ἐπιμελεία
τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου
Ἀθηνῶν |
|
Ὁμολογουμένως τῇ
φύσει ζῆν, ὅπερ ἐστὶ κατ' ἀρετὴν ζῆν
|
Κάποια μέρα
πλησίασε τον Κύριο ένας πλούσιος νέος και τον ρώτησε με ενδιαφέρον πολύ:
Διδάσκαλε αγαθέ, τί να κάνω για να αποκτήσω την αιώνια ζωή; Ας ίδωμεν τον
διάλογον τούτο:
16 Καὶ ἰδοὺ
εἷς προσελθὼν εἶπεν αὐτῷ· διδάσκαλε ἀγαθέ, τί
ἀγαθὸν ποιήσω ἵνα ἔχω ζωὴν αἰώνιον; 17 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ· τί με λέγεις
ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός. εἰ δὲ θέλεις εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωήν, τήρησον τὰς ἐντολάς. 18 λέγει αὐτῷ·
ποίας; ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπε· τὸ οὐ φονεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ κλέψεις, οὐ
ψευδομαρτυρήσεις, 19 τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καὶ ἀγαπήσεις τὸν πλησίον
σου ὡς σεαυτόν. 20 λέγει αὐτῷ ὁ νεανίσκος· πάντα
ταῦτα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου· τί ἔτι ὑστερῶ; 21 ἔφη αὐτῷ ὁ
Ἱησοῦς· εἰ θέλεις τέλειος εἶναι,
ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ,
καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι. 22 ἀκούσας δὲ ὁ νεανίσκος τὸν λόγον ἀπῆλθε
λυπούμενος· ἦν γὰρ ἔχων κτήματα πολλά. 23 Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπε τοῖς
μαθηταῖς αὐτοῦ· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι δυσκόλως πλούσιος εἰσελεύσεται εἰς τὴν
βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. 24 πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον διὰ
τρυπήματος ραφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν. 25
ἀκούσαντες δὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐξεπλήσσοντο σφόδρα λέγοντες· τίς ἄρα δύναται
σωθῆναι; 26 ἐμβλέψας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· παρὰ ἀνθρώποις τοῦτο
ἀδύνατόν ἐστι, παρὰ δὲ Θεῷ πάντα δυνατά ἐστι.
Είχε προπορευθεί
όμως σε ετούτην την ιδέα ο Ζήνων ο
Κιτιεύς (334 π.Χ. - 262 π.Χ.) και πρίν απ’ αυτόν ο Αντισθένης ο σκυλόσοφος. Ο Ζήνων ήταν Κύπριος φιλόσοφος από το
Κίτιο, ο οποίος δημιούργησε τη φιλοσοφική σχολή του στωικισμού στην Αθήνα. Πατέρας
του ήταν ο Μνασέας ή ο Δημέας και καταγόταν από το Κίτιο της Λάρνακας. Δίδαξε
και πέθανε στην Αθήνα τιμώμενος από τον Δήμο των Αθηναίων. Δημιούργησε τη
φιλοσοφική σχολή του στωικισμού, η οποία ονομάστηκε έτσι επειδή ο Ζήνων δίδασκε
στην Ποικίλη Στοά.
Ο Ζήνων πριν
ασχοληθεί με την φιλοσοφία ήταν έμπορος. Έχασε
την περιουσία του μετά από ένα ναυάγιο και βρέθηκε στην Αθήνα[1]. Έλεγε
δε χαρακτηριστικά ότι «αφ’ ότου
εναυάγησα ευπλοώ»[2].
Επηρεασμένος προφανώς από τη διδασκαλία των κυνικών φιλοσόφων περί αποχής από τα υλικά αγαθά,
τοποθετημένος σε μια πιο ισορροπημένη θέση, διδάσκει την ολιγάρκεια, την ανεξαρτησία από τα πράγματα του κόσμου, την απαλλαγή
από τα πάθη και το «ζην κατά φύσιν», («ομολογουμένως τη φύσει ζην, όπερ
ταυτό του κατ’ αρετήν ζην»). Για να μπορέσει όμως ο άνθρωπος να ζει κατά φύσιν,
να ζει δηλαδή υγιώς[3]
θα πρέπει πρώτα να τη γνωρίσει αυτήν την φύσιν του. Και για να γνωρίσει κάποιος
τη φύση του απαραίτητη προϋπόθεση είναι
η αταραξία και η γαλήνη της ψυχής. Εδώ στηρίζεται, κατά τους στωικούς, η
έννοια της Ηθικής.
Προσέξατε την
πεποίθησιν του Ζήνωνος. Ευδαιμόνησε μόνον όταν εναυάγησεν. Μόνον όταν κατάφερεν
την απεξάρτησιν από τα υλικά αγαθά, μόνον όταν δεν είχε πια ουδεμίαν μέριμνα
για υλικά πράγματα, ωδηγήθη εις τον βίον της γαλήνης και της αταραξίας, «εἰς
τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν». Η τάσις των Κυνικών
των διαδόχων του Αντισθένους να κάνουν
τους εαυτούς των τελείως ανεξάρτητους από τις ανάγκες του έξω κόσμου,
περιορίζοντας στο ελάχιστο τις ανάγκες τους, ασκούμενοι να υπομένουν κάθε
στέρηση και κάθε πόνο, και θεωρώντας τις απολαύσεις και ιδιαίτερα την ηδονή
μέγιστα κακά ήτο η μαγιά πεπί της οποίας έπλασαν το οικοδόμημά των περί Ηθικής
οι στωικοί.
Σε αυτό πάνω
στηρίζεται και η ιδέα της ακτημοσύνης των μοναχών του χριστιανισμού της
ορθοδοξίας. Ιδού πως την αιτιολογεί ο Αγ. Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ[4]:
«Ο κάθε
άνθρωπος, που μπήκε σε μοναστήρι και ανέλαβε τον ζυγόν του Χριστού, που είναι
χρηστός, πρέπει οπωσδήποτε να ζήσει με ακτημοσύνη
αρκούμενος στα πιο απαραίτητα και
αποφεύγοντας κάθε τι περιττό σε ενδυμασία, σε είδη που χρειάζεται το κελί
του, σε χρήματα…. ο μοναχός πολύ δύσκολα
μπορεί να κρατήσει ψυχική διάθεση
γαλήνης, όταν έχει πολλά αγαθά. Λοιπόν; 1. Την εντολή μας την έδωσε ο ίδιος
ο Κύριος. Μη θησαυρίζετε υμίν θησαυρούς επί της γης – μας συνιστά- όπου σης και
βρώσις αφανίζει και όπου κλέπται διορύσσουσι και κλέπτουσι. Θησαυρίζετε δε υμίν
θησαυρούς εν ουρανώ, όπου ούτε σης ούτε βρώσις αφανίζει και όπου κλέπται ου
διορύσσουσι ουδέ κλέπτουσι. Και αφού πρώτα έδωσε την εντολή, μετά εξήγησε και
την αιτία. Είπε: «Όπου γαρ εστίν ο θησαυρός υμών, εκεί και η καρδία υμών έσται»
( Ματθ. 6, 21). «Ου δύνασθε Θεώ δουλεύειν και μαμωνά» ( Ματθ. 6, 24). Αν ο
μοναχός έχει χρήματα ή πολύτιμα ακριβά πράγματα, τότε και χωρίς να το θέλει,
σύμφωνα με ένα απαράβατο νόμο και μια ανυπέρθετη αναγκαιότητα, η ελπίδα του θα μετατοπισθεί, από τον Θεό
στα αγαθά του! Στα αγαθά του αναθέτει την ελπίδα του. Στα αγαθά του βλέπει
τη δύναμή του. Στα αγαθά του βλέπει μέσα, για να αποφύγει το κακό που μπορεί να
συναντήσει στον αγώνα της ζωής. Στα αγαθά του συγκεντρώνεται η αγάπη του, η
καρδιά του, ο νους του, όλο το είναι του! Έτσι η καρδιά του γίνεται φιλόυλη και
τόσο σκληρή και ξένη σε κάθε πνευματική αίσθηση, όσο σκληρή και αναίσθητη είναι
η ύλη.
Η εξήγηση είναι
λοιπόν απλή. Ο άνθρωπος που διαθέτει και μεριμνά για τα υλικά αγαθά πολύ
δύσκολα μπορεί να κρατήσει ψυχική
διάθεση γαλήνης. Σταδιακώς η όποια βούλησίς του για το ζήν εναρέτως θα
μετατοπισθή στα αγαθά του και στην μέριμνα πώς θα τα διατηρήση, τα αυξήση, τα
περισώση.
[1] Ο Ζήνων ταξίδευε με ένα καράβι με τον έμπορα πατέρα
του, το οποίο όμως, λόγω κακοκαιρίας, ναυάγησε έξω από τον Πειραιά. Από εκεί,
ύστερα από μεγάλη ταλαιπωρία, έφτασε στην Αθήνα όπου έξω από ένα βιβλιοπωλείο
γνώρισε τον Κράτη, κυνικό φιλόσοφο, του οποίου έγινε μαθητής. Έτσι άφησε το
εμπόριο και αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη Φιλοσοφία.
[2] (Διογένης Λαέρτιος 7.4.26)
[3] Η Στωική Διδασκαλία ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο από
την αρχή της εμφάνισής της με τα πάθη και με τη θεραπεία τους. Θα μπορούσε να
πει κάποιος ότι ξεκίνησε περισσότερο ως μια θεραπευτική μέθοδος των παθών παρά
ως ένα φιλοσοφικό σύστημα με μία ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία (D. Βlekeley, Η
στωική θεραπεία περί των παθών, Ανακοίνωση στο 4ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής
Φιλοσοφίας τον Αύγουστο του 1992 στη Ρόδο. Επιτομή: Η Ελληνιστική Φιλοσοφία της
Ακαδημίας Αθηνών, επιμέλεια Κ. Βουδούρη, Αθήνα, 1994). Ο Χρύσιππος έχει γράψει
ένα βιβλίο του οποίου σώζονται μόνο ελάχιστα αποσπάσματα και κυρίως αναφορές
μεταγενεστέρων ειδικά για τη θεραπεία των παθών. Ο Κικέρων αναφέρει σ΄ ένα
βιβλίο του: «Ας είμαστε πεπεισμένοι γι΄ αυτό: μόνον όταν η ψυχή θεραπευτεί (κάτι που δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη
φιλοσοφία), μόνο τότε θα τελειώσουν και
τα βάσανά μας. Επομένως ας αφεθούμε στα χέρια της φιλοσοφίας για τη
θεραπεία. Θα θεραπευτούμε αν το θελήσουμε...» TD3. 13.
[4] Προσφορά στον σύγχρονο Μοναχισμό, τ. Γ΄, Έκδοσις Ι.Μ.
Νικοπόλεως σ. 43
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου