ἐπιμελεία
τοῦ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ
-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας
πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς
πανεπιστημίου
Ἀθηνῶν |
| sefardim |
Η λέξις «Πογκρόμ» καθιερώθηκε να ονοματίζη τους
αντισημιτικούς διωγμούς που γίνονταν στην Ρωσία επί τσαρικού καθεστώτος με την
υποστήριξιν της αντιδραστικής πατριωτικής οργώνωσης ονόματι «Ένωσις του Ρωσικού Λαού», ήτις και
δρούσε σε καθυστερημένες και μακρινές περιοχές της αυτοκρατορίας με την ανοχή
και την κρυφή υποστήριξιν της τσαρικής αστυνομίας.
Σκοπός της
οργανώσεως ταύτης που στρατολογούσε τα μέλη της από τα μικροαστικά και
εξαθλιωμένα στρώματα ήτο η διατήρησις του τσαρικού καθεστώτος. Τα Πογκρόμ ήρχισαν
να εμφανίζονται συστηματικώς και οργανωμένα από το 1900 και μετά, από την εποχή δηλαδή που οι κοινωνικοί αγώνες στην
Ρωσία είχαν φθάσει σε κρίσιμη φάσιν.
Σκόπευαν να αποτρέψουν
την προσοχήν του λαού από τις κοινωνικές και πολιτικές διεκδικήσεις του και να
αναζωπυρώσουν τα φυλετικά και θρησκευτικά μίση προς όφελος του τσαρικού
καθεστώτος και με ισχυρισμό ότι η αιτία της κακοδαιμονίας του τόπου ήσαν οι
μισητοί στον θεό Εβραίοι. Το τσαρικό καθεστώς πάντοτε στις δύσκολες στιγμές
ανέχθηκε και υποστήριξεν την οργάνωση των Πογκρόμ.
Κατά το Πογκρόμ,
ένοπλες ομάδες εγκληματικών και φανατικών θρησκευτικών στοιχείων έκαναν
επίθεσιν εναντίον των εβραϊκών συνοικιών των πόλεων και χωρίς καμμίαν ενόχλησιν
ή κίνδυνον, επιδίδονταν σε σφαγές, λεηλασίες και εμπρησμούς. Η τσαρική
αστυνομία έφτανε πάντοτε μετά το τέλος των εγκλημάτων αυτών και έπιανε τους
Εβραίους που είχαν απομείνει, αντί για τους κακοποιούς. Τα Πογκρόμ που άφησαν
φρικτήν ανάμνησιν στην Ρωσία έφτασαν στο ανώτατο σημείο της αγριότητός των κατά
το 1905 και 1906. Φρικτότερα υπήρξαν τα Πογκρόμ του Κισινιόβ[1]
(1903), του Σιέντλτσε και του Μπιελοστόκ. Ήταν όμως τα τέλη του 19ου
αι και οι αρχές του 20ού η απαρχή των Πογκρόμ ή υπήρχαν και στο παρελθόν;
 |
| Ο Μουράτ Β΄ (II. Murad, 1403 - 3 Φεβρουαρίου 1451) σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (1421-1451) |
Στην Θεσσαλονίκη
υπήρχαν πολλοί Εβραίοι. Η χρυσή εποχή του Εβραϊσμού άρχισε κατά την
Τουρκοκρατία, όταν ο σουλτάνος Μουράτ
Β’[2]
και οι διάδοχοί του για να εποικίσουν την ρημαγμένη από την άλωση Θεσσαλονίκη,
ευνόησαν την εγκατάσταση Εβραίων και πιο πολύ τον ερχομό των από την Ουγγαρία και Γερμανία, όπου εκείνα τα χρόνια οι Εβραίοι πάθαιναν άγριες διώξεις.
Αυτοί ήταν οι Ασκεναζίμ[3],
από το Ασκενάζ[4],
ήτοι το Γερμανία.
 |
| Portrait_of_Sultan_Bayezid_II_of_the_Ottoman_Empire |
Το μεγάλο κύμα από
Εβραίους όμως που πραγματικά έδωσε στην Θεσσαλονίκη το χρώμα μιας αληθινής
εβραιούπολης, της «Μητέρας του Ισραήλ»
όπως ονομάσθηκε η πόλη, ήρθε στα χρόνια του Βαγιαζίτ Β’[5] και
προερχόταν από την Ισπανία. Εκεί ο Φερδινάνδος
και η Ισαβέλλα[6]
έκαναν σκληρούς διωγμούς ενάντια στους Εβραίους το 1492. περίπου 40.000 Εβραίοι μετανάστες κατέφυγαν τότε στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι περισσότεροι από αυτούς έμειναν στην Θεσσαλονίκη.
Μετά ήρθαν και από την Σικελία, Κάτω Ιταλία, Πορτογαλία, και Γαλλική Προβηγκία.
Οι Ισπανοεβραίοι βοήθησαν πάρα πολύ στην πρόοδο τη Θεσσαλονίκης. Σε αυτούς
πρώτα πρώτα οφείλεται η αναγέννησις τη πόλεως μετά τον αφανισμόν και την
ερήμωσιν που προκάλεσεν η άλωσις τη πόλεως από τους Τούρκους. Η Θεσσαλονίκη
κατέστη κέντρον εμπορίου. Όταν ο Ενετός Ιάκωβος
Κονταρίτης επιστρέφοντας από την Βενετία πέρασε από την Θεσσαλονίκη,
θαύμασε τους Σεφαρδίμ[7]
και ανέφερε ότι εκτός από το εμπόριο ασχολούνταν και με την βιομηχανία των
μάλλινων υφασμάτων και ότι η βιομηχανία αυτή απασχολούσε 10.000 εβραϊκά σπίτια.
 |
| Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα |
Ο Τούρκος
περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή[8]
μας πληροφορεί ότι οι Εβραίοι ήσαν και εξαιρετικοί ταπητουργοί και κατεσκεύαζον
θαυμάσια χαλιά με πολυχρώμους παραστάσεις. Επίσης κατεσκεύαζον γαλάζιες και
πράσινες τσόχες για 40.000 Γενιτσάρους της Τουρκίας καθώς και γαλάζια και
μεταξωτά «πεστιμάλια» λουστρικά τουτέστιν είδη. Την εποχήν αυτήν από τους 120
«μαχαλάδες» της Θεσσαλονίκης, οι 56 ήσαν Εβραϊκοί, οι 48 μουσουλμανικοί και οι
16 ελληνικοί. Οι Εβραίοι είχαν αναπτυχθεί και οικονομικά και έγιναν στην
Θεσσαλονίκη «κράτος εν κράτει». Γι’ αυτό δικαίως η Θεσσαλονίκη ωνομάσθη «Μητέρα του Ισραήλ».
 |
| Εβλιγιά Τσελεμπή |
Όταν ηλευθερώθη η
Θεσσαλονίκη το 1912 η ελληνική διοίκησις έδωσε στο εβραϊκό στοιχείο κάθε δικαίωμα.
Όμως το 1941 – 1943 όταν η πόλη έπεσε στους Γερμανούς, έπιασαν τους άτυχους
Εβραίους και τους έφεραν στα Χιτλερικά στρατόπεδα. Πολλοί λίγοι διεσώθησαν.
[1] Στα τέλη του
19ου αιώνα, ιδιαίτερα εξαιτίας του αυξανόμενου αντισημιτικού κλίματος στη Ρωσία
και την Πολωνία, πολλοί Εβραίοι διάλεξαν να εγκατασταθούν στο Kισινάου. Έτσι το
1900 το 43% του πληθυσμού του Kισινάου ήταν Εβραίοι.
[2] Ο Μουράτ Β΄ (II. Murad, 1403 - 3 Φεβρουαρίου 1451)
ήταν σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (1421-1451). Νίκησε τους Ούγγρους
και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας. Στις 29 Μαρτίου του 1430 ο Μουράτ Β΄,
μετά από τριήμερη πολιορκία , καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη. Το έτος 1441-1442
έκανε μία αποτυχημένη εκστρατεία ενάντια στο Βελιγράδι που τον ανάγκασε να
υπογράψει συνθήκη ειρήνης με την Ουγγαρία. Κατόπιν παραιτήθηκε από το θρόνο
χάριν του 12χρονου γιου του, Μεχμέτ Β' Φατίχ, γνωστότερου ως «Μωάμεθ ο
Πορθητής». Πρβλ ΕΔΩ
[3] Το 1988 ο βρεττανός Άλλαν Κουκ, στο
έργον του Knighthood, αναφέρεται στους Ασκεναζίμ, απόσπασμα που μπορείτε να
δείτε εδώ… Η
καταγωγή των Ασκεναζίμ
[4] Ο Ασκενάζ ή Ασχανάζ υπήρξε Βιβλικό πρόσωπο που
μνημονεύεται στα βιβλία της Γένεσης (10:3), 1ο Χρονικών/Παραλειπομένων Α' (1:6)
και του Ιερεμία (51:27). Συγκεκριμένα ο Ασκενάζ φέρεται ως γιος του Γόμερ
(«Γαμέρ», Ο'), γιου του Ιάφεθ. Συνεπώς, σύμφωνα με τις Εβραϊκές Γραφές,
πρόκειται για γενάρχη κάποιου λαού περί του οποίου κανείς δεν μπόρεσε να
προσδιορίσει με βεβαιότητα ποίου λαού. Σύμφωνα δε με το Ταλμούδ, τόσο το
ιεροσολυμητικό όσο και το βαβυλωνιακό, Ασκενάζ λέγονταν η Ασία. Κατά δε τον
Ιώσηπο ο Ασκενάζ υπήρξε πατέρας των Ασκεναζαίων οι οποίοι κατά τους χρόνους του
οι Έλληνες τους αποκαλούσαν "Ρηγίνες" για τους οποίου επίσης παραμένει
άγνωστο ποιος λαός νοείται. Κατά δε τους λογίους Ιουδαίους του Μεσαίωνα
απόγονοι του Ασκενάζ θεωρούνται οι Γερμανοί. Σημειώνεται πως ακόμη και σήμερα
οι Γερμανοεβραίοι αποκαλούν τους εαυτούς τους Ασκεναζί (Ασκεναζίτες ή
Ασκεναζείμ). Πολλές πιθανότητες έχει υπέρ αυτής της γνώμης πολλών νεότερων
κριτικών που σύμφωνα με την ταλμουδική παράδοση το Ασκενάζ αναζητείται στη
Μικρά Ασία και μάλιστα στη Βιθυνία όπου η περιοχή έφερε άλλοτε το όνομα Ασκανία
και την κατοικούσαν Φρύγες και Μυσοί. Πρβλ
ΕΔΩ
[5] O Βαγιαζίτ Β' (τουρκ. II. Bayezid, Διδυμότειχο, 3
Δεκεμβρίου 1447 - 26 Μαΐου 1512) ήταν σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
την περίοδο 1481-1512. Γεννημένος το 1447 στο Διδυμότειχο, ήταν μεγαλύτερος
γιος του Μεχμέτ Β' και της Μουκριμέ Χατούν. Με τη στήριξη των γενιτσάρων και
των οθωμανών αξιωματούχων Ισχάκ Πασά και Γκεντίκ Αχμέντ Πασά, αναρριχήθηκε στο
θρόνο ερχόμενος σε σύγκρουση με το νεότερο αδελφό του Τζεμ Σουλτάν, ο οποίος
αναζήτησε τη στρατιωτική στήριξη του τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών στη Ρόδο.
Σε αντάλλαγμα, ο νέος σουλτάνος επρόκειτο να εγκαταλείψει τις πολιτικές του
πατέρα του ακολουθώντας πιο στενά το παράδειγμα του Μουράτ Β'. Επέστρεψε μεγάλο
μέρος της περιουσίας που είχε δημεύσει ο πατέρας του και για αυτό επαινέθηκε ως
δίκαιος σουλτάνος. Παραιτήθηκε από το αξίωμά του παραχωρώντας το θρόνο στο γιο
του Σελίμ Α'. Πέθανε καθοδόν προς τη γενέτειρά του στις 26 Μαΐου 1512. Τάφηκε
στο Τέμενος Βαγιαζίτ Β΄ στην Κωνσταντινούπολη. Πρβλ ΕΔΩ
[6] Ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα είχαν ως σκοπό επίσης τη
Χριστιανική Επανάκτηση της Ιβηρικής Χερσονήσου και την κατάκτηση του
Μουσουλμανικού βασιλείου της Γρανάδα. Ξεκίνησε μια σειρά εκστρατειών γνωστή ως
Πόλεμος της Γρανάδας, αρχικά με την επίθεση στην Αλχάμα, μια πόλη στην
Ανδαλουσία, στην οποία ηγούνταν οι Ανδαλουσιανοί ευγενείς Ροντρίγκο Πόνσε ντε
Λεόν και Ντιέγκο ντε Μέρλο. Η πόλη πέρασε στις ανδαλουσιανές δυνάμεις το 1492.
Ο Πόλεμος της Γρανάδας υποβοηθήθηκε από τον Πάπα Σίξτο Δ', o οποίος επέβαλλε
προς κέρδος των μοναρχών φορολογία της δεκάτης και "φόρο
σταυροφοριών" για να επενδύσει στον πόλεμο αυτό. Ο πόλεμος τελείωσε το
1492, όταν ο εμίρης Μωάμεθ ΙΒ' της Γρανάδα παρέδωσε τα κλειδιά του Ανάκτορου
της Αλάμπρα στους στρατιώτες της Καστίλης. Ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα τέθηκαν
επίσης επικεφαλής της εκδίωξης των Μαυριτανών και των Εβραίων από την Ισπανία.
Μεταξύ του 1480 και του 1492, εκατοντάδες Εβραίοι και Μαυριτανοί που είχαν
εκχριστιανιστεί και προσελκυστεί στο Ρωμαιοκαθολικισμό συνελήφθησαν,
φυλακίστηκαν, ανακρίθηκαν ή κάηκαν στην πυρά στην Καστίλη και στην Αραγωνία. Τέτοια
περιστατικά ενίσχυσαν την ιδέα της Ιεράς Εξέτασης στο λαό της Ισπανίας. Το
1492, ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα διέταξαν το διαχωρισμό κοινοτήτων, ώστε να
δημιουργηθούν ξεχωριστοί οικισμοί που θα εξελίσσονταν σε γκέτο. Ο διαχωρισμός
αυτός ευνοούσε και οικονομικές διακρίσεις μεταξύ Εβραίων και του υπόλοιπου
πληθυσμού, συνήθως με τη μορφή αυξημένης φορολογίας και κοινωνικών περιορισμών.
Τελικά, το 1492 με το Διάταγμα της Αλάμπρα, δινόταν στους Εβραίους της Ισπανίας
διάστημα 4 μηνών από τους μονάρχες είτε να ασπαστούν τον Καθολικισμό εντελώς
είτε να εγκαταλείψουν την Ισπανία. Χιλιάδες Εβραίοι κατέφυγαν στην Πορτογαλία,
τη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αργότερα την ίδια
χρονιά, ο Φερδινάνδος με επιστολή του καλούσε πίσω στην Ισπανία τους Εβραίους
που είχαν εγκαταλείψει την Καστίλη και την Αραγωνία, μονάχα με την προϋπόθεση
να ήταν Χριστιανοί. Πρβλ ΕΔΩ
[7] Υποομάδα του Ιουδαϊσμού. Ο όρος
"Ιουδαϊσμός/Ιουδαίοι" αφορά τη θρησκεία των "Εβραίων" ενώ ο
όρος "Εβραίοι" αφορά την κοινή γενεαλογική καταγωγή των απογόνων του
πρώτου 'Εβραίου', του Αβραάμ. Στην προκειμένη περίπτωση, αν και η λέξη ξεκινάει
αναφορικά με το τόπο ("ενδιάμεσης") καταγωγής αυτών των Εβραίων
(Ιβηρική Χερσόνησος), ο συγκεκριμένος όρος αφορά πλέον όχι έναν γεωγραφικό
προσδιορισμό (ή έστω τόπο καταγωγής) αλλά μια ομάδα με τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά της (θρησκευτικά/τελετουργικά/ερμηνευτικά αλλά και γλωσσικά)
μέσα σε ένα θρησκευτικό σύνολο (Ιουδαϊσμός). Ορίζει δηλαδή με θρησκευτικό τρόπο
αυτούς τους Εβραίους σήμερα και όχι με γεωγραφικό. Έτσι, ο όρος
"Σεφαρδικός Ιουδαίος (ή και Εβραίος)" αναφέρεται στον Εβραίο που
ανήκει στο Σεφαραδικό θρησκευτικό υποσύνολο του Ιουδαϊσμού. Πρβλ όλη την συζήτηση
περί Σεφαρδίμ στην Βικιπαίδεια
[8] Αφού περιηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έγραψε
λεπτομερώς για κτίρια, αγορές, ήθη, έθιμα και πολιτισμό, από το 1050/1640 μέχρι
το 1087/1676 ξεκίνησε τις περιηγήσεις του εκτός της Πόλης. Το έργο του Τσελεμπή
τοποθετείται σε ένα είδος ελαφρύτερης λογοτεχνίας που πρωταρχικός σκοπός της
δεν είναι η ιστορική αλήθεια. Παρόλο που πολλές φορές αναφέρεται διεξοδικά και
με ακρίβεια, ειδικά στα γεγονότα στα οποία ήταν παρών, άλλες φορές αναμιγνύει
μύθους με ιστορικά γεγονότα. Προσπαθεί να παρουσιάσει το έργο του με
λογοτεχνικό τρόπο και γι' αυτό τοποθετεί πολλές φορές τον εαυτό του παρόντα σε
γεγονότα.. Στην εποχή του, το «Βιβλίο των ταξιδιών» εθεωρείτο καλή ψυχαγωγία
για τις γυναίκες του χαρεμιού. Αντίθετα με την πρακτική των μεγάλων φιλολόγων
της εποχής, ο Τσελεμπή έγραφε σε γλώσσα απλή, χρησιμοποιώντας επίσης τοπικές
εκφράσεις, ενίοτε γλαφυρές. Ορισμένες αφηγήσεις του θεωρούνται φανταστικές ή
είναι βασισμένες σε άλλες πηγές. Χρησιμοποιώντας την φαντασία του περιέγραψε
χώρες τις οποίες ποτέ δεν επισκέφτηκε. Οι μελετητές του έργου του μπορούν
σήμερα να ξεχωρίσουν το ψεύτικο από το αληθινό, έτσι το δεκάτομο έργο του
παραμένει πολύτιμο για τις εκτενείς πληροφορίες που παρέχει γύρω από την
κατάσταση που βρίσκονταν οι πόλεις και τα χωριά κατά την εποχή εκείνη, την
ιστορία, τον πολιτισμό και τη γεωγραφία τους. Στο πρώτο τόμο του «Seyahatnâme»
γίνεται περιγραφή της Κωνσταντινούπολης και θεωρείται από τους μελετητές καλή
πηγή για να γνωρίσει κάποιος την οθωμανική πρωτεύουσα του 17ου αιώνα. Πρβλ ΕΔΩ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου