Ὁ ζωτικὸς χῶρος

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ἡ ἀξία τὴν ὁποίαν περιοχή τις τῆς γῆς δύναται νὰ ἔχῃ διὰ τὸν ἄνθρωπον, ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς ποικιλίας καὶ τῆς ἐκτάσεως τῶν δυνατοτήτων ὠφελείας, τὰς ὁποίας αὕτη παρέχει εἰς τοῦτον. Πᾶσα περιοχή, ἥτις παρέχει εἰς τὸν ἄνθρωπον τὰ μέσα διαβιώσεως αὐτοῦ, ὀνομάζεται ζωτικὸς χῶρος τούτου. Ἡ ἔκτασις τοῦ ζωτικοῦ χώρου ὑπέστη διὰ μέσου τῶν αἰώνων διεύρυνσιν παράλληλον πρὸς τὴν ἀνάπτυξιν τοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ ζωτικὸς χῶρος διακρίνεται ὡς ἑξῆς:

Ὁ χῶρος διατροφῆς. Οὗτος παρέχει εἰς τὸν ἄνθρωπον τὰς ἀναγκαίας τροφὰς διὰ τὴν διατήρησιν τῆς ζωῆς του. Τὸ μέγεθος τοῦ χώρου τούτου ἐπηρεάζεται ἐκ τοῦ βαθμοῦ τοῦ πολιτισμοῦ τῶν κατοίκων. Οἱ πρωτόγονοι ἄνθρωποι διέτρεχον πρὸς εὕρεσιν τῆς τροφῆς των ἐκτεταμένον χῶρον, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τοὺς βραδύτερον δημιουργηθέντας γεωργούς, οἵτινες ἐλάμβανον τὰ πρὸς διατροφὴν αὐτῶν ἀναγκαῖα ἐκ μικροτέρου χώρου. Διὰ τοὺς πεπολιτισμένους λαοὺς τὸ μέγεθος τοῦ χώρου διατροφῆς τούτων ἐκτείνεται ἤδη, κατόπιν τῆς μεγάλης ἀναπτύξεως τῶν μέσων συγκοινωνίας, ἐφ’ ὅλης τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς. 

Ὁ χῶρος οἰκισμοῦ . Οὗτος ἐσχηματίσθη ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔπαυσε νὰ ἀναζητῇ τὴν τροφήν του μεταβαίνων ἀπὸ τόπου εἰς τόπον (ὅταν ἐτρέφετο ἐκ τοῦ κυνηγίου καὶ ἔζη βίον νομαδικὸν) καὶ ἐγκατεστάθη εἴς τινα περιοχὴν μονίμως. Ἀπὸ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἐδημιουργήθη ἡ ἔννοια τῆς Πατρίδος καὶ ὁ δεσμὸς τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὴν πατρῴαν γῆν. Ἡ οἰκία εἶναι ἡ σπουδαιοτάτη προϋπόθεσις διὰ τὴν πολιτιστικὴν ἀνάπτυξιν τοῦ ἀνθρώπου. 

Ὁ οἰκονομικὸς χῶρος. Οὗτος ἐξυπηρετεῖ τὰς ἀνάγκας τοῦ ἀνθρώπου εἰς οἰκονομικὰ ἀγαθὰ πέρα τῶν περιωρισμένων οἰκονομικῶν ἀγαθῶν, τῶν προσφερομένων ἐκ τοῦ πλησιεστέρου χώρου διατροφῆς καὶ τοῦ χώρου οἰκισμοῦ. Ὁ σύνδεσμος τοῦ ἀνθρώπου πρὸς οἰκονομικὰ κέντρα ἀπέχοντα χιλιάδας χιλιομέτρων τῆς Πατρίδος του παρέχει εἰς ἡμᾶς τὴν ἔννοιαν τοῦ οἰκονομικοῦ χώρου, ἰδίως κατὰ τὴν σημερινὴν ἐποχὴν. 

Ὁ συγκοινωνιακὸς χῶρος. Ὡς τοιοῦτος δὲν νοεῖται μόνον ὁ χῶρος ἔνθα ἐπιτελεῖται ἡ ἀνταλλαγὴ τῶν οἰκονομικῶν ἀγαθῶν. Εἰς τοῦτον περιλαμβάνεται καὶ ὁ χῶρος τῶν πνευματικῶν καὶ πολιτιστικῶν σχέσεων μεταξὺ τῶν διαφόρων Κρατῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιοτάτην ἐποχὴν, ἐκεῖ ὅπου ἡ συγκοινωνία ἦτο εὔκολος, ἐκεῖ ἀνεπτύχθη περισσότερον καὶ ὁ πολιτισμός. 

Ὁ κοινωνικὸς χῶρος . Ὁ γεωγραφικὸς χῶρος εἶναι περιοχή τις εἰς τὴν ὁποίαν οἱ ἄνθρωποι διαβιοῦσι συμφώνως πρὸς ὡρισμένας κοινωνικὰς συνθήκας. Ἄλλαι εἶναι αἱ κοινωνικαὶ συνθῆκαι τοῦ χωρίου καὶ ἄλλαι αἱ τῆς πόλεως. Ἀμφότεραι ὅμως ἐπηρεάζονται ἀμοιβαίως καὶ δημιουργοῦσι τὸν εὐρύτερόν πως κοινωνικὸν χῶρον, εἰς τὸν ὁποῖον παρατηροῦμεν ὑπάρχοντα διάφορα κοινωνικὰ προβλήματα. 

Ὁ πολιτικὸς χῶρος. Ἐνταῦθα οἱ ἄνθρωποι ὀργανοῦσι τὰς πόλεις καὶ τὸ Κράτος. Τοῦτο κατευθύνει τὰς τύχας τῶν εἰς τὴν περιοχήν του διαβιούντων ἀνθρώπων. Πέρα τοῦ Κράτους ὑπάρχουσι καὶ ὑπερκρατικαὶ ὀργανώσεις (ὅπως αἱ διάφοροι Ἐκκλησίαι), αἵτινες περιλαμβάνουσιν εἰς τὴν δικαιοδοσίαν των πολὺ μεγάλας περιοχάς, οὐχὶ ὅμως μὲ τὴν ἐξουσίαν τοῦ Κράτους.

ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΑ:

Με τον όρο Ζωτικός χώρος (αντίστοιχος με τον γαλλικό "Espace Vital" και τον γερμανικό "Lebensraum") δηλώνεται μια οικονομική και πολιτική θεωρία που εμφανίσθηκε και έλαβε μεγάλη έκταση κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου στη Γερμανία και η οποία και απετέλεσε τη δογματική βάση του Εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος του Χίτλερ.

Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, ένας λαός δικαιούται να επεκταθεί σε εδάφη, που αναγκαιούν σ΄ αυτόν, προκειμένου να ικανοποιηθούν δημογραφικές και οι εξ αυτών παραγόμενες οικονομικές ανάγκες του. Οι δημογραφικοί αυτοί λόγοι θεμελιώνονται επί της έννοιας πάντοτε του φυσικού δικαιώματος ενός λαού να μη στερείται του αναγκαίου γι αυτόν εδαφικού χώρου, άνευ της ικανοποίησης του οποίου εγκυμονείται ο κίνδυνος να υποστεί τις ολέθριες συνέπειες του υπερπληθυσμού. Από οικονομικής πλευράς η επιζητούμενη επέκταση αυτή δικαιολογείται από την ιδέα του να επιτευχθεί τουλάχιστον αυτάρκεια ως προς τα κυριότερα οικονομικά αγαθά και τις πρώτες ύλες.

·         Βάσει λοιπόν της παραπάνω θεωρίας, ως Ζωτικός Χώρος κατά τη δεύτερη περίπτωση μπορεί να αφορά ένα απομακρυσμένο έδαφος όπως για παράδειγμα μια υπερπόντια κτήση ή αποικία.

Κάτω ακριβώς από αυτές τις προϋποθέσεις της θεωρίας αυτής οφείλονταν και οι βλέψεις της Γερμανίας προς τις πεδιάδες της Πολωνίας και της Ρωσίας που παρείχαν (κατά την θεωρία) αμφότερες πλεονεκτήματα του επιδιωκόμενου Ζωτικού Χώρου και που απετέλεσε στη συνέχεια την αφορμή της έναρξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο όρος σήμερα είναι σε ευρύτατη χρήση ιδιαίτερα σε μεθοριακές περιοχές όταν μάλιστα υφίστανται εκεί μεγάλα κοιτάσματα ορυκτού πλούτου, όπως π.χ. μεταξύ Ιράκ - Κουβέιτ, ή Ιράκ - Ιράν όπου και στις δύο περιπτώσεις έγινε αφορμή πολέμου με εκατέρωθεν θυσίες.

Για την Ελλάδα, χώρα ναυτική και κυρίως νησιωτική, τα χωρικά της ύδατα (ιδίως στο Αιγαίο Πέλαγος) αναγνωρίζονται ασφαλέστατα "Ζωτικός Χώρος" αυτής.