ θείου αὐτοῦ Πατρός, καὶ μετὰ ἀπὸ τὸ παρόμοιο παράδειγμα τοῦ Ρωσικοῦ Γεροντικοῦ, τὸ μήνυμα τῆς σημερινῆς Κυριακῆς εἶναι ἡ καλλιέργεια τοῦ ἔσω ἀνθρώπου μὲ νῆψι, προσοχὴ καὶ προσευχή, μὲ τὴν Ὀρθόδοξη πορεία καὶ ἄσκησι τῶν χριστιανικῶν ἀρετῶν καὶ μὲ τὴν προσήλωσί μας στὴν Ὀρθόδοξη Πίστι καὶ Παράδοσι, γιὰ τὶς ὁποῖες ὑπέμεινε τὰ πάνδεινα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.