Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΟΣ (1799 - 1815) - 200 ΕΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΑΤΕΡΛΩ

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

  

Κατὰ τὴν πρώτην δεκαπενταετίαν τοῦ 19ου αἱῶνος ἡ ζωὴ ἐκατομμυρίων Εὐρωπαίων ἐξηρτᾶτο ἀπὸ τὰς ἀποφάσεις τοῦ Ναπολέοντος.

῞Ετσι ἡ σύντομος αὐτὴ περίοδος λαμβάνει τὴν μορφὴν δράματος, εἰς τὸ ὁποῖον οἱ θεαταὶ παρακολουθοῦν τὴν ταχεῖαν ἀνύψωσιν τοῦ πρωταγωνιστοῦ του εἰς τὸ ἀποκορύφωμα τῆς ἀνθρωπίνης δυνάμεως καὶ δόξης, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐξ ἵσου ταχεῖαν πτῶσιν του εἰς τὸ βάραθρον τοῦ ὀλέθρου.

Τὴν Νοπολεόντειον ἐποχὴν θὰ τὴν διαιρέσωμεν εἰς τρεῖς φάσεις : τὴν ὑπατείαν, τὴν περίοδον τῆς ἀκμῆς καὶ τὴν περίοδον τῆς πτώσεως.

1. ῾Η περίοδος τῆς ῾Υπατείας (1799 - 1804).

῾Η ἐπιστροφὴ τοῦ Ναπολέοντος ἀπὸ τὴν Αἴγυπτον ἐχαιρετίσθη ἀπὸ τοὺς Γάλλους μὲ πολλὴν ἀνακούφισιν. ῾Η κατάστασις τοῦ κράτους εἶχε γίνει κρίσιμος, καὶ τὸ Διευθυντήριον δὲν ἠμποροῦσε νὰ ἐπιβληθῆ. Τότε ὁ Βοναπάρτης διέλυσε μὲ πραξικόπημα τὴν Βουλὴν (Νοεμβρ. 1799) καὶ ἀνέλαβεν ὁ ἴδιος τὴν κυβέρνησιν μὲ τὸν τίτλον τοῦ ὑπάτου μαζὺ μὲ δύο ἄλλους.

Τὰ σπουδαιότερα ἔργα τῆς ῾Υπατείας εἶναι εἰς τὸν ἐσωτερικὸν τομέα ἡ δημοσίευσις τοῦ ᾽᾽Αλλὰ ἐκεῖνο ποὺ ἔμεινε αἰώνιον κτῆμα εἶναι αἱ ὑψηλαὶ ἀρχαὶ ποὺ διεκήρυξεν περὶ τῆς ἀδελφότητος, τῆς ἰσότητος καὶ τῆς ἐλευθερίας τῶν λαῶν.

Αστικοῦ Κώδικος (1804) καὶ ἡ συμφωνία μὲ τὸν Πάπαν , ἡ ὁποία παρεχώρει εἰς τὸ κλῆρον τὰ προεπαναστατικά του προνόμια, ἀλλὰ ὑπὸ τὸν ἔλεγχον τοῦ κράτους. Σημαντικὴν ἐπιτυχίαν εἶχεν ἡ ῾Υπατεία καὶ εἰς τὸν ἐξωτερικὸν τομέα. Τὴν ἐπανειλημμένως ὑπὸ τοῦ Γάλλου στρατηγοῦ Μορὼ καὶ ὑπὸ αὐτοῦ τούτου τοῦ Ναπολέοντος ἡττηθεῖσαν Αὐστρίαν, ἀλλὰ καὶ τὴν ᾽Αγγλίαν, ὑπεχρέωσε νὰ ὑπογράψουν εἰρήνην μὲ ὅρους ἐπωφελεῖς διὰ τὴν Γαλλίαν.

2. ῾Η αὐτοκρατορικὴ περίοδος τῆς ἀκμῆς (1804 - 1814).

Τὸ 1804 ὁ Ναπολέων κατήργησε τὴν ῾Υπατείαν καὶ ἐστέφθη ὑπὸ τοῦ Πάπα κληρονομικὸς Αὐτοκράτωρ τῶν Γάλλων. ῾Η Δημοκρατία ἐξέπνευσε.

Μὲ ἀνησυχίαν εἶδον αὐτὴν τὴν ἀλλαγὴν αἱ ἄλλαι Εὐρωπαϊκαὶ Δυνάμεις, διότι προέβλεπον ὅτι εἶχον νὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν ἀκόρεστον φιλοδοξίαν ἑνὸς δαιμονίου στρατηλάτου. Πρώτη ἡ Μ. Βρεταννία, ποὺ ἔτρεφεν ἔχθραν πρὸς τὴν Γαλλικὴν ᾽Επανάστασιν, κατεπάτησε τὴν εἰρήνην (πρωθυπουργὸς ὁ Πὶτ ὁ νεώτερος) καὶ προητοίμαζε συνασπισμὸν ἐχθρικῶν Δυνάμεων κατὰ τῆς Γαλλίας.

῾Ο Ναπολέων, διὰ νὰ τρομοκρατήση τὴν ᾽Αγγλίαν, συνεκέντρωσε στρατὸν εἰς τὰς ἀκτὰς τῆς Μάγχης δι’ ἀπόβασιν. ᾽Επειδὴ ὅμως διεπίστωσε τὸ δύσκολον τῆς ἐπιχειρήσεως, ἐστράφη αἰφνιδίως κατὰ τῆς Αὐστρίας· ἡ νίκη ἔστεψε τὰ Γαλλικὰ ὅπλα εἰς τὸ Οὔλμ (Σεπτ. 1805) καὶ τὰ στρατεύματά του διοικούμενα ἀπὸ τοὺς φημισμένους στρατηγούς του Μυρά, Νέυ καὶ Βερναδὸτ ἐκυρίευσαν τὴν Βιέννην. Δὲν ἐχάρη ὅμως ἐπὶ πολὺ τὴν νίκην του, διότι τὸν ἑπόμενον μῆνα ὁ ῎Αγγλος ναύαρχος Νέλσων κατέστρεψε τὸν στόλον του εἰς τὸ Τραφάλγκαρ. ῾Η ᾽Αγγλία ἔχασε εἰς τὴν ναυμαχίαν τὸν ἥρωά της, ἀλλὰ διετήρησε τὴν κυριαρχίαν της εἰς τὴν θάλασσαν.

᾽Εν τούτοις τὸν Δ/βριον τοῦ ἰδίου ἔτους ὁ Βοναπάρτης ὡδήγησε τὸν στρατόν του εἰς τὸν θρίαμβον τοῦ ᾽Αούστερλιτς (τῆς Τσεχοσλοβακίας), ὅπου κατετρόπωσε τὰς ἡνωμένας στρατιὰς τῆς Ρωσίας, Πρωσίας καὶ Αὐστρίας (μάχη τῶν 3 αὐτοκρατόρων). ῾Η Αὐστρία ταπεινωμένη, ἔκλεισεν εἰρήνην (τοῦ Πρεσβούργου), μὲ τὴν ὁποίαν ἐδέχθη τὴν διάλυσιν τῆς ῾Αγ. Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας τοῦ Γερμανικοῦ ῎Εθνους. Τὴν παλαιὰν αὐτοκρατορίαν τῶν ᾽Αψβούργων ὁ Ναπολέων ἐμοίρασεν εἰς Βασίλεια, εἰς τὰ ὁποῖα ἐτοποθέτησεν ὡς βασιλεῖς τοὺς ἀδελφούς του καὶ τοὺς ἐμπίστους στρατάρχας του, ἐνῶ συγχρόνως ἐδημιούργησε τὴν ῾Ομοσπονδίαν τοῦ Ρήνου (ἀπὸ 17 Γερμανικὰς ἡγεμονίας).

῾Η Πρωσσία δὲν συνεφώνησε μὲ τὰς ἀλλαγὰς αὐτὰς καὶ ἐκινητοποιήθη. ᾽Αλλὰ ὁ Ναπολέων κατενίκησε τοὺς στρατούς της εἰς τὰς μάχας τῆς ᾽Ιένας καὶ τοῦ ῎Αουερστεδ καὶ εἰσῆλθε θριαμβευτὴς εἰς τὸ Βερολῖνον (Φθινόπ. 1806).

Κυρίαρχος πλέον τῆς Δυτικῆς καὶ Κεντρικῆς Εὐρώπης ὁ Ναπολέων παρεσύρθη ἀπὸ τὸ μῖσος του πρὸς τὴν ᾽Αγγλίαν καὶ τῆς ἐκήρυξεν ᾽ Ηπειρωτικὸν ᾽Αποκλεισμόν· ἐπίστευε δηλ. ὅτι θὰ τὴν ἐξήντλει οἱκονομικῶς, μὲ τὸ νὰ ἀπαγορεύση νὰ ἔχουν ἐμπορικὰς σχέσεις μὲ τὴν ᾽Αγγλίαν ὅλαι αἱ εὐρωπαϊκαὶ χῶραι, ὅσας εἶχε καταλάβει. Τὸ διάταγμα ὅμως τοῦ ᾽Αποκλεισμοῦ ἀπεδείχθη ἀπερίσκεπτον, διότι ἔπληξε κυρίως τὸ ἐμπόριον τῆς ἰδικῆς του ἐπικρατείας, ἐνῶ ἡ Βρεταννία χάρις εἰς τοὺς ἀπεράντους πόρους της καὶ τὴν ναυτικὴν ὑπεροχήν της μικρὰς μόνον ζημίας ἔπαθε.

᾽Εκτὸς αὐτοῦ ὅμως, ἐπειδὴ ἡ Πορτογαλία ἐδέχετο ᾽Αγγλικὰ προϊόντα, ὁ Ναπολέων ἔκαμε ἄσκοπον ἐκστρατείαν εἰς τὴν ᾽Ιβηρικὴν Χερσόνησον, ὅπου ἔφθειρε τὰς δυνάμεις του, χωρὶς νὰ δυνηθῆ νὰ καταβάλη τοὺς ἡνωμένους ῾Ισπανοὺς καὶ Πορτογάλους, οἱ ὁποῖοι τελικῶς καὶ μὲ τὴν βοήθειαν ᾽Αγγλικοῦ ἐκστρατευτικοῦ σώματος (ὑπὸ τὰς διαταγὰς τοῦ Οὐέλιγκτον) τὸν ὑπεχρέωσαν νὰ ἐκκενώση τὴν χώραν των. 

῎Αλλο λάθος του ὑπῆρξεν ἡ σύλληψις τοῦ Πάπα Πίου 7ου, τοῦ ὁποίου τὴν κοσμικὴν ἐξουσίαν ἠθέλησε νὰ περιορίση εἰς τὰ ὅρια (τείχη) τοῦ Βατικανοῦ˙ ὁ Πῖος τὸν ἀφώρισε καὶ οἱ Καθολικοὶ τὸ ἐθεώρησαν ᾽Αντίχριστον.

᾽Αλλὰ τὸ μεγαλύτερον σφάλμα τοῦ Ναπολέοντος ὑπῆρξεν ἡ Ρωσικὴ ἐκστρατεία. Μὲ τὴν εἰρήνην τοῦ Τίλσιτ (1807) ἐθεώρησεν ὅτι εἶχε τακτοποιήσει τοὺς λογαριασμούς του μὲ τοὺς Ρώσους. ᾽Επειδὴ ὅμως ὁ Τσάρος ἐπέτρεψεν εἰς ᾽Αγγλικὰ σκάφη νὰ πλέουν εἰς τοὺς Ρωσικοὺς λιμένας, ὁ Ναπολέων ἀπεφάσισε νὰ τὸν ἐκδικηθῆ.

Εἰσέβαλε λοιπὸν είς τὴν Ρωσίαν μὲ μίαν καταπληκτικὴν δύναμιν, τὴν «Γκρὰντ ἀρμέ» , ὅπως ἐλέγετο, ἀπὸ 500.000 ἄνδρας καὶ 1200 κανόνια. Εἰς τὸ Σμόλενσκ ἐνίκησε τοὺς Ρώσους, οἱ ὁποῖοι κατὰ τὴν ὑποχώρησίν των κατέστρεφαν κάθε τι ποὺ ἠδύνατο νὰ τοῦ χρησιμεύση. Εἰς τὰς 12 Σεπτ. 1812 ἐκυρίευσε τὴν Μόσχαν ( μάχη τοῦ Βοροδίνου) , ἀλλὰ δὲν εὗρε καταλύματα διὰ τὸν στρατόν του, διότι οἱ Ρῶσοι τὴν ἐπυρπόλησαν καὶ μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν ἐμπειροπόλεμον στρατηγόν των Κουτούζωφ παρηνώχλουν τὸν Ναπολέοντα μὲ ἄτακτον πόλεμον. ᾽Εν τῷ μεταξὺ πρόωρος καὶ δριμὺς ἐνέσκηψεν ὁ χειμὼν τοῦ ἔτους ἐκείνου καὶ ὁ ἀγέρωχος Κορσικανὸς ἐπροτίμησε νὰ ἐπιστρέψη. Αἱ στερήσεις καὶ αἱ δοκιμασίαι τῶν στρατιωτῶν του κατὰ τὴν ὑποχώρησιν μέσα εἰς τὰς παγωμένας στέππας ὑπῆρξαν ἀφάνταστοι: τὸ ψῦχος, οἱ λύκοι καὶ τὸ ἱππικὸν τῶν Κοζάκων ἀπεδεκάτισαν τὴν «μεγάλην στρατιάν». Μόνον 30.000 ἐσώθησαν. ῾Ο ἀήττητος ἀπὸ ἀνθρώπους στρατηλάτης εἶχε νικηθῆ ἀπὸ τὸν στρατηγὸν χειμῶνα.

3. ῾Η αὐτοκρατορικὴ περίοδος τῆς πτώσεως (1813 - 1815).

Περὶ τὰ τέλη Δεκεμβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους ὁ Ναπολέων ἔφθασεν εἰς τὸ Παρίσι. ᾽Εφρόντισε νὰ καθησυχάση τὸν γαλλικὸν λαὸν καὶ ἔκαμε νέαν ἐπιστράτευσιν ἀκόμη καὶ ἐφήβων, διότι οἱ Γερμανικοὶ λαοὶ ἐμψυχούμενοι καὶ ἀπὸ τὰ πατριωτικὰ κηρύγματα τοῦ φιλοσόφου Φίχτε εἶχον ἀρχίσει ἀπελευθερωτικὸν ἀγῶνα. Μαζύ των εἶχον συμμάχους τοὺς Αὐστριακοὺς καὶ Σουηδούς, ἐνῶ ἡ ᾽Αγγλία τοὺς ἐνίσχυσε μὲ χρήματα καὶ πολεμοφόδια. Εἰς τὴν ἀποφασιστικὴν μάχην τῆς Λειψίας (ἢ τῶν ᾽Εθνῶν 1813), ὁ Ναπολέων ἐνικήθη. ῾Ο δρόμος ἦτο πλέον ἀνοικτὸς καὶ τὰ Συμμαχικὰ στρατεύματα εἰσῆλθον εἰς τὴν Γαλλίαν καὶ ἐκυρίευσον τὸ Παρίσι (30 Μαρτίου 1814). ῾ Ο Ναπολέων ἐστάλη ἐξόριστος ἀπὸ τοὺς Συμμάχους εἰς τὴν νῆσον ῎Ελβαν, ἐνῶ ὁ θρόνος τῆς Γαλλίας, ἐδόθη εἰς τὸν Λουδοβῖκον ΙΗ΄ , ἀδελφὸν τοῦ καρατομηθέντος ΙΣΤ΄. 

Τὸν Φεβρουάριον ὅμως τοῦ 1815, ἐνῶ συνέχιζεν ἀκόμη τὰς ἐργασίας του τὸ Συνέδριον τῆς Βιέννης, ὁ Ναπολέων ἐδραπέτευσεν ἀπὸ τὸν τόπον τῆς ἐξορίας του καὶ ἐπέστρεψεν εἰς τὴν Γαλλίαν, (ὅπου ἐπεκράτησε μέγας ἐνθουσιασμός), διὰ νὰ ἀναστατώση καὶ πάλιν τὸν κόσμον ἐπὶ 100 ἡμέρας. Αφοῦ ματαίως ἐδοκίμασε νὰ συνεννοηθῆ μὲ τοὺς ἐχθρούς του, εἰσέβαλε μὲ 120.000 ἄνδρας εἰς τὸ Βέλγιον, ὅπου εἶχαν συγκεντρωθῆ οἱ Σύμμαχοι. ᾽Εκεῖ χάρις εἰς τὴν ἄφθαστον τακτικὴν τῶν ἐλιγμῶν του ἐνίκησε τοὺς Πρώσσους τοῦ στροτηγοῦ Μπλύχερ. ῎Επειτα ἐστράφη πρὸς τὸ Βατερλώ, ὅπου εἶχεν ὀχυρωθῆ τὸ Αγγλικὸν στράτευμα τοῦ Οὐέλιγκτον. Τὸ γαλλικὸν ἱππικὸν ἔκαμε πολλὰς ἐπελάσεις ἀλλὰ οἱ ῎Αγγλοι ἐκράτησαν τὰς. θέσεις των, ἕως ὄτου ἔφθασεν εἰς βοήθειάν των ὁ Μπλύχερ , καὶ ἡ μάχη τῆς βροχερῆς ἐκείνης ἡμέρας ἔκλινεν ὑπὲρ τῶν Συμμάχων (18 ᾽Ιουνίου 1815). 

῾Ο Ναπολέων παρεδόθη εἰς τοὺς ῎Αγγλους, οἱ ὁποῖοι τὸν ἐξώρισαν εἰς τὴν ἐρημόνησον τοῦ Ν ᾽Ατλαντικοῦ ῾ Αγίαν ῾Ελένην , ὅπου ἀπέθανε τὸ 1821 ἀπὸ πάθησιν τοῦ στομάχου. 

4. ΒΑΤΕΡΛΩ (1815)

῾

Ὁ Ναπολέων εἶχεν ἀκριβεῖς πληροφορίας διὰ τὰς ἀντιθέσεις τῶν συμμάχων εἰς τὴν Βιέννην, ἐγνώριζεν ἐπίσης καλῶς ὅτι ὁ γαλλικὸς λαὸς δὲν ἠγάπα τον Λουδοβῖκον. Πολλοὶ στρατηγοὶ καὶ διπλωμάται συνεννοοῦντο μετ΄ αὐτοῦ ὅπως παλινορθώσουν τὴν ἀρχήν του. ᾽Ενθαρρυνόμενος λοιπὸν ἀπ΄ αὐτὰ ἀνέλαβε τὴν καταπληκτικὴν ἐπιχείρησιν νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὴν Γαλλίαν. Τὴν 1 Μαρτίου 1815 ἀπεβιβάσθη μετὰ 1.100 ἀνδρῶν εἰς Κάννας τῆς Προβηγκίας. Λαὸς καὶ στρατιῶται ἐδέχθησαν αὐτὸν πανταχοῦ μὲ ἐπευφημίας «Ζήτω ὁ αὐτοκράτωρ». Ὁ στρατηγὸς Νέϋ, ὁ ὁποῖος ἐστάλη κατ᾽ αὐτοῦ, προσεχώρησε μετὰ τοῦ στρατοῦ πρὸς αὐτὸν καὶ ὅλη ἡ Γαλλία ἀνεγνώρισεν αὐτόν, ἐνῷ ὁ Λουδοβῖκος ἔφυγεν εἰς τὸ ἐν Βελγίῳ στρατόπεδον τῶν συμμάχων. Τοιουτοτρόπως ἤρχισε νέα περίοδος δράσεως τοῦ Ναπολέοντος, ἡ ὁποία διήρκεσεν ὀλίγον περισσότερον ἀπὸ τρεῖς μῆνας καὶ ὀνομάζεται εἰς τὴν ἱστορίαν Ἑκατὸν ἡμέραι (20 Μαρτίου - 22 Ἰουνίου 1815).

Ὁ Ναπολέων περιεποιήθη τὸν γαλλικὸν λαόν, παρεχώρησε φιλελεύθερον πολίτευμα καὶ ὡμίλησε πρὸς αὐτὸν μὲ ἐκφράσεις τῶν πρώτων ἐπαναστατικῶν χρόνων. Συγχρόνως ἤρχισε νὰ καταρτίζῃ στρατὸν καὶ κατόρθωσεν ταχέως νὰ δημιουργήσῃ 208 χιλ. καλῶς ἠσκημένου στρατοῦ, τὸν ὁποῖον ἀπετέλεσαν οἱ ἂνδρες οἱ ἐπανελθόντες ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσίαν. Προσεπάθησε νὰ διασπάσῃ τὸν ἐναντίον του συνασπισμὸν διὰ συνευνοήσεων, ἀλλ΄ ἀπέτυχε.

Ἡ θέσις τοῦ Ναπολέοντος ἦτο δυσχερεστάτη. Εἰς τὸ Βέλγιον ὑπῆρχον δύο στρατιαὶ, ὁ ἄγγλος στρατηγὸς Οὐέλλιγκτον μὲ 100 χιλ. στρατοῦ καὶ ὁ Μπλύχερ μὲ 150 χιλ. Τὸν ρῆνον κατεῖχον 350 χιλ. Αὐστριακοὶ καὶ ὄπισθεν αὐτῶν ἦσαν 235 χιλ. Ρῶσσοι. Οἱ σύμμαχοι ἐδήλωσαν ὅτι δὲν θὰ ἔλθουν εἰς συνεννόησιν πρὸς τὸν Ναπολέοντα.

Ὁ Ναπολέων διὰ νὰ προλάβῃ τὴν περαιτέρω συγκέντρωσιν τοῦ ἐχθροῦ, προήλασε μὲ 120 χιλ. ἐκλεκτοῦ στρατοῦ πρὸς τὸ Βέλγιον, μὲ τὸν σκοπὸν νὰ χωρίσῃ μὲ ἰσχυρὸν κτύπημα τὰ στρατεύματα τοῦ Οὐέλλιγκτον καὶ τοῦ Μπλύχερ. Τὸ πρῶτον κτύπημα ἐδέχθησαν οἱ Πρῶσσοι. Μετὰ πεισματώδη μάχην οἱ Γάλλοι διέρρηξαν τὸ κέντρον των καὶ ὁ ἴδιος ὁ Μπλύχερ ἔπεσεν ἀπὸ τὸν ἵππον καὶ ἐκινδύνευσεν. Ἀμέσως κατόπιν προσέβαλε τοὺς Ἄγγλους, οἱ ὁποῖοι εἶχον ὀχυρωθεῖ ἐπὶ τοῦ ὀροπεδίου Σαὶν Ζὰν (Saint - Jean). ἐπὶ τῆς ὁδοῦ τῆς ἁγούσης εἰς Βρυξέλλας, ἐλπίζων ὅτι θὰ συντρίψῃ αὐτοὺς διὰ τῆς ἀριθμητικῆς ὑπεροχῆς (74 χιλ. Γάλλοι καὶ 246 τηλεβόλα κατὰ 60 χιλ. Ἄγγλων καὶ 148 τηλεβόλων). Ἤδη εἶχον ἀρχίσει νὰ κλονίζωνται αἱ τάξεις τῶν Ἄγγλων, ὁπότε ἐνεφανίσθησαν οἱ Πρῶσσοι τοῦ Μπλύχερ. Μετὰ πάλην σῶμα πρὸς σῶμα οἱ Γάλλοι ἐτράπησαν εἰς ἀγρίαν φυγίν, ἀφοῦ τὸ ἓν τρίτον ἐξ αὐτῶν, δηλ. 15 χιλιάδες νεκροὶ ἢ τραυματίαι, ἐκάλυψαν τὸ πεδίον μάχης. Τὸ πρωσσικὸν ἱππικὸν κατεδίωξεν αὐτοὺς καθ΄ ὅλην τὴν νύκτα, οὕτως ὥστε τὰ συντρίμματα τοῦ γαλλικοῦ στρατοῦ διῆλθον ἐν πανικῷ τὰ βελγικὰ σύνορα καὶ μόλις ἐπὶ τῆς ὁδοῦ τῶν Παρισίων κατώρθωσαν νὰ ἀνεσυνταχθοῦν. Αὐτὴ εἶναι ἡ περίφημος ἐν Βατερλὸ (Waterleo) καταστροφὴ (18 Ἰουν, 1815).

Μετὰ τὴν κατάρρευσιν συνῆλθον εἰς τὴν γαλλικὴν πρωτεύουσαν αἱ δύο βουλαὶ ἄνευ τῆς ἀδείας τοῦ Ναπολέοντος, ἐσχημάτισαν προσωρινὴν κυβέρνησιν, ἠνάγκασαν τὸυ Ναπολέοντα νὰ παραιτηθῇ καὶ τὸν διέταξαν νὰ ἐγκαταλείψῃ τὴν Γαλλίαν. Ὁ Ναπολέων φεύγων ἔφθασεν εἰς τὸν λιμένα τῆς Ροφφὸρ (Rochefort), ἔνθα ἠναγκάσθη νὰ παραδοθῇ εἰς τοὺς Ἄγγλους, οἱ ὁποῖοι τὸν μετέφερον εἰς Ἁγίαν Ἑλένην , μικρὰν νῆσον κειμένην εἰς τὰ δυτικὰ παράλια τῆς Ἀφρικῆς, ὅπου ἔζησεν ἓξ ἔτη ἀσθενὴς καὶ συντετριμμένος καὶ ἀπέθανε (5 Μαίου 1821).