Τὰ τοπωνύμια τῆς Ἑλλάδος

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Σ. ΣΤΑΜΑΤΗΣ

Οὕτω καλοῦνται τὰ ὀνόματα τῶν οἰκισμῶν καὶ διαφόρων ἐν γένει περιοχῶν (χωρίων, πόλεων, λόφων, ἀγροτικῶν ἢ παραθαλασσίων περιοχῶν). Ταῦτα ἐδόθησαν εἰς παλαιοτάτην ἐποχήν.

Σὺν τῇ παρόδῳ τοῦ χρόνου ἐγένοντο μετακινήσεις τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Ἑλλάδος, ἐντὸς τοῦ ἑλληνικοῦ χώρου, ἰδίως ἀπὸ βορρᾶ πρὸς νότον, καὶ ἐπιδρομαὶ ἀλλοφύλων. Ἐκ τῶν γεγονότων τούτων ἐπῆλθε καὶ μεταβολὴ πολλῶν τοπωνυμίων.

Ἄλλα τοπωνύμια ὀφείλονται εἰς οὐσιαστικὰ ὀνόματα, ἄλλα εἰς κύρια ὀνόματα καὶ ἄλλα εἰς ἱστορικὰ γεγονότα ἢ εἰς διαφόρους παραδόσεις. Τὸ ὄνομα, π.χ., τῆς πόλεως Ἄργος σημαίνει ἀναπεπταμένην πεδιάδα (προέρχεται πιθανῶς ἐκ τοῦ ἀγρός). Μνημονεύονται πολλαὶ πόλεις μὲ τὸ ὄνομα Ἄργος, ὅλαι ἐκτισμέναι ἐπὶ ἀνοικτοῦ πεδίου, ἡ ἀρχαιοτέρα τῶν ὁποίων κεῖται εἰς τὴν Μακεδονίαν (Ἄργος Ὀρεστικόν). Θεωρεῖται πιθανὸν ὅτι κάτοικοι τοῦ Ὀρεστικοῦ Ἄργους κατῆλθον εἰς Πελοπόννησον καὶ ἔκτισαν τὸ Ἄργος τῆς Ἀργολίδος. Τὸ οὐσιαστικὸν αἰγαὶ σημαίνει πηγὰς ὑδάτων.

Παρὰ τὴν σημερινὴν Ἔδεσσαν, ὅπου ῥέουσιν ἄφθονα ὕδατα, ἔκειτο κατὰ τὴν ἀρχαίαν ἐποχὴν ἡ πόλις Αἰγαί, τῆς ὁποίας τὸ ὄνομα ἐδόθη, ὡς πιστεύεται, ἐκ τῶν ἐκεῖ ῥεόντων ὑδάτων. Ἔξωθι τῶν Ἀθηνῶν ὑπάρχει τὸ προάστειον Ψυχικόν, βορείως δὲ τούτου, παρὰ τὴν Ἑκάλην, κεῖται τὸ χωρίον Σταμάτα. Κατά τινα παράδοσιν, διηγοῦνται ὑπερηφάνως οἱ κάτοικοι τοῦ χωρίου τούτου, ὁ δρομεὺς ὅστις ἔσπευδε ν’ ἀναγγείλῃ εἰς τὰς Ἀθήνας τὴν νίκην τοῦ Μαραθῶνος, ἐσταμάτησεν εἰς τὸ μέρος ὅπου κεῖται τὸ χωρίον διὰ ν’ ἀναπαυθῇ ἐπ’ ὀλίγον. Ἐκ τοῦ περιστατικοῦ τούτου ἐδόθη εἰς τὸ χωρίον ἡ ὀνομασία Σταμάτα. Ὁ ἀνωτέρω δρομεύς, ἀφοῦ ἀνεπαύθη ἐπ’ ὀλίγον, ἀνεχώρησεν ἐσπευσμένως δι’ Ἀθήνας, καὶ ἔξωθι τῶν Ἀθηνῶν, συναντήσας τὰς Ἀρχὰς τῆς πόλεως, μόλις ἐπρόφθασε νὰ εἴπῃ τὴν λέξιν νενικήκαμεν, ἐξεψύχησεν. Ἐκ τοῦ περιστατικοῦ τούτου, ἡ ἀνωτέρω τοποθεσία ὠνομάσθη Ψυχικόν.

Ἐκ τοῦ κυρίου ὀνόματος Λεωνίδας ὑπάρχει κωμόπολις Λεωνίδιον, καὶ ἐκ τοῦ μεγάλου Ἀλεξάνδρου ἔλαβον τὰ ὀνόματα ἡ Ἀλεξάνδρεια, ἡ Ἀλεξανδρέττα καὶ 70 περίπου ἀκόμη πόλεις ἱδρυθεῖσαι ὑπὸ τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Κολοκοτρώνης ὑπάρχει χωρίον εἰς τὴν Πελοπόννησον, Κολοκοτρωναίϊκα, ἐν ᾧ εἰς τὴν περιφέρειαν τῆς Κύμης, ἐκ τῶν κυρίων ὀνομάτων Νικολιάνοι καὶ Μελετιάνοι, δύο χωρία ἔχουσι τὰ ὀνόματα Νικολιάνικα καὶ Μελετιάνικα ἀντιστοίχως.

Ἡ χριστιανικὴ παράδοσις ἔσχε μεγάλην ἐπίδρασιν εἰς τὴν ὀνομασίαν πολλῶν ἑλληνικῶν χωρίων. Ἐνδεικτικῶς ἀναφέρομεν: Ἅγιος Ἰωάννης, Ἅγιος Πέτρος, Ἅγιοι Ἀπόστολοι κλπ.

Μετὰ τὴν Μικρασιατικὴν καταστροφὴν τοῦ 1922 κατέφυγον εἰς τὴν Ἑλλάδα περίπου 1.500.000 Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καὶ Ἀνατολικῆς Θρᾴκης, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἀπόγονοι τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων τῶν ἐγκατασταθέντων αὐτόθι ἐκ τῆς ἠπειρωτικῆς Παλαιᾶς Ἑλλάδος ἀπὸ πολλῶν ἤδη αἰώνων. Οἱ Ἕλληνες οὗτοι ἔδοσαν εἰς τὰς ἱδρυθείσας ὑπ’ αὐτῶν πόλεις καὶ κωμοπόλεις τὰ ὀνόματα τῶν ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ καὶ Ἀνατ. Θρᾴκῃ ἐγκαταλειφθεισῶν κωμοπόλεων καὶ πόλεων ἢ προσέθεσαν εἰς ταῦτα τὴν λέξιν «Νέα». Οὕτω, ἱδρύθησαν πόλεις καὶ κωμοπόλεις ὑπὸ τὰ ὀνόματα Νέα Σμύρνη, Νέα Ἰωνία, Νέα Μάκρη, Νέα Φιλαδέλφεια, Νίκαια, Ταῦρος καὶ ἄλλαι.