Ο Τελευταῖος Ἓλλην

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν  

Filopemen", mármol de David D'anger

Η Ομοσπονδία των αχαϊκών πόλεων απ αρχαιοτάτων χρόνων υπάρχουσα έγινε πολύ δυνατή τον 3^ο π.Χ αι. Εκτός από τις πόλεις της κυρίως Αχαίας έπαιρναν μέρος στην συμπολιτεία η Σικυώνα και η Κόρινθος.

Δύο φορές τον χρόνο οι αντιπρόσωποι των ομόσπονδων πόλεων συγκεντρώνονταν στην εκκλησία που υπήρχε προς τιμήν του Ομαγύριου Δία[1] κοντά στο Αίγιο και στην συγκέντρωση αυτήν εξελέγοντο οι δύο στρατηγοί και ο γραμματεύς της συμπολιτείας, που ο σκοπός της ήταν ειρηνικός.

Σιγά σιγά η συμπολιτεία γινόταν πολύ ισχυρή γιατι προσχωρούσαν σε αυτήν πάρα πολλές πόλεις της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Οι Σπαρτιάτες και οι Αιτωλοί θέλησαν να διαλύσουν την συμπολιτεία, αλλά οι Αχαιοί χάριν της βοηθείας των Μακεδόνων και στην ικανότητα του στρατηγού τους Αράτου τους νίκησαν.

Ο Άρατος ο Σικυώνιος ήταν πολύ γνωστός στρατηγός της συμπολιτείας. Λευτέρωσε την πατρίδα του από την τυραννία του Νικοκλέα και την μεγάλωσε[2]. Μεγάλωσε το κράτος της συμπολιτείας στο μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου και νίκησε πολλές φορές τους Μακεδόνες τους οποίους και σκεφτόταν να εκδιώξει από την Ελλάδα[3]. Έμπλεξε όμως σε πόλεμο με τους Σπαρτιάτες και αναγκάσθηκε να συμμαχήσει με τον Μακεδόνα βασιλέα Αντίγονο τον Δώσωνα και νίκησε τους Σπαρτιάτες στην Σελλασία[4] την αρχαία πόλη της Λακωνίας το 222 π.Χ. Ήταν σε στρατηγική θέση γιατί βρισκόταν στους δρόμους που οδηγούσαν από την Σπάρτη στο Άργος και την Τεγέα.  Σε εκείνην την μάχη της Σελλασίας το 222 π.Χ διακρίθηκε εναντίον του Κλεομένη του Γ’[5] της Σπάρτης ο οποίος είχε καταλάβει και καταστρέψει την Μεγαλόπολη ο Φιλοποίμην γεννηθείς το 258 από την Μεγαλόπολη.

Κατόπιν κατά τον συμμαχικόν πόλεμο ο Άρατος νικήθηκε από τους Αιτωλούς και μετά δηλητηριάστηκε κατά διαταγή του Φιλίππου του Ε’[6] γιατί εναντιώθηκε στα σχέδιά του[7]. Πέθανε το 213. Το 208 π.Χ ο Φιλοποίμην ως αδιαμφισβήτητος στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας νίκησε στην Μαντίνεια τον τύραννο της Σπάρτης Μαναχίδα[8]. Κατά τον β πόλεμο των Ρωμαίων εναντίον των Μακεδόνων τήρησε μάλλον ευνοϊκή ουδετερότητα προς τους Μακεδόνες. Αργότερα νίκησε τον τύραννο της Σπάρτης Νάβι[9] και επιδίωξε να προσαρτήσει την Σπάρτη στην Συμπολιτεία. Ζήτησε τότε την βοήθεια από τους Ρωμαίους και ο Φιλοποίμην την κατέλαβε και γκρέμισε τα τείχη της.

Το 184 π.Χ όταν η Μεσσήνη αποστάτησε από την Συμπολιτεία ο Φιλοποίμην εισέβαλε με το ιππικό του στην Μεσσήνη, κατά την μάχη όμως έπεσε από το άλογό του, πληγώθηκε, αιχμαλωτίσθηκε και με διαταγή του αρχηγού των Μεσσηνίων ολιγαρχικών Δεινοκράτη αναγκάσθηκε να πιή το κώνειο και να πεθάνη.

Για την προσπάθειά του να αναβιώση την δύναμη της αρχαίας Ελλάδος, ονομάσθηκε «ο τελευταίος Έλλην».

Όταν ήταν στρατηγός ο Φιλοποίμην, η συνομοσπονδία κατόρθωσε να περιλάβη όλην σχεδόν την Πελοπόννησον. Μετά από καιρό από τον θάνατό του οι Ρωμαίοι, αφού εβοηθήθησαν από τους Σπαρτιάτες που στο μεταξύ ανέκαμψαν νίκησαν κοντά στον Ισθμό της κορίνθου τον στρατηγό Δίαιο και διέλυσαν οριστικά την Αχαϊκή Συμπολιτεία. Ήταν το 145 π.Χ.

---

[1] Στὴ Β. Ἀχαϊκὴ Συμπολιτεία τὸ 281 π.Χ., τὸ Αἴγιον καὶ ἰδιαίτερα τὸ ἱερὸ τοῦ Ὁμαγύριου Δία, ἡ πηγὴ ἀπὸ τὴν ὁποία ξεπήδησαν τὰ φιλελεύθερα ρεύματα αὐτονομίας καὶ ἰσοπολιτείας, ποὺ ρύθμιζαν τὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν πόλεων καὶ τῶν πολιτῶν, ἦταν τὸ κέντρο καὶ ἡ πρωτεύουσα τῆς Συμπολιτείας. Πάντα τὸ Αἴγιον ἀπὸ τοὺς παλαιότατους χρόνους, ὑπερεῖχε ἀπ᾿ ὅλες τὶς Ἀχαϊκὲς πόλεις καὶ ἀποτελοῦσε τὸ θρησκευτικὸ καὶ ἀμφικτιονικὸ κέντρο τους. Ὕστερα ἀπὸ τὸν καταποντισμὸ τῆς γειτονικῆς Ἐλίκης τὸ 373 π.Χ. (ἡ ὁποία ἦταν πρωτεύουσα τῆς Α´ Ἀχαϊκῆς Συμπολιτείας), ἔγινε καὶ πολιτικὴ πρωτεύουσα, ἡ κύρια πόλη τῆς Ἀχαϊκῆς Συμπολιτείας.

[2] Πολιτικός και στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Όταν ήταν επτά ετών, ο πατέρας του Κλεινίας, άρχοντας της Σικυώνας, δολοφονήθηκε από τον Αβαντίδα, ο οποίος έγινε τύραννος· τον Ά. τον πήγαν τότε στο Άργος όπου και μεγάλωσε. Ως αρχηγός των δημοκρατικών πολιτικών φυγάδων της πατρίδας του, ελευθέρωσε τη Σικυώνα από την τυραννίδα του Νικοκλή (251 π.Χ.) και την οδήγησε ως ισότιμο μέλος στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, στην οποία εκλεγόταν στρατηγός σχεδόν επί τριάντα χρόνια (245-213 π.Χ.). ΠΗΓΗ

[3] Καλλιέργησε στενές σχέσεις με τον βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο και ένωσε τη δημοκρατία της Σικυώνας με την Αχαϊκή Συμπολιτεία εναντίον της Μακεδονίας. Κατέλαβε τον Ακροκόρινθο με στρατηγικό τέχνασμα, δωροδοκώντας τους Σύρους φρουρούς με δικά του χρήματα, και παρέδωσε τα κλειδιά του φρουρίου στους Κορίνθιους, αποδεικνύοντας τη φιλελεύθερη πολιτική του και ανοίγοντας τον δρόμο για την προσχώρηση στη Συμπολιτεία των Μεγάρων, της Τροιζήνας, της Επιδαύρου και των Κλεωνών· αργότερα προσχώρησαν επίσης η Μεγαλόπολη, η Ερμιόνη, ο τύραννος των Φλιασίων, το Άργος, η Αίγινα και το μεγαλύτερο μέρος της Αρκαδίας. Νίκησε τους Αιτωλούς στην Πελλήνη και έδιωξε τη μακεδονική φρουρά από την Αττική, παραδίδοντας τις σπουδαιότερες οχυρές θέσεις στους Αθηναίους (229 π.Χ.).
Στα χρόνια του η Αχαϊκή Συμπολιτεία απέκτησε μεγάλη δύναμη, όμως η επιθετική πολιτική της Σπάρτης απείλησε τις επιτυχίες του. ΠΗΓΗ

[4] Η Σελλασία ήταν μια από τις βαρύτερες ήττες στην ιστορία της Σπάρτης. Το μεγαλύτερο μέρος του σπαρτιατικού στρατού και το πιο αξιόμαχο χάθηκε στη μάχη. Στην πραγματικότητα –και παρά κάποιες μελλοντικές αναλαμπές της– στρατιωτικά η Σπάρτη δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει αυτή την καταστροφή. Μετά τη νίκη του ο Αντίγονος βάδισε ανεμπόδιστος στην Σπάρτη και την κατέλαβε. Η Σπάρτη εντάχθηκε στην «Πανελλήνια Συμμαχία» και τοποθετήθηκε σ’ αυτήν μακεδονική φρουρά. Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεομένη καταργήθηκαν. Ο τελευταίος κατέφυγε στην Αίγυπτο όπου αυτοκτόνησε το 219 π.Χ., μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα να ανατρέψει τον βασιλιά Πτολεμαίο Δ΄. Η μάχη της Σελλασίας σηματοδοτεί το τέλος των ηγεμονικών αξιώσεων της Σπάρτης και αποτελεί την τελευταία απόπειρα μιας ιστορικής πόλης κράτους να επιβληθεί στρατιωτικά. (ΠΗΓΗ)

[5] Υπήρξε ένας ιδιοφυής ηγέτης και εμπνευσμένος πολιτικός. Ήταν γιος του Λεωνίδα Β΄ και ανέβηκε στο θρόνο το 235 π.Χ. Το 227 π.Χ. νίκησε δύο φορές τους Αχαιούς στο Λύκαιον και στο Λεύκτρον της Μεγαλόπολης. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Σπάρτη, όπου ανέτρεψε με πραξικόπημα το πολιτικό κατεστημένο και συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στα χέρια του. Έθεσε τότε σε εφαρμογή μια σειρά από επαναστατικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την αναγέννηση της σπαρτιατικής ισχύος. Οι μεταρρυθμίσεις του περιλάμβαναν: α) κατάργηση όλων των χρεών, β) αύξηση του αριθμού των Σπαρτιατών οπλιτών σε τέσσερις χιλιάδες με πολιτογράφηση υπομειόνων, περιοίκων και μισθοφόρων, και γ) αναδιανομή της γης σε ίσα μερίδια μεταξύ των πολιτών, έτσι ώστε οι νέοι Σπαρτιάτες να είναι ίσοι μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτόν ο Κλεομένης πέτυχε να πολλαπλασιάσει άμεσα την ισχύ της Σπάρτης και να αντιστρέψει τους όρους της στρατιωτικής αναμέτρησης. (ΠΗΓΗ)

[6] Ο Φίλιππος Ε' (238 – 179 π.Χ.) έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής του, που σφράγισαν την ιστορία όλου του Ελληνισμού στους επόμενους πέντε αιώνες, εφόσον από αυτές άρχισε η επικυριαρχία της Ρώμης στην Ελληνική Ανατολή. Συμμάχησε με τους Καρχηδονίους κατά τον Β΄ Καρχηδονιακό πόλεμο (218-201), με στόχο να εκδιώξει τους Ρωμαίους από τα παράλια της Ιλλυρίας και διεξήγαγε εναντίον της Ρώμης και της Αιτωλικής Συμπολιτείας τον Α΄Μακεδονικό πόλεμο (215-205). Στη συνέχεια συμμάχησε με τον Αντίοχο Γ΄τον Μέγα της Συρίας εναντίον του Πτολεμαίου Ε΄ της Αιγύπτου. (ΠΗΓΗ)

[7] Ο Άρατος νικήθηκε από τους Αιτωλούς στον Συμμαχικό Πόλεμο και ζήτησε πάλι τη βοήθεια των Μακεδόνων, οι οποίοι λεηλάτησαν την Αιτωλία και κατέβηκαν έως τη Μεσσηνία. Ο Φίλιππος Ε’, συνειδητοποιώντας πως ο Ά. αποτελούσε σοβαρό εμπόδιο για την κυριαρχία των Μακεδόνων στην Πελοπόννησο, παρακίνησε τον στρατηγό Ταυρίωνα να τον δηλητηριάσει (213 π.Χ.). 
Οι Σικυώνιοι τον έθαψαν με πολλές τιμές στα τείχη της πόλης τους, ανήγειραν ιερό προς τιμήν του (το Αράτειο) και τον λάτρευαν ως θεό. Ζήτησαν μάλιστα την άδεια του Μαντείου των Δελφών για να κατασκευάσουν αυτό το ιερό, γιατί απαγορευόταν η ταφή των νεκρών μέσα στις πόλεις. Τα απομνημονεύματά του, που δεν διασώθηκαν, αποτέλεσαν πηγή για την Ιστορία του Πολύβιου. ΠΗΓΗ

[8] Ο Μαχανίδας ήταν τύραννος της αρχαίας Σπάρτης από το 211 π.Χ. έως το 207 π.Χ. Μετά το θάνατο του Λυκούργου το 211 ανέλαβε επίτροπος του ανήλικου γιου του Πέλοπα. Αναδιοργάνωσε και αύξησε το στρατό της Σπάρτης και με την υποστήριξη του στρατού επέβαλε απολυταρχικό καθεστώς, χωρίς να καταλύσει τους παλαιούς θεσμούς. Στον Α' Μακεδονικό πόλεμο, ο Μαχανίδας ήταν με το πλευρό των Αχαιών κατά του Φίλιππου Ε΄. Το 209 π.Χ., επιτέθηκε και κατέλαβε την Τεγέα, και το 208 π.Χ. επιτέθηκε στο Άργος κατά τη διάρκεια της ολυμπιακής ειρήνης, παραβιάζοντας την. Νικήθηκε στη μάχη της Μαντίνειας το καλοκαίρι του 207 π.Χ. από τον Φιλοποίμενα, ο οποίος και τον φόνευσε. Ο Φιλοποίμην, αφού τον σκότωσε, έκοψε το κεφάλι του Μαχανίδα και το περιέφερε σαν τρόπαιο. (ΠΗΓΗ)

[9] Καταγόταν από την βασιλική οικογένεια των Ευρυποντιδών και ήταν γιος του Δημάρατου. Σύζυγός του ήταν η Αγαπήνα (ή Απήγα ή Απία), ανιψιά του παλαιού τυράννου του Άργους Αριστομάχου, συμμάχου και φίλου του Κλεομένη Γ΄. Ο Νάβις αρχικά ήταν επίτροπος του ανήλικου Πέλοπα, γιου του Λυκούργου. Διαδέχθηκε στη θέση αυτή τον επίτροπο Μαχαινίδα, που είχε σκοτωθεί σε μάχη από τον Φιλοποίμενα στη Μαντίνεια. Το 206 π.Χ. ο Νάβις παραγκώνισε τον Πέλοπα και κατέλαβε την εξουσία, ανακηρύσσοντας τον εαυτό του βασιλιά, με τη βοήθεια μισθοφορικών στρατευμάτων και αφού πρώτα είχε αντιμετωπιστεί η επίθεση του Φιλοποίμενα. Ο Νάβις αναλαμβάνοντας την εξουσία απελευθέρωσε πολλούς είλωτες και έδωσε πολιτικά δικαιώματα σε περοίκους, έκανε αναδιανομή της γης και εξόρισε τους πλούσιους ολιγαρχικούς δημεύοντας τις περιουσίες τους. Σύναψε συμμαχία με τον Φίλιππο Ε΄ της Μακεδονίας ο οποίος του έδωσε σαν δώρο το Άργος. Ο Νάβις παίρνοντας το Άργος επέβαλε και εκεί τα ίδια μέτρα, διώχνοντας τους ολιγαρχικούς και μοιράζοντας την περιουσία τους. Το 196 π.Χ. η Ρώμη, μετά την νίκη της επί του Φιλίππου Ε΄, κήρυξε τον πόλεμο στην Σπάρτη, η οποία είχε μείνει χωρίς συμμάχους και επικήρυξε τον Νάβι. Ο ρωμαϊκός στρατός, με τη βοήθεια πολλών ελληνικών πόλεων, πολιόρκησε αρχικά το Γύθειο, το οποίο παραδόθηκε, και έπειτα πολιόρκησε την ίδια την Σπάρτη. Το 195 π.Χ. τα τείχη της Σπάρτης (που είχαν χτιστεί στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα) δεν άντεξαν και ο ρωμαϊκός στρατός εισέβαλε σε αυτή. Τότε ο Νάβις ζήτησε σύναψη συμφωνίας με τους Ρωμαίους, οι οποίοι δέχτηκαν, αλλά οι όροι τους ήταν δυσμενείς για τον Νάβι. Τα όρια του κράτους του περιορίστηκαν σε ένα μικρό κομμάτι γύρω από την πόλη, αφού αποσπάστηκαν 24 παραλιακές πόλεις, συγκροτώντας το Κοινό των Ελευθερολακώνων. Το 192 π.Χ. ο Νάβις προσπάθησε να ανακαταλάβει μερικά από τα εδάφη που είχε χάσει, κάνοντας αρχή από το Γύθειο. Το κατάφερε, αλλά εναντίον του κινήθηκε ο Φιλοποίμην, ο οποίος είχε νικήσει άλλες δυο φορές τον Νάβι σε μάχη: το 201 π.Χ. στη Μεσσηνία και το 200 π.Χ. στην Αρκαδία. Σε αποφασιστική μάχη που έγινε στη δύσβατη περιοχή ανατολικά της οδού Τεγέας-Σπάρτης (ο Ρωμαίος ιστορικός Λίβιος μνημονεύει το όρος Βαρβοσθένη) ο Νάβις συνετρίβη. Ο ίδιος, με τα υπολείμματα του σπαρτιατικού στρατού, κατέφυγε στη Σπάρτη, την οποία είχε φροντίσει να τειχίσει, ενώ ο στρατός της Αχαϊκής Συμπολιτείας λεηλατούσε ανενόχλητος επί ένα μήνα τα περίχωρα της πόλης. Οι Ρωμαίοι επέβαλαν εκεχειρία, αλλά οι έως τότε σύμμαχοί του, οι Αιτωλοί, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τον Νάβι. Τελικά, όχι μόνο τον εγκατείλεψαν, αλλά και τον δολοφόνησαν ύπουλα, στέλνοντας στη Σπάρτη δύναμη χιλίων ιππέων, οι τριάντα από τους οποίους, μυημένοι στο δολοφονικό σχέδιο, επέπεσαν κατά του Νάβι τη στιγμή που επιθεωρούσε το σπαρτικό στρατό και τον σκότωσαν με τις λόγχες και τα σπαθιά τους. (ΠΗΓΗ)