Κωνσταντίνου Φαρμάκη
ἐπιμελεία
τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
 |
| Η Νέλλη |
1.
Η Νέλλη - γνωστή
ως Nelly's από την αγγλική υπογραφή της - γεννήθηκε στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας στις 23
Νοέμβριου 1899, μια σχετικά νέα πόλη οικοδομημένη από τους Σελτζουκιδες κοντά
στην θέση των αρχαίων Τράλλεων τον 11 μ.Χ αιωνα. Θεωρούταν η δεύτερη πόλη σε
πολιτισμικό επίπεδο στο εσωτερικό της Μ. Ασίας μετά την Σμύρνη, στην όχθη του
πόταμου Ταμπάκ -Τσάι παραποτάμου του Μαιάνδρου. Η πόλη είχε 35.000 κατοίκους
από τους οποίους οι 8.000 ήταν έλληνες, όπου ζούσαν όλοι αρμόνικα μεταξύ τους.
Στην πόλη υπήρχε γυμνάσιο, δημοτικό, νηπιαγωγείο και παρθεναγωγείο. Η ελληνική κοινότητα
συντηρούσε και ένα νοσοκομείο και έναν φιλολογικό σύλλογο, επίσης υπήρχαν και
δυο εκκλησιές. Σε αυτό το ήσυχο μέρος γεννήθηκε η Νέλλη Σουγιουλτζόγλου στις 23
Νοέμβριου του 1899.
Οι γονείς της είχαν
αποκτήσει και αλλά τρία παιδιά, δυο κορίτσια και τον Νίκο. Η οικογένεια της ήταν
από τις πιο εύπορες στο Αϊδίνι. Ο πατέρας της ασχολούταν με το γενικό εμπόριο, κάτι
το οποίο επέτρεπε στην οικογένεια να ζει με πολλή άνεση. Ήταν ένα ευχάριστο κλίμα
για την ίδια και την οικογένεια της. Πολλές φόρες εκφράζει στην αυτοπροσωπογραφία
της το πόσο της άρεσε η ζωή στο Αϊδίνι και πολλές φόρες αναπολεί το παρελθόν.
Την περίοδο 1906-1912 η Νέλλη φοιτούσε σε ένα
γαλλικό σχολείο το Soeurs de charite
στο Αϊδίνι, όπου διηύθυναν γαλλίδες καλόγριες και παράλληλα μάθαινε ελληνικά
στο σπίτι.
Δάσκαλοι της ήταν Αθηναίοι
καθηγητές όπου παράλληλα διεύθυναν και το σχολείο αρρένων της πόλης. Το ίδιο γινόταν
και για την εκμάθηση της στις ξένες γλώσσες εκτός από τα γαλλικά όπου τα διδασκόταν
στο σχολείο. Από το 1912 έως το 1917 ήταν εσώκλειστη στο «Ομήρειο Παρθεναγωγείο»
της Σμύρνης. Αφού αποφοίτησε γύρισε πίσω για να ζήσει την πιο τραγική και τρομακτική
ιστορία της ζωής της, την σφαγή του Αϊδινϊου.
Ο ελληνικός στρατός
αποβιβάστηκε στην Σμύρνη στις 2 Μαΐου το 1919. Εκείνη την περίοδο ο πατέρας της
βρισκόταν στο Παρίσι μαζί με την αδελφή της Μάρω για μια επέμβαση που χρειαζόταν
να κάνει. Εν τω μεταξύ το 4ο σύνταγμα πεζικού είχε καταλάβει την
πόλη από τις 14 Μαΐου του 1919. Δυο αξιωματικοί του στρατού φιλοξενούνταν στο σπίτι
τους. Πολύ σύντομα όμως οι Τσέτες, ο άτακτος τουρκικός στρατός, αντεπιτίθετο και
πολύ γρήγορα στις 15 Ιουνίου 1919 προχωρούσε ακάθεκτος και είχε φθάσει στην
είσοδο της πόλης. Σε όλη την πόλη επικρατούσε πανικός, αφού εκεί όπου ζούσαν από
παλιά έλληνες και τούρκοι μαζί αρμονικά, τώρα ο ένας σκότωνε τον άλλο και οι
δεύτεροι προέβαιναν πλέον σε αντίποινα. Όλοι έτρεχαν να σωθούν στο χάος του
πολέμου και όλη η πόλη στέναζε από τον πόνο και τις φωτιές που όλο και
πλησίαζαν. Σύντομα αναγκαστήκαν και έφυγαν για το χάνι του Τσακίρογλου, ένα μεγάλο
εξοχικό που από την μέση του περνούσε ένα ποταμάκι, χρησιμοποιούταν κυρίως για
της καλλιέργειες, κι όλος ο κόσμος έτρεχε εκεί για να δροσιστεί. Δεν κράτησε όμως
πολύ η ανακούφιση τους, αφού το ποτάμι γέμισε με το αίμα αυτών που ο βάρβαρος στρατός
των Τσετών σκότωνε, κι έτσι στερήθηκαν και το μοναδικό νερό που είχαν. Όταν νύχτωσε
και μπορούσαν να κινηθούν κατόρθωσαν προσεκτικά να φτάσουν στο εξοχικό κέντρο
Μπουνάρι και από εκεί να πάνε στο Διοικητήριο. Ήταν ένα μεγάλο παραλληλόγραμμο διώροφο
κτήριο όπου και διανυχτέρευσαν χωρίς βεβαία καμία άνεση όπως και φαγητό και νερό.
Ανάμεσα στα θύματα της καταστροφής ήταν και οι Έλληνες πρόσκοποι του Αϊδίνιου. Ο πατέρας της
Νέλλης ήταν ο μόνος από την υψηλή
κοινωνία που έμεινε ζωντανός αυτός και η οικογένεια του, και αυτό χάρη στις πολύ
καλές γνωριμίες και διασυνδέσεις που είχε μαζί με τους τούρκους της περιοχής.
Δυο μαρτυρικές μέρες μετά το 4ο σύνταγμα πεζικού ανακατέλαβε για καλή
τους τύχη το Αϊδίνι μα πλέον δεν μπορούσαν να παραμείνουν εκεί σε αυτό το αφιλόξενο
περιβάλλον. Κάποιοι φίλοι αξιωματικοί μετέφεραν όλη την οικογένεια στις Τράλλες,
όπου και έμειναν στο τουρκικό σχολείο. Μετά από ό,τι έζησε η Νέλλη, δεν θέλησε ποτέ ξανά να πάει στο
κατεστραμμένο Αϊδίνι μαζί με τους δικούς της, αυτό βεβαία γιατί ήθελε να θυμάται
μόνον την καλή του πλευρά μαζί με όλα αυτά που έζησε εκεί όσο μεγάλωνε, όσο
υπήρχε ειρήνη τουλάχιστον στην πόλη. Ήθελε να διατηρήσει στην ψυχή της μόνον
τις όμορφες στιγμές που είχε ζήσει εκεί. Ευτυχώς ο πατέρας της διατηρούσε περιούσια
σε πολλές περιοχές στην Μικρά Ασία. Έτσι
εγκαταστάθηκαν στην Σμύρνη τον Σεπτέμβριο του 1919 και κάτω από την προστασία
του ελληνικού στρατού η ζωή τους άρχισε πάλι να μπαίνει σε μια σειρά.
Η Νέλλη ήταν από μικρή
καλλιτεχνικό πνεύμα. Μετά από όσα συνέβησαν προσπαθούσε να πείσει τον πατέρα
της να σπουδάσει στο εξωτερικό σε μια περίοδο που και αυτός μόλις προσπαθούσε
να σταθεί οικονομικά στα πόδια του αφού είχαν χάσει μεγάλη περιουσία στην καταστροφή
της πόλης. Η ζωή στην Σμύρνη είχε αρχίσει να φτιάχνει. Το πρωί τα κορίτσια βοηθούσαν
την μητέρα τους στο σπίτι και το βράδυ σύχναζαν στα πιο κοινωνικά μέρη της πόλης.
Πήγαιναν σινεμά ή στο «Σπόρτινγκ Κλαμπ» μια λέσχη όπου σύχναζε η αφρόκρεμα της εκεί
κοινωνίας. Η Νέλλη όμως δεν μπορούσε να ησυχάσει, τα γεγονότα φαίνεται είχαν τραυματίσει
την κάρδια της και γι αυτό συνέχισε να επιμένει στο να πάει στο εξωτερικό να σπουδάσει.
Ήθελε τότε να σπουδάσει ζωγραφική και να
συνεχίσει της σπουδές της στο πιάνο. Ο πατέρας
της όμως ως προς το όλο θέμα ήταν ανένδοτος. Δεν μπορούσε να αφήσει ένα τόσο νέο
κορίτσι να πάει μόνο του στο εξωτερικό, ειδικά χωρίς την συνοδεία της μητέρας της.
Με τα πολλά παρακάλια όμως ο πατέρας της επιτέλους πείστηκε και ενέδωσε στο αίτημα
της. Επέτρεψε στο νεαρό κορίτσι να φύγει
και να σπουδάσει στην Δρέσδη, στην Γερμανία με την προϋπόθεση όμως ότι θα την συνοδεύει
ο αδελφός της Νίκος. Έτσι κι έγινε.
 |
| Η σπουδαία φωτογράφος Nelly's στο Long Room - www.groopio.com |
 |
| Alexandros Iolas on the Acropolis, 1925-30 - fotograficus.gr |
2.
Μετά τις πολλές
πιέσεις προς τον πατερά της κατάφερε τελικά μαζί με τον αδελφό της να φτάσει
στην πρωτεύουσα της Σαξονίας την Δρέσδη της Γερμανίας το 1920, μια εποχή όπου δεν βρισκόταν και στα καλύτερα
της, αφού η Γερμανία περνούσε μια από τις δυσκολότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της μετά την ήττα της στον Α’ παγκόσμιο
πόλεμο. Ανεργία, πληθωρισμός και
πολιτικές αντιπαραθέσεις ήταν καθημερινότητα παρόλα ταύτα όμως τα καλλιτεχνικά
ρεύματα άκμαζαν όπως συμβαίνει συνήθως σε τραγικές εποχές. Η Γερμανία αλλά
ειδικά η Δρέσδη μπορούμε να πούμε ότι ήταν το καλλιτεχνικό προπύργιο εκείνης
της εποχής αφού ήταν σίγουρα από τις σημαντικότερες περιοχές που οι τάσεις και τα νέα καλλιτεχνικά ρεύματα
αποκτούσαν την δυναμική τους υπόσταση. Κινήματα όπως ο εξπρεσιονισμός,
σουρεαλισμός, ντανταϊσμός, το φωτοκολαζ ή η νέα αντικειμενικότητα στην τέχνη
της φωτογραφίας ήταν αυτά που βρίσκονταν κυρίως σε εξέλιξη. Ευτυχώς ο Α’
παγκόσμιος πόλεμος δεν επέφερε υλικές ζημιές στην πανέμορφη αυτή πόλη με τα
αναγεννησιακά της κτήρια να την χαρακτηρίζουν ακόμα. Όταν έφτασαν εκεί τα δυο
αδέλφια, οι δρόμοι τους χώρισαν. Ο αδελφός της γράφτηκε σε ένα οικοτροφείο
αγοριών ενώ η ίδια έμεινε σε ένα διαμέρισμα που νοίκιαζε η Frau Nakmann
απέναντι από το πολυτεχνείο, όπου την επόμενη χρονιά θα φοιτούσε εκεί ο Νίκος.
Κηδεμόνας τους ανέλαβε ο επίτιμος πρόξενος της Ελλάδας κύριος Ιωάννης Μίλερ. Ο
ίδιος σύστησε στην Νέλλη να σπουδάσει στην σχολή του διασήμου εκείνην την εποχή
ζωγράφου Simson Castelli τα έργα του οποίου κυκλοφορούσαν στην Δρέσδη αλλά και
το Βερολίνο, και αργότερα να συνεχίσει
στην σχόλη Καλών Τεχνών. Επίσης η ίδια έκανε μαθήματα πιάνου στο σπίτι.
Χωρίς να έχει ακόμα ασχοληθεί με την φωτογραφία της άρεσε να επισκέπτεται
διάφορες εκθέσεις της συγκεκριμένης τέχνης. Κυρίως εκείνη την εποχή επικρατούσε
στην Γερμανία ο πικτοριαλισμος, όπου απέδιδε έντονη διάχυση και μονόχρωμες
αποχρώσεις που θύμιζαν ιμπρεσιονιστικό πινάκα, και χειροποίητες τεχνικές όπως
το bromoil - βρωμοελαιοτυπία (gum drucκ).
Τον Σεπτέμβριο του
1922 η Nelly’s έμαθε για την καταστροφή στη Σμύρνη, κάτι ξαφνικό και τρομακτικό
για εκείνη αφού η οικογένεια της ήξερε ότι ακόμα ήταν εκεί και δεν είχε τρόπο
να επικοινωνήσει με τους δικούς της. Ευτυχώς όλα τα μελή της οικογενείας είχαν διασωθεί
και βρίσκονταν ασφαλή στην Αθήνα. Ο πατέρας της ενόσω ήταν ακόμα στην Μ. Ασία προμήθευε
το στρατό με πίστωση όταν δε ήρθαν στην Ελλάδα
πληρώθηκε από το κράτος και έτσι κατάφεραν να ζουν αξιοπρεπώς. Όλα αυτά τα
τρομακτικά γεγονότα όπου είχε ζήσει είχαν αλλάξει πλέον νοοτροπία στο νεαρό
κορίτσι και έτσι αποφάσισε να ασχοληθεί με κάτι καλλιτεχνικά άλλο το οποίο
παράλληλα να της προσφέρει και ένα εισόδημα, και έτσι προέκυψε η ιδέα να
ασχοληθεί με την φωτογραφία. Ενημέρωσε αμέσως τον πατέρας της και του ζήτησε να
μάθει που βρίσκεται η συγκεκριμένη τέχνη στην Αθήνα, όπως και έγινε. Τώρα έπρεπε
να βρει νέους δασκάλους, ζήτησε την συνδρομή του κηδεμόνα της και αυτός της συνέστησε
δυο τον Hugo Erfurth και Franz Fielder. O Hugo ήταν γνωστός φωτογράφος της
εποχής εργαζόμενος στην Γερμανία αλλά και Πολωνία, ένας από τους καλύτερους πορτρετίστες
της εποχής, και ο Fielder ένας νεώτερος αλλά και πιο σύγχρονος φωτογράφος που
εργαζόταν παράλληλα και στην ύπαιθρο με ανθρώπινες φιγούρες κυρίως γυμνά, πολύ
καλός στους φωτισμούς και παλαιός συνεργάτης του Erfurth. Ο Fielder εργαζόταν
με πικτοριαλιστικές εικόνες και είχε επηρεαστεί παράλληλα από την ευκρινή απεικόνιση
του ειδώλου όπως απαιτούσε πλέον η εποχή εκείνη.
Για έναν χρόνο η
Nellys διδασκόταν την τέχνη από τον Erfurth
από τον οποίο πήρε τα πρώτα ερεθίσματα και σημαντικά μυστικά της φωτογραφίας
ιδιαίτερα στο εργαστήριο του σκοτεινού θαλάμου, δεν μπορούσε όμως να συγκρατήσει
τον θαυμασμό της για τον Fielder και έτσι στα μέσα περίπου των σπουδών της ζήτησε
από τον Erfurth να την συστήσει στον παλιό του συνεργάτη και θαυμάσιο φωτογράφο.
Έτσι και έγινε. Εργάστηκε κοντά στον νέο της δάσκαλο και ο θαυμασμός της προς
αυτόν σταδιακώς όλο και μεγάλωνε, ώστε απέκτησε μεγάλο πάθος για αυτό κάτι
εξάλλου που εύκολα διακρίνεται. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι τον είχε και
ερωτευτεί όπως βέβαια συχνά συμβαίνει με τις μαθήτριες προς τον δασκάλους τους
ειδικά σε έναν χώρο όπως η φωτογραφία. Γρήγορα άρχισε να ακολουθεί τα βήματα
του και να γίνετε όλο και καλύτερη αφού πλέον ήταν με τον καλύτερο. Ο ζήλος της φαινόταν όλο και περισσότερο και ο Fielder
από την μεριά του ανταποκρίθηκε. Βλέποντας το ταλέντο της δεσποινίδος Nellys
την έπαιρνε μαζί του στης ωραιότερες δουλειές του σαν βοηθό.
Ο Fielder συχνά έκανε
γυμνά που τότε ήταν ένα διαδεδομένο θέμα στην Γερμανία. Βέβαια την εποχή εκείνη
το γυμνό στην Γερμανία ήταν κάπως πιο συγκρατημένο, τα επίμαχα σημεία δεν φαινόντουσαν
και οι γωνίες λήψης ήταν αρκετά προσεγμένες. Ερχόντουσαν πολλές χορεύτριες από
την πασίγνωστη σχολή της Μαίρης Βικμαν και μερικές μετά από λίγη πίεση δέχονταν
να φωτογραφηθούν και γυμνές πράγμα το οποίο εκμεταλλεύτηκε η νεαρή Νέλλη και ζήτησε
από τον δασκάλο της να πάρει μερικές και να της φωτογραφήσει γυμνές στην ύπαιθρο
της σαξονικής Ελβετίας τον Δεκέμβριο του 1923. Το αλπικό τοπίο την ενέπνευσαν ως
φωτογράφο να κάνει μια σειρά φωτογραφιών. Οι εικόνες της άρεσαν πολύ στον
Fielder και μετά από προτροπή του, έξι από
αυτές δημοσιεύτηκαν μαζί με άλλα γυμνά στην έκδοση Korpers Shenheit, το 1923.
Όσο η Nellys βρισκόταν
στην Γερμανία δεν παρέλειψε φυσικά να γνωριστεί και να έχει επαφές με τις εκεί ελληνικές
οικογένειες, που ανήκαν στην υψηλή κοινωνική τάξη της Δρέσδης. Μέσα σε αυτές
τις οικογένειες ήταν και του Κωνσταντίνου,
και Αγγέλου Σεραΐδη του άντρα όπου στην συνεχεία θα κλέψει την καρδιά
της φωτογράφου. Ο πατέρας της στο μεταξύ πλέον ασφαλής στην Αθήνα, συνέχισε να της στέλνει χρήματα για τις πολύτιμες
σπουδές της κοντά στον Fielder. Ήρθε η στιγμή όμως κάποτε να αποχαιρετίσει τον αγαπητό
της δάσκαλο. Αφού τελείωσε τις σπουδές της εκείνος την συμβούλευσε να προμηθευτεί
τα μηχανήματα της και γενικά τον εξοπλισμό της από την Λειψία, κάτι το όποιο μπορούσε
να κάνει αφού ο πατέρας της είχε φροντίσει για τα οικονομικά, και κατάφερε να πάρει
ότι ονειρευόταν για το μελλοντικό της εργαστήριο. Τον Δεκέμβριο του 1923 η
Nellys είχε αποφοιτήσει από την σχολή του Fielder με άριστα, και παρέμενε ακόμα ένα χρόνο ασκούμενη στην Γερμανία.
Τον Ιανουάριο του 1925 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελλάδα.
 |
| Η ιστορία της γυμνής φωτογράφισης στην Ακρόπολη το 1928. - RETRONAUT - LiFO |
3.
Ο ερχομός της Nellys στην Ελλάδα τον
Ιανουάριο του 1925, συνέπεσε με μια πολύ δύσκολη στιγμή για την χώρα. Η
Μικρασιατική καταστροφή του 1922 είχε επηρεάσει την πόλη της Αθήνας αρκετά,
αφού παντού πρόσφυγες της καταστροφής έψαχναν να βρουν καταφύγιο. Όλη η Ελλάδα
είχε γεμίσει πρόσφυγες, όπου οι περισσότεροι ζούσαν υπό άθλιες συνθήκες και η
ζήτηση για να βρουν κάπου να μείνουν ήταν μεγάλη, ακόμα και για μικρά
διαμερίσματα. Μέσα σε όλο αυτό το χάος η Nellys έπρεπε να ξεκινήσει το δύσκολο
έργο της και να προσαρμοστεί σ’ αυτή την νέα κοινωνία κάτω απ’ αρκετά
διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης ειδικά για έναν φωτογράφο. Οι ικανότητες της
όμως έγιναν γρήγορα αντιληπτές ακόμα και στη υψηλή κοινωνία. Ήταν επίμονη και
εργατική στην δουλεία της και φοβερά οργανωτική μα και αρκετά αισιόδοξη για το
μέλλον. Έτσι άρχισε δυναμικά την δουλειά της και την καινούρια της ζωή με την
επαγγελματική της σταδιοδρομία γρήγορα να ενεργοποιείται. Τότε είναι που άρχισε
να χρησιμοποιεί και το ψευδώνυμο Nellys με το οποίο και έγινε γνωστή.
Μετά από πολλές προσπάθειες βρήκε ένα μικρό
διαμέρισμα στην ξακουστή οδό Ερμού, όπου και το έκανε ατελιέ της για να
μπορέσει να ξεκινήσει. Ο χώρος που χρησιμοποιούσε είχε διαστάσεις 3.5 επί 3
μετρά, αρκετά μικρός χώρος για
εργαστήριο και στούντιο φωτογραφίας, μικρός και στενός όπου με μια πρώτη ματιά
θα έλεγες ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αυτήν τη δουλειά ιδιαίτερα για
ολόσωμα πορτραίτα. Στην περίπτωση αυτή αναγκαζόταν να υποχωρεί στο χωλ για να
καταφέρει να πάρει την εικόνα που χρειαζόταν. Σύντομα έγινε γνωστή στην υψηλή
κοινωνία της Αθήνας, γνωρίζοντας τις οικογένειες Ζαλόκωστα, Μπενάκη, Στάικου,
Ρετσινά, αλλά και πολιτικούς και μελή της κυβέρνησης, ηθοποιούς και ποιητές,
όπου έρχονταν για να φωτογραφηθούν στο ατελιέ της. Μέσα στο μικρό διαμέρισμα,
όπου είχε, οργάνωνε και εκθέσεις με την δουλεία της. Τα σχόλια και οι κριτικές
ήταν θετικές και αυτό γιατί η προοπτική της ήταν διαφορετική από των υπολοίπων
φωτογράφων στην Ελλάδα, κάτι το οποίο της έφερνε και πολύ πελατεία.
Ήταν τελειομανής γι αυτό και δούλευε με τις
πιο ακριβές μηχανές που κυκλοφορούσαν για να μπορεί να καταγράφει όσο πιο
καθαρά γίνεται μέσα από την δική της ματιά το είδωλο της, και μετά να τυπώνει
στα ανάλογα πιο ακριβά μηχανήματα εκείνης της εποχής στον σκοτεινό θάλαμο. Σε
αυτό το θέμα συμβουλεύτηκε τον Fielder και ο οποίος της συνέστησε τα κατάλληλα
μηχανήματα, τα περισσότερα γερμανικής κατασκευής όπως και είναι λογικό, αφού
τότε η γερμανική βιομηχανία φωτογραφικών προϊόντων ήταν πανίσχυρη και πολλές
φόρες η καλύτερη έναντι των άλλων. Το 1925 η Nellys προμηθεύτηκε μηχανές των
εταιρειών Frank&Heidecke (rolleiflex 6x6 εκ.) ICA και Carl Zeiss, που ήταν
και από τις πιο φημισμένες κάμερες. Η Nellys γνώριζε καλά τα μηχανήματα της
Zeis Ikon και γι αυτό αποφάσισε να πάρει την εύχρηστη μικρή κάμερα των 35
χιλιοστών που κυκλοφόρησε το 1932. Μέχρι τότε δούλευε με γυάλινες πλάκες
10x12εκ. , 9x12εκ. και6x9εκ. όπως και με
τη Rolleiflex 6Χ6 εκ. που ήταν και η καλύτερη του είδους της. Η μηχανή Contax της
Zeis Ikon 35 mm μπορούσε επίσης να
προσφέρει πολλά. Ήταν μικρή και ελαφριά,
μπορούσες να τραβήξεις τριάντα έξι πόζες σε ένα φιλμ και μπορούσε να
προσαρμόσεις σε αυτήν διαφορετικούς φακούς όπου η διαφορετική εστιακή απόσταση
βόλευε αρκετά ειδικά για μικρούς χώρους όπως το διαμέρισμα της όπου και έκανε
τις λήψεις.
Όπως αποδείχτηκε η Nellys δεν ήταν η πρώτη
τελικά που χρησιμοποίησε ειδικές τεχνικές λήψεις στις φωτογραφίες της, είχαν
προηγηθεί άλλοι σημαντικοί φωτογράφοι στην Ελλάδα, αλλά φυσικά κανένας δεν είχε την δική της
καλλιτεχνική ματιά και αισθητική, αφού
είναι η πρώτη που εργάστηκε με νέες
τεχνικές με μεγάλη συστηματικότητα και επιτυχία για μεγάλο χρονικό
διάστημα. Το σημαντικότερο είναι ότι από τις φωτογραφίες της δημιουργήθηκε μια
νέα αισθητική αντίληψη που ήταν μέχρι τότε άγνωστη στην Ελλάδα. Τις τεχνικές
αυτές βεβαία τις είχε διδαχτεί στην Δρέσδη κοντά στους καθηγητές της, με την
πιο σημαντική αυτή της βρωμοελαιοτυπίας. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιήθηκε πολύ
από τους πικτοριαλιστές φωτογράφους στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του
20ου. Η Nellys την διδάχτηκε από τον αγαπημένο της δάσκαλο Erfurth. Αποτελούσε
συνδυασμό ζωγραφικής και φωτογραφίας αφού για την δημιουργία μιας τέτοιας
εικόνας χρειαζόντουσαν πινέλα και λαδομπογιές της ζωγραφικής. Σε αυτήν τη
τεχνική συνήθως το είδωλο ήταν μονόχρωμο αν και μπορούσε να προστεθούν δυο με
τρία ακόμα χρώματα, το χαρτί ήταν ειδικής κατασκευής και ερχόταν έτοιμο σε
πακέτα. Η εκτύπωση γινόταν εξ επαφής (contact) γι αυτό και το αρνητικό είχε το
ίδιο μέγεθος με την τελική φωτογραφία. Μετά την εκτύπωση στο ειδικό χαρτί
γινόταν με χημικό τρόπο η εξαφάνιση του ειδώλου, παρέμενε μονό ένα αχνό είδωλο,
έπειτα το χαρτί έπρεπε να μείνει για αρκετή ώρα στο νερό μέχρι να φουσκώσουν τα
σημεία της ζελατίνας όπου είχαν επηρεαστεί από το φως, και μετά από ένα καλό
στέγνωμα ο φωτογράφος με ειδικά πινέλα και χρώματα ζωγραφικής αύξανε όπου ήθελε
την πυκνότητα στο επιθυμητό χρώμα το οποίο έπιανε μόνο στα φουσκωμένα σημεία
που αναδείκνυαν το είδωλο. Όταν σπούδαζε στην Γερμανία είχε κιόλας καταφέρει να
τυπώσει εικόνες με τρία χρώματα κάτι που είναι σχεδόν ακατόρθωτο. Ακόμη μια
πρωτοποριακή τεχνική για τα δεδομένα της Ελλάδας που χρησιμοποίησε η
καλλιτέχνης είναι ελαιοτυπια (oil - pigment process ή oldruck), σε αυτήν τη τεχνική
δημιουργείται φωτογραφία με την χρήση λαδιών ζωγραφικής πάνω σε φωτοευαίσθητη
ζελατινώδη βάση, στην οποία εκτέθηκε και δημιουργήθηκε φωτογραφικά ένα είδωλο.
Είναι και αυτή μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση όπου χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις
για να εμφανιστεί ένα διάχυτο είδωλο επάνω στο χρώμα που έχει επιλεγεί από τον
φωτογράφο.
 |
| Nelly's created
a thematic cycle of approximately sixty photographic representations,
which won the enthusiastic comments of the reviewers and the press - www.hri.org |
4.
Το πάθος της
Nellys για την Ελλάδα ήταν φανερό. Είχε γεννηθεί μακριά αλλά τα ελληνικά
αισθητικά ιδεώδη της αρχαίας Ελλάδας αποτελούσαν πρότυπα για αυτήν, γι' αυτό
και πολλές φορές φωτογράφιζε αρχαία ευρήματα και αρχαιολογικά μνημεία με δικά
της έξοδα και για τον εαυτό της. Είχε ιδιαίτερη ευαισθησία ως προς κάθε τι αρχαιοελληνικό.ήταν
κάτι φυσιολογικό για αυτήν, διότι είχε μεγαλώσει στην ιδέα του αρχαίου ελληνικού
πνεύματος. Ακόμη και όταν έκανε σκηνοθετημένη φωτογραφία όπως π.χ. η μόδα, αναζητούσε
να βρει μέρη με αρχαιοελληνικό φόντο για να φωτογραφήσει το μοντέλο της. Βέβαια
δεν ήταν η μόνη με την ίδια αντίληψη, αφού και πολλοί άλλοι Ευρωπαίοι κατά την
διάρκεια του μεσοπολέμου ανακάλυψαν ξανά τα ευρήματα της αρχαίας Ελλάδας. Ήταν κυρίως
Γάλλοι και Γερμανοί καλλιτέχνες που ο καθένας πλησίασε και κατέγραψε με το δικό
του μέσο τους αρχαιοελληνικούς χώρους.
Συνήθως οι φωτογράφοι εκείνης της εποχής περιόριζαν
την ματιά τους μέσα στο τεχνητό χώρο του studio. Η Nelys αποφάσισε να ξεφύγει από
αυτό και να βγει έξω, να φωτογραφήσει στο δυνατό ελληνικό φως, κάτι το οποίο το
επιδίωξε από την αρχή της σταδιοδρομίας της. Φυσικά ένα από τα πρώτα θέματα που
επέλεξε να κάνει ήταν οι πρόσφυγες από την Μικρασιατική καταστροφή που ήταν διασκορπισμένοι
σε καταυλισμούς αλλά και στην ύπαιθρο, σε όλη την επαρχεία της Αθήνας. Ήταν
ένα δυνατό θέμα για αυτήν, αφού ταύτιζε
τον εαυτό της με τα θύματα της καταστροφής, διότι είχε ζήσει την ίδια κατάσταση,
όταν ήταν μικρή. Στην μνήμη της ήταν χαραγμένος ο πόνος που είδε στο Αϊδίνι και
έτσι σίγουρα με αυτό το θέμα συγκινήθηκε περισσότερο. Πολλές από τις εικόνες
της φτιαχτήκαν με την μέθοδο της βρωμοελαιοτυπιας ύστερα από παραγγελία της αμερικανικής
οργάνωσης αρωγής «Near East». Το 1925 παρουσιάζει τις πρώτες εικόνες που είχε
φτιάξει απ’ τους προσφυγικούς καταυλισμούς,
οι οποίες παίρνουν αρκετά καλές κριτικές και συγκεκριμένα το αμερικανικό
περιοδικό από την Νέα Υόρκη «American Womens Hospital» με επιστολή εκφράζει τον
θαυμασμό του ως προ την δουλειά της αλλά και προς την ίδια. Στις ΗΠΑ καθώς και
σε άλλες χώρες κυκλοφόρησε επίσης και έκθεση με τίτλο «Προσφυγικοί καημοί». Η συγκίνηση
που προκάλεσαν οι εικόνες της βοήθησε μέχρι και στον έρανο που διεξαγόταν για
τους προσφυγές. Οι εικόνες που κατέγραφε την συγκινούσαν και ο πόνος τους εξεφραζόταν
από την δική της αισθητική ματιά με μια αντιληπτή προσέγγιση του ανθρώπου. Η
Nellys εργάστηκε για άλλη μια φορά την βρωμοελαιοτυπία με εξαιρετικό τρόπο. Μπορεί
να ήταν συγκλονισμένη από τις εικόνες τρόμου που έβλεπε στης άθλιες συνθήκες διαβιώσεως
τον προσφύγων αλλά έπρεπε να αποδώσει το καλλιτεχνικό της ένστικτο, αποδίδοντας
έτσι την προσωπική της καλλιτεχνική έκφραση.
Μέσα σε όλες τις δουλειές που πλέον έκανε,
άρχισε να ενδιαφέρεται και για το ελληνικό τοπίο. Φαίνεται πως την είχε
συνεπάρει αρκετά η ιδέα πλέον της Ελλάδας. Κάνει σαν να θέλει να συμπληρώσει
όλα αυτά τα χρόνια που έλειπε, σαν να ψάχνει να βρει τον εαυτό της σε μια
χρόνια αναζήτηση για εικόνες με ελληνικό ιδεώδες. Το τοπίο για αυτήν είναι πολύ σημαντικό, αφού
σε κάθε ένα από αυτά πολλές φορές προσέθετε έναν επικό χαρακτήρα η έναν
σημαντικό άνθρωπο. Προσπαθεί έτσι να μιλήσει για την Ελλάδα σε κάθε της εικόνα,
τώρα και μέσα από το τοπίο φτιάχνει μια δική της οπτική γωνία στην ύπαιθρο. Στο
ξεκίνημα της αναζήτησης αυτής άρχισε από την Πελοπόννησο σε συνθήκες πρωτόγνωρες
για αυτήν και αρκετά δύσκολες, αφού κάποιες φορές έχανε και τον ύπνο της. Αντιμετώπισε
τα προβλήματα και βγήκε νικήτρια με το να εκπληρώσει τον στόχο της και να φωτογραφήσει
το Άργος, το Ναύπλιο, την Τρίπολη,
τον Μιστρά και την Σπάρτη.
Με την άφιξη της στην Αθήνα είχε
φωτογραφήσει για την ίδια την παλιά πόλη της Αθήνας δηλαδή την περιοχή της
Πλάκας και τα Αναφιώτικα και αυτό με στόχο να εκδώσει κάποια στιγμή ένα λεύκωμα
για το υπουργείο τουρισμού. Αυτό όμως
έγινε αρκετά χρόνια αργότερα. Ο γνωστός ιστορικός, λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Δημήτρης
Καμπουρογλου προσφέρθηκε να την βοηθήσει υποδεικνύοντας της τα πιο ενδιαφέροντα
σημεία της παλαιάς πόλης, όπως και να γράψει και το εισαγωγικό κείμενο του λευκώματος. Κατάφερε όμως να κάνει μια έκθεση και να δείξει
εξήντα δυο εικόνες με την μέθοδο της βρωμοελαιοτυπίας από αυτή την δουλειά, και να πάρει καλές κριτικές.
Η Αθήνα βρισκόταν σε μια μεταβατική εποχή και όλοι όσοι είδαν την έκθεση συγκινήθηκαν,
αφού η πόλη που είχαν γνωρίσει ή θυμούνταν σιγά σιγά έφευγε από την ζωή τους.
Το 1928 φωτογράφησε την Κρήτη και εκτός από τα τοπία της έκανε και μια σειρά από
πορτραίτα των νέων και των ηλικιωμένων ανθρώπων της, τα οποία και αρκετά από αυτά
τα χρησιμοποίησε αργότερα για να συγκρίνει την ομοιότητα τους με αρχαιοελληνικά
αγάλματα. Το 1927 σε άρθρο του ο δημοσιογράφος Μιχάλης Ρόδας περιγράφει για μια
ακόμη φορά έκθεση της Nellys και προτείνει οι φωτογραφίες της να γίνουν
λευκώματα. Πολλοί από τους πιο γνωστούς λογοτέχνες και αρθρογράφους ασχολήθηκαν
με την Nellys, μέσα σε αυτούς και ο
Σπύρος Μελάς που εκτιμούσε ιδιαίτερα το έργο της.
Τα πορτραίτα της είναι αυτά που και την χαρακτήρισαν
περισσότερο, ειδικά στην αρχή της καριέρας της και ίσως θα λέγαμε αποτελούν και
το αποκορύφωμα της ως φωτογράφο, αφού ήταν πολύ καλή σε αυτό. Το πορτραίτο είναι
το πιο δύσκολο κομμάτι της φωτογραφικής τέχνης, αφού πρέπει να φτιάξεις ένα ψυχογράφημα
του μοντέλου σου, δηλαδή να αναδείξεις τι πραγματικά είναι. Παράλληλα πρέπει να
είσαι εξαιρετικός γνώστης του τεχνητού φωτισμού. Η Nellys ήταν και προσέθετε
στα μοντέλα της την δυναμικότητα που ήθελε και αναδείκνυε τα χαρακτηριστικά
τους. Τα πορτραίτα που τράβηξε στο στούντιο της την χαρακτήρισαν ως την καλύτερη
πορτραιτίστρια στην Ελλάδα εκείνης της εποχής και ίσως όλων τον εποχών. Χρησιμοποιούσε φακούς που απέδιδαν μικρό
βάθος πεδίου κάνοντας έτσι την τεχνική «φλου αρτίστικ», όπου το μοντέλο απομονώνεται από το
περιβάλλον και ο φωτογράφος εστιάζει σε ένα σημείο που αυτός επιλέγει, συνήθως
τα μάτια. Χρησιμοποιούσε πάντοτε την τεχνική που εκείνη νομίζει πως είναι κατάλληλη
σε κάθε περίπτωση και γι αυτό είναι δύσκολο να διαχωριστεί σε χρονικές περιόδους
ο τρόπος όπου εργαζόταν. Στα πορτραίτα της επικέντρωνε το ενδιαφέρον της στα
μάτια. Έβρισκε ότι εκεί επικεντρώνεται ο χαρακτήρας κάποιου, επειδή είναι
κυρίως το πιο εκφραστικό σημείο στο πρόσωπο.
 |
| www.groopio.com |
5.
Το 1926 φωτογράφησε την ισπανίδα χορεύτρια
Aurea, και το 1927 η Nellys έκανε την πρώτη φωτογράφηση γυμνού στην Ακρόπολη.
Ένα χρόνο μετά βρήκε την ευκαιρία να φωτογραφήσει ξανά, τη μεγάλη και ξακουστή
μπαλαρίνα Mona Paiva η οποία είχε έρθει στην Αθήνα και η Nellys αφού ήρθε σε
επαφή μαζί της κατάφερε να την φωτογραφήσει γυμνή στο στούντιο της. Έχοντας
πλέον αποκτήσει οικειότητα την ρώτησε αν θέλει να την φωτογραφήσει στην
ακρόπολη. Όπως συνήθιζε να κάνει η καλλιτέχνης δεν μπόρεσε από τι φαίνεται να
αντισταθεί για άλλη μια φορά να φτιάξει εικόνες με φόντο κάτι αρχαιοελληνικό. Η
Paiva δέχτηκε και αφού η Nellys χρησιμοποίησε κάποιες σωστές διασυνδέσεις που
είχε με τον χώρο κατάφερε να πάρει την άδεια για την φωτογράφηση στο μνημείο,
βέβαια την ώρα όπου ο αρχαιολογικός
χώρος θα έμενε κλειστός. Την στιγμή όμως που η Paiva άλλαζε για να φωτογραφηθεί
η Nellys είδε το σώμα της και αμέσως την ρώτησε αν θέλει να κάνει και μερικά
γυμνά. Η χορεύτρια με ενθουσιασμό
δέχτηκε. Βέβαια η Nellys της έθεσε τον όρο να μην δημοσιευτούν ποτέ αυτές οι
φωτογραφίες στην Ελλάδα γιατί είναι αναμενόμενο στην Αθήνα να δημιουργηθούν
μεγάλες εντάσεις.
Όπως και έγινε. Η Paiva ωστόσο το 1929 θεώρησε καλό για την
καριέρα της να δημοσιεύσει στην χώρα της τις φωτογραφίες ως μια καλή διαφήμιση
για αυτήν. Αυτές δημοσιεύτηκαν στο Γαλλικό περιοδικό Illustration de Paris. Μετά
από λίγο - ήταν λογικό – αυτό έφτασε στην Ελλάδα και έγινε ο «κακός χαμός»,
κυρίως διότι δήθεν υπήρξε βεβήλωση του ιερού αυτού τόπου. Για την Νellys το γυμνό σώμα της χορεύτριας ανάμεσα στους κίονες
του Παρθενώνα μονό βεβήλωση δεν σήμαινε, αφού θεωρούσε πως αυτό δεν ήταν τίποτα
άλλο παρά το αποκορύφωμα του γυναικείου κάλλους μέσα στην αρμονία του γνωστού
αυτού μνημείου. H καλλιτέχνης βρίσκεται τότε μόνη της, απέναντι στους αντιπάλους της που την κράζουν
παντού για βεβήλωση και ασέλγεια, και οι
οποίοι δεν διστάζουν να κατηγορούν το υπουργείο παιδείας και την αρχαιολογική
εταιρεία που έδωσε την άδεια για κάτι τέτοιο.
Χωρίς να υπάρχει στήριξη από πουθενά, ξαφνικά εμφανίζεται ο γνωστός
λογοτέχνης και επίτιμος λόγιος Παύλος Νιρβάνας να σώσει την κατάσταση με ένα
πλήρως κατασταλτικό για αυτούς κείμενο που δημοσιεύτηκε στο Ελεύθερο Βήμα και
με το να τιμά την Nellys και την φανταστική δουλεία της απομακρύνοντας τα
οργισμένα λόγια και της αντίθετες απόψεις των αντιπάλων της, δίνοντας σε όλους
να καταλάβουν περί τίνος πρόκειται και αναδεικνύοντας αυτήν την υπέροχη
φωτογράφηση που έγινε στον Παρθενώνα. Το κείμενο του κατάφερε πολλά. Η παρέμβαση
του έκανε την καλλιτέχνη να καταφέρει να φωτογραφήσει τον ίδιο κιόλας χρόνο
ξανά στον Παρθενώνα. Αυτή τη φορά φωτογράφισε την Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska,
παρουσιάζοντας την να φορά ένα πέπλο και
όχι ολόγυμνη. Κατάφερε να τραβήξει μια σειρά από ανεπανάληπτες εικόνες μέσα
στην κίνηση της χορεύτριας ανάμεσα στους κίονες πετυχαίνοντας ίσως και μερικές
φωτογραφίες από τις καλύτερες τις καριέρας της.
Το 1929 ήταν η εκατονταετής επέτειος από την Ναυμαχία του
Ναβαρίνου και προσκλήθηκε να καλύψει το γεγονός ο πασίγνωστος Ελβετός
φωτογράφος Fred Boissonnas. Πρόκειται για τον φωτογράφο του οποίου οι
φωτογραφίες τοπίου που είχε τραβήξει στην Ελλάδα ήταν το μέτρο σύγκρισης για
τους έλληνες φωτογράφους εκείνης της εποχής. Φωτογράφησε τις εκδηλώσεις και
μερικά τοπία κοντά στη περιοχή του Ναβαρίνου και ζήτησε από την Nellys να του
εμφανίσει τα αρνητικά. Προς μεγάλη της τιμή εκείνη δέχτηκε και μπήκαν κάποια
στιγμή μαζί στον σκοτεινό θάλαμο να εμφανίσουν. Παρατήρησε ότι τραβούσε το ίδιο
τοπίο αρκετές φόρες και γεμάτη περιέργεια τον ρώτησε γιατί το κάνει αυτό. Εκείνος
της εξήγησε ότι φωτογραφίζει το ίδιο μέρος με πολλές παραλλαγές στην γωνία
λήψης και σε διαφορετικές θέσεις του ήλιου και έπειτα κρατούσε την καλύτερη.
Αυτή την υπέροχη τεχνική υιοθέτησε αργότερα και η Nellys.
Την ιδία χρονιά η οικογένεια Σεραϊδη
μετακόμισε στην Αθήνα, διότι ο πατέρας της οικογενείας αντιμετώπιζε προβλήματα
υγείας κι έψαχνε ένα καλύτερο κλίμα. Μαζί τους και ο Άγγελος, όπου είχαν γνωριστεί στην Γερμανία και όλο
αυτόν το καιρό κρατούσαν αλληλογραφία. Βρέθηκαν λοιπόν ξανά μαζί, και αυτήν τη φορά ερωτεύτηκαν. Αποφάσισαν δε
πως θέλουν να παντρευτούν. Στις 29
Νοεμβρίου του 1929 έγινε και αυτό. Από εδώ και στο εξής ο Άγγελος αμελούσε την
δικιά του καριέρα και βοηθούσε την γυναίκα του στην δουλειά της. Την συνόδευε
στις εκδρομές που πήγαινε και την βοηθούσε όπως μπορούσε. Η βοήθεια του φυσικά υπήρχε
ανεκτίμητη, ειδικά όταν θέλησε να φωτογραφήσει το Άγιο Όρος και επειδή εκείνη
δεν μπορούσε να περάσει, ο Άγγελος ανέλαβε. Έφτιαξε τότε εκείνος μια σειρά από
υπεροχές εικόνες που ήταν εφάμιλλες με αυτές της γυναίκας του. Μαζί βρίσκονταν
σε πολλές από τις εκθέσεις στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό όπου λάμβανε
μέρος η Nellys και έπαιρνε τους επαίνους που και της άξιζαν.
Το 1930 διεξήχθηκαν οι Β Δελφικές
Εορτές, και η Nellys είχε την ευκαιρία
να είναι η αποκλειστική φωτογράφος αυτής
της μεγάλης εκδήλωσης. Νοίκιασαν ένα διαμέρισμα στο χωριό των Δελφών και
εγκατέστησαν εκεί ένα εργαστήριο για την εμφάνιση των αρνητικών. Ξεκίνησε να
φωτογραφίζει τις πρόβες και τέλος τις παραστάσεις και τους αγώνες όπου είχαν
μεγάλη επιτυχία.
Τον ίδιο χρόνο αποφάσισε πλέον αφού η
πελατεία της είχε αυξηθεί, να
μετακομίσει το στούντιο της σε ένα μεγαλύτερο και ψηλοτάβανο διαμέρισμα, που βρισκόταν στην απέναντι πλευρά της οδού
Ερμού. Επέλεξε πάλι να είναι στο ίδιο μέρος διότι η οδός Ερμού και τότε
θεωρούταν ο πιο εμπορικός δρόμος. Πήρε για βοηθό της τον αδελφό της τον Νίκο που
είχε επιστρέψει από την Γερμανία και εργαζόταν παράλληλα και αλλού. Παράλληλα ο
πατέρας της έκτισε ένα διαμέρισμα στην Νέα Σμύρνη, που το οικόπεδο του είχε
κληρωθεί επειδή ήταν πρόσφυγας από την Σμύρνη. Ένας πελάτης ζήτησε να
φωτογραφήσει τον γάμο του γιου του. Στην αρχή αρνήθηκε λόγω του ότι ήταν έγκυος
αλλά στο τέλος ενέδωσε. Η φωτογράφηση δεν πήγαινε καλά και στο τέλος ματαιώθηκε
λόγω καιρού. Όταν γύρισαν σπίτι άρχισε μια ξαφνική αιμορραγία και οι γιατροί
της είπαν να μείνει στο κρεβάτι αλλά τα πράγματα δεν πήγαν καλά και το πρώτο
τους παιδί χάθηκε.
 |
| Nelly's at Mesogeia - greeksnew.blogspot.gr |
6.
Είχε στην κατοχή της την μηχανή Contax 35
mm της Zeiss Ikon και μαζί με αυτήν είχε πάρει και μια σειρά φακών διαφορετικών
εστιακών αποστάσεων. Μέσα σε αυτούς ήταν και ένας τηλεφακός (Zeis Sonar 135
mm), κάτι το οποίο δεν πολυσυνηθιζόταν διότι μέχρι τότε δεν έβγαιναν
τηλεφακοί. Η δυνατότητα αυτή ήταν
πολύτιμη και στα χέριά της Nellys απέδωσε αρκετά καλά. Σκέφτηκε να βγάλει τα γλυπτά
του Παρθενώνα από κάτω, δηλαδή από εκεί όπου
τα έβλεπε κάποιος, και αυτό γιατί έτσι είχαν σχεδιαστεί να φαίνονται σωστά. Όλοι
οι υπόλοιποι που είχαν φωτογραφίσει τα συγκεκριμένα γλυπτά σκαρφάλωναν επάνω με
σκαλωσιές για να φτάσουν αρκετά κοντά ώστε να τα τραβήξουν, αυτό όμως είχε το αποτέλεσμα
να χάνουν την αληθινή προοπτική τους, αφού οι σχεδιαστές του ναού τον είχαν φτιάξει
έτσι ώστε να φαίνεται σωστά από κάτω. Τις φωτογραφίες αυτές τις παρουσίασε αργότερα
σε έκθεση στην Αμερική όπου και προκάλεσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σημαντική ζήτηση.
Το νεκρικό πορτραίτο εκείνη την εποχή ήταν
της μόδας αλλά όχι και προσιτό για τον καθένα. Πολλοί το θεωρούσαν κιόλας κάπως
μακάβριο. Μέσα σε αυτούς και εκείνη. Μιλάμε για το τελευταίο πορτραίτο κάποιου,
μέσα φυσικά στο φέρετρο του πριν ταφεί. Διακριτικά αλλά φημισμένα λόγω του
κόστους προϋπήρχε αυτό το είδος φωτογραφίας πριν η Nellys ασχοληθεί με το
αντικείμενο. Της ζητήθηκε λοιπόν να αναλάβει κάποιες τέτοιες περιπτώσεις και μετά
από πίεση δέχτηκε, αλλά δεν είναι κάτι που θέλει να θυμάται η κάτι για το όποιο
χαίρεται ότι το έκανε.
Στις 4 Αυγούστου του 1936 έγινε το πραξικόπημα
του Ιωάννη Μεταξά και υπουργός τύπου ανέλαβε ο δημοσιογράφος Θεολόγος
Νικολουδης. Η Nellys ήταν στενή συνεργάτιδα του. Δεν συμφωνούσε στο νέο καθεστώς
αλλά σύντομα έδειξε και αυτή ανοχή στο νέο σύστημα όπως και οι άλλοι διανοούμενοι
και καλλιτέχνες τις εποχής. Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ήταν ακόμα
ο Αλέξανδρος Φιλαδελφείας. Ο Νικολουδης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την προβολή της
Ελλάδας στο εξωτερικό, για την διαφήμιση
της έτσι ώστε να προβληθεί η χώρα. Και έτσι της ανέθεσε να φωτογραφίζει την Ελλάδα με σκοπό
οι φωτογραφίες να μπουν σε ξενόγλωσσα τουριστικά λευκώματα τα οποία μεταφράστηκαν
στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Βέβαια στο μεγάλο αυτό έργο δεν ήταν η αποκλειστική
φωτογράφος, συμμετείχαν και άλλοι ξένοι αλλά και έλληνες φωτογράφοι της εποχής.
Συνέχιζε να φωτογραφίζει αρκετά συχνά για την δουλειά που είχε αναλάβει. Ξαφνικά
ήταν και πάλι έγκυος στον τρίτο μήνα και δεν τολμούσε να το πει. Έτσι ξεκινούσε
ξανά για να φωτογραφήσει ασταμάτητα.
Ξεκίνησε και πήγε στην Ήπειρο στην περιοχή των Ιωαννίνων και τριγύρω.
Την επόμενη της αφίξεώς της εκεί τράβηξε μια σειρά από φοβερές φωτογραφίες. Στο
δε Δελβινάκι, κατάφερε κι έστησε κάποιες κοπέλες με την στολή τους σε σκηνή τρύγου.
Αυτές οι φωτογραφίες διακόσμησαν αργότερα πέντε πλοία του Αριστοτέλη Ωνάση. Γύρισε
στην Αθήνα και είχε πυρετό. Η δουλειά όμως δεν σταματούσε να την απασχολεί καθόλου
και όπως ήταν στην κατάσταση της πήγε στην Αίγλη να φωτογραφήσει τα λαϊκά συγκροτήματα
που λάμβαναν μέρος στον εορτασμό της 4ης Αυγούστου. Μέσα στην αποπνικτική αυτή κατάσταση έπρεπε
να ολοκληρώσει στην κατάσταση της ένα δύσκολο έργο, με το να ανεβοκατεβαίνει
τις κερκίδες όλη την ώρα για να φωτογραφήσει. Την επόμενη ημέρα πήγαν στην Αγία
Παρασκευή για να φωτογραφήσει κάποιες κοπέλες που είχε διαλέξει από την γιορτή,
και πριν καν τελειώσει το σώμα της ενέδωσε στην ταλαιπωρία και άρχισε να αιμορραγεί.
Μεταφέρθηκε στο σπίτι της από τον Άγγελο και ο γιατρός την έστειλε κατευθείαν
στο νοσοκομείο μα ήταν αργά. Είχε χαθεί και το δεύτερο παιδί τους. Για άλλη μια
φορά είχε σκοτώσει την προσωπική της ζωή χάριν της δουλειάς της και ο καθένας
θα μπορεί να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα από το γεγονός κα μόνον αυτό για
το ποια ήταν.
Συνέχισε να ταξιδεύει για το υπουργείο τουρισμού
σε όλη την Ελλάδα και αυτήν τη φορά βρέθηκε στην Κρήτη το 1937. Ξεκίνησε από το Ηράκλειο και μέσα στην πυκνή βλάστηση
αποθανάτισε μερικές σκηνές από τον θερισμό.
Βλέποντας τις όψεις τον ανθρώπων εκεί, μικρών και μεγάλων παρατήρησε την
ομοιότητα που είχαν με τις μορφές των αγαλμάτων που τόσο καλά γνώριζε αφού τα είχε
φωτογραφήσει αμέτρητες φορές και είχε ασχοληθεί πολύ μαζί τους. Κατάφερε λοιπόν
να ταυτίσει πολλούς ανθρώπους που βρήκε εκεί με τα αρχαία αγάλματα και να αναδείξει
τις ομοιότητες που έχουν, μέσα από την έμπειρη ματιά της. Συνέχισε απτόητη για να πάει στους πρόποδες
των Λευκών Ορέων και στην συνεχεία στα Χανιά,
οι βροχές όμως την ανάγκασαν να περάσει το φαράγγι του Ομαλού και να φτάσει
στην Αγία Ρούμελη. Της έκαναν τότε εκεί εντύπωση
τα Σφακιά με τους ανθρώπους της.
Στην Γερμανία στο μεταξύ εκείνην την εποχή κυκλοφορούσε
μια καινούρια μέθοδος από τον δόκτορα Herzog όπου μπορούσε πλέον να βγει και έγχρωμη μια φωτογραφία. Η Nellys όπως πάντα ήθελε αμέσως να αποκτήσει
την καινούρια αυτή μέθοδο, και τον Σεπτέμβριο του 1937 ταξίδεψε για αυτόν τον
λόγο στο Χιμελενγκεν κοντά στο Αμβούργο.
Η νέα αυτή μέθοδος που ονομαζόταν Duxochrom ήταν δύσκολο να επιτευχτεί λόγω
πολυπλοκότητας και γι' αυτό ο καθηγητής δεχόταν μονό δυο με τρεις σπουδαστές
την φορά. Για την λήψη χρειαζόταν μια ειδική κάμερα που λεγόταν Bermpohl’s
Natufarben Kamera και η κατασκευή της ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη. Η Nellys φυσικά πηρέ την καλύτερη διότι ήταν παθιασμένη
με κάθε τι καινούριο και δεν μπορούσε να αντισταθεί.
Όσο ήταν στην Γερμανία επισκέφτηκε και το Βερολίνο.
Είχε φτιάξει δυο λευκώματα με αρχαιότητες τα οποία ήθελε να τα δώσει η ιδία
στον Χίτλερ και τον Γκεμπελς. Κατάφερε να αποσπάσει ένα ραντεβού με τον
Γκεμπελς στο μέγαρο του, και να του δώσει
το λεύκωμα που είχε ετοιμάσει. Εκείνος
χάρηκε πολύ και του άρεσε ιδιαίτερα η κίνηση κάτι το οποίο βοήθησε αργότερα την
Nellys και τον Άγγελο να καταφέρουν να τον πείσουν να τους γνωρίσει στο UFA που
θεωρείται κάτι σαν το Γερμανικό Χόλυγουντ. Αυτό διότι ήθελαν να δουν πως
τραβανε τα ντοκιμαντέρ τους οι γερμανοί.
Τους ξενάγησε ο ίδιος ο Ρίχτερ όπου και ήταν ο διευθυντής.
Η διαμονή του ζεύγους στο Βερολίνο συνέπεσε
με την επίσκεψη του Μουσολίνι στον Χίτλερ και ένα εκατομμύριο άνθρωποι μαζεύτηκαν
εκείνην την περίοδο στο ολυμπιακό στάδιο
για να ακούσουν τους λόγους τον δυο αρχηγών αλλά και να δουν την μεγάλη στρατιωτική
παρέλαση. Βρέθηκαν όπως ήταν φυσικό εκεί
για να κινηματογραφήσουν μερικά πλανά,
δυο κερκίδες πάνω από τους αρχηγούς.
Το υλικό ωστόσο από αυτήν την φωτογράφηση εξαφανίστηκε μέσα από τις βαλίτσες
τους στο ξενοδοχείο όπου έμεναν και η Nellys πάντα πίστευε ότι τις αφαίρεσε η Γκεστάπο
για να ελέγξει το περιεχόμενο τους. ποτέ δεν βρέθηκαν και έτσι δεν υπάρχει απόδειξη
ότι κινηματογράφησε τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1936. Ήταν η πρώτη όμως όπου έφτιαξε έγχρωμες φωτογραφίες
και διαφάνειες με την μέθοδο Duxochrom,
και με το σύστημα αυτό έκανε το πρώτο έγχρωμο πορτραίτο του Βασιλιά Γεωργίου
Β’.
Στην διάρκεια την κυβέρνησης Μεταξά ασχολήθηκε
και με την φωτογραφία μόδας. Το
υπουργείο τύπου και τουρισμού είχε αναλάβει την έκδοση του περιοδικού La Mode
Greque και η Nellys φωτογράφιζε όλα τα μοντέλα του περιοδικού, χρησιμοποιούσε δε για της εικόνες της
αρχαιοελληνικό φόντο όπως συνήθιζε και δημιούργησε αρκετές εικόνες μόδας
μεγάλου ενδιαφέροντος στον καινούριο αυτόν τομέα. Γιατί κάλλιστα μπορούμε να πούμε
ότι είναι και η πρώτη φωτογράφος μόδας στη Ελλάδα. Το 1939 θα γινόταν η μεγάλη παγκοσμία εμπορική
Έκθεση στην Νέα Υόρκη και η κυβέρνηση της Ελλάδας ήταν ενήμερη για αυτό και η κυβέρνηση
Μεταξά ήθελε να δείξει τα επιτεύγματα των περασμένων χρόνων εκεί. Η Nellys συμμετείχε πάλι με ένα δικό της χειροποίητο
έργο στο ελληνικό περίπτερο.
 |
| On Greek Photography: Eurocentrism, Cultural Colonialism and the Construction of Mythic Classical Greece - www.tandfonline.com |
7.
Ο πηγαιμός στην Αμερική ήταν κάτι που πολύ
το ήθελε μα δεν μπορούσε να το πραγματοποιήσει λόγω των οικονομικών. Τότε ήταν
που για καλή της τύχη την βοήθησε μια φίλη αμερικανίδα πελάτισσα, η κύρια Cromwell. Έτσι κατάφερε μετά από μια επιταγή που της
έστειλε να πάρει εισιτήριο για να
ταξιδέψει μαζί με τον άντρα της στην μεγάλη Έκθεση. Η συγκεκριμένη έκθεση ήταν η μεγαλύτερη του
είδους της στον κόσμο και σίγουρα δεν μπορούσε να την χάσει. Συμμετείχαν πολλές χώρες και πάνω από 40
εκατομμύρια άνθρωποι έσπευσαν για να δουν τα εκθέματα, από τις 30 Απρίλιου του
1939.
Κατέληξε λοιπόν εκεί με μια βίζα για την
παραμονή της στην χώρα που θα κρατούσε 23 μέρες. Την 1η όμως Σεπτεμβρίου κηρύχτηκε ο πόλεμος
από την Γερμανία ενάντια στην Γαλλία και την Αγγλία. Αφορμή ήταν η ξαφνική
εισβολή στην Πολωνία. Κάποιοι πίστευαν
πως ο πόλεμος σύντομα θα τελειώσει και ότι δεν θα προλάβει να πιάσει την
Ελλάδα. Η Νellys όμως δεν μπορούσε καν
να το διανοηθεί πως θα ζούσε ξανά στιγμές πολέμου. Ακόμα την τραυμάτιζαν όσα είχε ζήσει από μικρή στο
Αϊδίνι, και έτσι πήρε την δύσκολη
απόφαση να μείνει εκεί χωρίς άδεια
παραμονής. Η απόφαση ήταν ξαφνική και με
μεγάλο κόστος αλλά δεν μπορούσε να ξαναγυρίσει πίσω. Ένα καινούριο κεφάλαιο ξεκινούσε με αυτήν της την
απόφαση. Τώρα έπρεπε σύντομα να
καταφέρουν να βάλουν την ζωή τους σε μια σειρά αυτή και ο άντρας της καθώς
πλέον βρίσκονταν αντιμέτωποι με μια καινούρια κοινωνία στην οποία και διέμεναν
παράνομα. Ο Άγγελος πήγε σε ένα ταχύρυθμο σχολειό ηλεκτροσυγκολλητών και
εργάστηκε επάνω σε αυτήν την τέχνη. Για
την σχολή του αρχικά δεν υπήρχαν χρήματα βρέθηκε όμως πάλι ως από μηχανής θεός
η πολύτιμη βοήθεια του τότε Αρχιεπισκόπου Αμερικής Αθηναγορα. Εκείνος της ζήτησε να του αντιγράψει μια παλιά
φωτογραφία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βενιαμίν Α’ για να την στείλει σε
διάφορες ελληνικές ορθόδοξες κοινότητες σε όλη την Αμερική. Αυτό θα πρόσφερε μεγάλο κέρδος στο ζευγάρι που
όπως ήταν φυσικό μετά χαράς δέχτηκε. Η
Νέλλη μετέτρεψε το διαμέρισμα που έμεναν σε εργαστήριο και ξεκίνησε αμέσως την
δουλειά, οι δυσκολίες όμως ήταν πολλές
και αναγκάστηκε να ζητήσει ξανά δανεικά για την σχολή του Αγγέλου. Στις 7 Δεκεμβρίου του 1941 κηρύχτηκε ο
πόλεμος μεταξύ Ιαπωνίας και Αμερικής και τα ναυπηγεία ζητούσαν εργάτες. Αυτό τους
βοήθησε αρκετά.
Οι φωτογραφίες που τραβούσε στην Νέα Υόρκη
αφορούν ένα μεγάλο εύρος από πορτραίτα τα οποία είναι με την δική της αισθητική
υπογραφή. Από παιδιά και κουτάβια μέχρι
ηθοποιούς και γνωστούς παρουσιαστές,
όσοι μάθαιναν για την δουλειά της ζητούσαν ένα πορτραίτο από τα χεριά
της. Επίσης γνωρίστηκε με πολλούς
ανθρώπους όπως διπλωμάτες και δισεκατομμυριούχους. Ένας από αυτούς ήταν ο Αριστοτέλης
Ωνάσης ο οποίος και της ζήτησε να φωτογραφήσει κάποια καινούρια Τανκερ πλοία
που είχε πλέον στην κατοχή του. Βρέθηκε
σε πολλές επίτιμες δεξιώσεις και είχε την ευκαιρία να τις αποθανατίσει.
 |
| nelly, nude photography acropolis - www.decor8.gr |
8.
Όταν ο καιρός πια ωρίμασε, το ζευγάρι επέστρεψε
στην Ελλάδα το 1966 , και κάπως έτσι άφησε την πολυετή περιπέτεια που είχε πίσω
του. Ο χρόνος όμως είχε ήδη κυλήσει και οι τρεις δεκαετίες που ήταν εξαφανισμένη
στην Αμερική, την έκαναν να ξεχαστεί στην Ελλάδα. Έφτιαξαν το σπίτι που της είχε δώσει ο
πατέρας της στην Νέα Σμύρνη και έμεναν εκεί.
Η ίδια είχε καταλάβει τον λόγο που πλέον δεν της έδιναν λίγη από την
παλαιά σημασία μα δεν την πολυπείραζε αυτό, γιατί ήξερε ότι είναι λογικό μετά
από μια μεγάλη απουσία να επέλθει κάτι τέτοιο.
Δέκα χρόνια αργότερα το 1976 δημοσιεύτηκαν
για αυτήν από την δημοσιογράφο Ελένη Βλάχου κάποιες δουλειές της αλλά δεν
φαίνεται να έγιναν αισθητές από το κοινό. Το 1983 της ζητήθηκε από τον Άλκη Ξανθάκη να παρουσιάσει το βιβλίο του «Ιστορία
της Ελληνικής Φωτογραφίας» στην εκπομπή «Παρασκήνιο». Του έδωσε και μια συνέντευξη ελπίζοντας έτσι
για την επάνοδο της. Η εκπομπή
παρουσιάστηκε στο κανάλι ΕΡΤ1 στις 24 Ιουλίου 1982 και στις 5 Δεκεμβρίου 1983
στην ΕΡΤ2, κι ο δρόμος για το κοινό να
γνωρίσει ξανά την σπουδαία φωτογράφο που είχε ξεχάσει ανοίκτηκε και πάλι.
Η Nellys υπήρξε μια δυναμική και γεμάτη
θέληση για την δουλειά της φωτογράφος, με πολύ οργάνωση, η οποία χρησιμοποιώντας
τα δικά της αισθητικά στοιχεία κατόρθωσε να γίνει η πρωτοπόρος μιας νέας αισθητικής
στην Ελλάδα. Δεν αντέγραψε αλλά
μετάφρασε στην Ελλάδα την τέχνη που είχε διδαχτεί στην Δρέσδη από τους μεγάλους
δάσκαλους της. Ο πόνος που είχε ζήσει
και όλες οι αντίξοες συνθήκες της ζωής της την οδήγησαν να βλέπει τον κόσμο από
μια δική της μοναδική ματιά που στόχος είχε να καταγράψει το μεγαλείο του
ανθρώπου και της φύσεως. Μεγαλωμένη στα
ελληνικά ιδεώδη δεν ξέχνα ποτέ να δώσει ελληνικό άρωμα στις υπέροχες εικόνες της
και να μεγαλουργεί με το να παρουσιάζει σωστά πολλά από τα αρχαιοελληνικά
δημιουργήματα. Κατέγραψε τον άνθρωπο σε
δύσκολες στιγμές σαν αυτές που έζησε και σαν αυτές που ζούσαν οι δικοί της γι'
αυτό και της κατέγραψε με όσο μεγαλύτερη ζωντάνια μπορούσε κανείς.
Ανακάλυψε πολλές πτυχές της Ελλάδας έχοντας
πλέον ταξιδέψει σε αρκετά μέρη και έχοντας ασχοληθεί με τους ανθρώπους της κατάφερε
να αποθανατίσει τον τρόπο ζωής τους και να τον αναδείξει με μεγάλη επιτυχία στο
εξωτερικό. Οι εκθέσεις που έκανε
παρουσίαζαν μια υπέροχη δουλειά και πάντα έπαιρνε τους επαίνους που της άξιζαν
και κάθε βραβείο που της αντιστοιχούσε.
Γνώρισε την ξενιτιά αρκετές φόρες στην περιπετειώδη ζωή της μα στο τέλος
ήρθε πάλι κοντά εκεί όπου ένοιωθε ανάπαυση,
εκεί όπου άνηκε, στην Ελλάδα, δίνοντας σε αυτήν τη χώρα μια ξεχωριστή αισθητική αντίληψη που πολλοί
αργότερα αντέγραψαν και ενσωμάτωσαν στην δική τους ματιά. Ήταν η πρώτη που τόλμησε να επιβάλει στην
τότε Αθήνα το γυμνό που κάποιοι επέκριναν.
Κατέγραψε τους πρόσφυγες από την Μικρά Ασία που ανάμεσα τους ήταν και οι
δικοί της άνθρωποι στην Αθήνα. Εφάρμοσε
τεχνικές που χρειαζόντουσαν περίτεχνη διαμόρφωση και επιδεξιότητα, τεχνικές
που δεν μπορεί ο καθένας να εφαρμόσει. Οι πρωτοποριακές για την Ελλάδα τεχνικές της απέδιδαν
στα χεριά της κάτι το διαφορετικό και μοναδικό.
Τα πορτραίτα της παραμένουν πασίγνωστα και αρεστά από όλους τους
ανθρώπους της εποχής εκείνης που ήθελαν ένα ψυχογράφημα του εαυτού τους. Δεν υπήρξε η πρώτη φωτογράφος μα η πρώτη μιας
αισθητικής αντίληψης που δεν ξεπεράστηκε αλλά απεναντίας πολλά δίδαξε και έτσι έδωσε
την δική της πινελιά στη τέχνη αυτήν στην
Ελλάδα, βάζοντας ψηλά τον πήχη, και μένοντας στη ιστορία.
Nellys 1899-1998
 |
| www.groopio.com |
 |
| Ηπειρώτισσες στις θημωνιές (φωτογραφία NELLY'S), αρχείο Μουσείου Μπενάκη - www.rizospastis.gr |
 |
| «Κι’ οι μάνες
τα άκοφτα γκρεμνά, σαν Παναγιές τα ανέβαιναν με την ευχή στον ώμο τους
κατά τον γιο πήγαιναν και τις ανεμοτραμπάλιζε ο άνεμος - opyrros.wordpress.com |
 |
| Ανατολική Κρήτη. Nelly's - 1927 - rethemnosnews.gr |
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου