Αἱ Δευτερεύουσαι προτάσεις εἰς τον Πλάγιον Λόγον

Επιμέλεια:

Σ. Τσέλικας

Οι δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου παραμένουν δευτερεύουσες και στον πλάγιο και μόνο ως προς το πρόσωπο και η έγκλιση ενδέχεται να τροποποιηθούν. Ειδικότερα:

1.    Οι δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο, ύστερα από ρήμα αρκτικού χρόνου, διατηρούν και στον πλάγιο λόγο τον χρόνο και την έγκλιση του ρήματος, με τροποποίηση μόνο του προσώπου του ρήματος, αν χρειάζεται.

·        ΞΕΝ ΚΑναβ 5.7.6 ἴστε […] ὅτι ἐὰν μέν τις εἰς τὴν Ἑλλάδα μέλλῃ ἰέναι, πρὸς ἑσπέραν δεῖ πορεύεσθαι || ξέρετε ότι αν σκοπεύει κανείς να πάει στην Ελλάδα, πρέπει να βαδίζει προς τη δύση. [ευθύς λόγος: ἐὰν μέν τις εἰς τὴν Ἑλλάδα μέλλῃ ἰέναι, πρὸς ἑσπέραν δεῖ πορεύεσθαι.]

·        ΛΥΣ 24.19 ἔτι δὲ καὶ συλλέγεσθαί φησιν ἀνθρώπους ὡς ἐμὲ πονηροὺς καὶ πολλούς, οἳ τὰ μὲν ἑαυτῶν ἀνηλώκασι, τοῖς δὲ τὰ σφέτερα σῴζειν βουλομένοις ἐπιβουλεύουσιν || ισχυρίζεται επίσης ότι μαζεύονται στο εργαστήριό μου ένα σωρό ανέντιμοι άνθρωποι, οι οποίοι σπατάλησαν τα δικά τους χρήματα και βυσσοδομούν εναντίον εκείνων που θέλουν να τα διαφυλάξουν τα δικά τους. [ευθύς λόγος: συλλέγονται ἄνθρωποι ὡς αὐτὸν πονηροὶ καὶ πολλοἰ, οἳ τὰ μὲν ἑαυτῶν ἀνηλώκασι, τοῖς δὲ τὰ σφέτερα σῴζειν βουλομένοις ἐπιβουλεύουσιν. ]

·        ΠΛ Κρατ 398c ποιηταὶ πολλοὶ λέγουσιν ὡς, ἐπειδὰν τις ἀγαθὸς τελευτήσῃ, μεγάλην μοῖραν καὶ τιμὴν ἔχει || πολλοί ποιητές λένε πως, αν κάποιος αγαθός άνθρωπος τελειώσει τη ζωή του, αποκτά μεγάλη μοίρα και τιμή. [ευθύς λόγος: ἐπειδὰν τις ἀγαθὸς τελευτήσῃ, μεγάλην μοῖραν καὶ τιμὴν ἔχει.]

2.    Οι δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο, ύστερα από ρήμα ιστορικού χρόνου, διατηρούν τη δυνητική οριστική και τη δυνητική ευκτική του ευθέος λόγου, αλλά την απλή οριστική και την υποτακτική τιςμετατρέπουν συνήθως σε ευκτική του πλαγίου λόγου. (Όταν συμβαίνει αυτό στις υποθετικές προτάσεις τότε μόνο από την απόδοση μπορεί να διευκρινισθεί το είδος του υποθετικού λόγου. Για μια ιδιαίτερη περίπτωση βλ.[1])

·        ΞΕΝ Ελλ 2.3.17 ἔλεγεν ὁ Θηραμένης ὅτι εἰ μή τις κοινωνοὺς ἱκανοὺς λήψοιτο τῶν πραγμάτων, ἀδύνατον ἔσοιτο τὴν ὀλιγαρχίαν διαμένειν || ο Θηραμένης έλεγε ότι αν δεν δέχονταν να συμπεριλάβουν στην διαχείριση της εξουσίας έναν επαρκή αριθμό πολιτών, θα ήταν αδύνατο να διατηρηθεί η ολιγαρχία. [ευθύς λόγος: εἰ μή τις λήψεται, ἀδύνατον ἔσται.]

·        ΞΕΝ Ελλ 7.1.34 εἶχε γὰρ λέγειν […] ὡς Λακεδαιμόνιοι διὰ τοῦτο πολεμήσειαν αὐτοῖς, ὅτι οὐκ ἐθελήσαιεν μετ’ Ἀγησιλάου ἐλθεῖν ἐπ’ αὐτὸν || γιατί μπορούσε να πει ότι οι Λακεδαιμόνιοι γι’ αυτό τους πολεμούσαν, επειδή δηλαδή δεν θέλησαν να βαδίσουν εναντίον του με τον Αγησίλαο. [ευθύς λόγος: Λακεδαιμόνιοι διὰ τοῦτο ἐπολέμησαν ἡμῖν, ὅτι οὐκ ἐθελήσαμεν.]

·        ΞΕΝ Ελλ 2.3.56 εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο, εἰ μὴ σιωπήσειεν || είπε ο Σάτυρος ότι θα τον πάρει και θα τον σηκώσει αν δεν σιωπήσει. [ευθύς λόγος: οἰμώξει, ἐὰν μὴ σιωπήσῃς.]

·        ΞΕΝ ΚΠαιδ 8.1.10 ᾔδει γὰρ ὅτι, εἰ τι μάχης ποτὲ δεήσοι, ἐκ τούτων αὐτῷ καὶ παραστάτας καὶ ἐπιστάτας ληπτέον εἴη || γιατί ήξερε πως αν χρειαζόταν κάποτε να γίνει μάχη, θα έπρεπε να διαλέξει από αυτούς και τους άνδρες που θα στέκονταν δίπλα του και αυτούς που θα έμεναν στα μετόπισθεν. [ευθύς λόγος: εἰ δεήσει … ληπτέον ἐστίν.]

·        ΛΥΣ 12.74 [Θηραμένης] εἶπεν ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλοι τοῦ ὑμετέρου θορύβου, ἐπειδὴ πολλοὺς μὲν Ἀθηναίων εἰδείη τοὺς τὰ ὅμοια πράττοντας αὑτῷ || ο Θηραμένης δήλωσε ότι δεν νοιάζεται καθόλου για τις αποδοκιμασίες σας, επειδή ήξερε ότι πολλοί από τους Αθηναίους ακολουθούσαν την ίδια πολιτική με αυτόν. [ευθύς λόγος: οὐδὲν μέλλει, ἐπειδὴ οἶδα.]

3.    Ωστόσο, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, ακόμη και μετά από ιστορικό χρόνο να διατηρείται η απλή οριστική ή η υποτακτική, αν το περιεχόμενο της πρότασης τονίζεται ως βέβαιο ή παρουσιάζεται ως γνώμη του υποκειμένου της πρότασης και όχι του συγγραφέα. Συχνά επίσης είναι δυνατόν σε προτάσεις με εξάρτηση μετά από ιστορικό χρόνο να υπάρχει εναλλαγή ανάμεσα σε ευκτική του πλαγίου λόγου και οριστική ή υποτακτική.

·        ΘΟΥΚ 3.32.2 ἔλεγον οὐ καλῶς τὴν Ἑλλάδα ἐλευθεροῦν αὐτὸν [Ἀλκίδαν], εἰ ἄνδρας διέφθειρεν οὔτε χεῖρας ἀνταιρομένους || έλεγαν πως δεν ελευθερώνει με ορθό τρόπο την Ελλάδα όταν σκοτώνει άνδρες που δεν σήκωσαν χέρι εναντίον του. [ευθύς λόγος: οὐ καλῶς τὴν Ἑλλάδα ἐλευθεροῖς, εἰ … διαφθείρεις.]

·        ΞΕΝ Ελλ 2.3.15 ὁ Θηραμένης ἀντέκοπτε, λέγων ὅτι οὐκ εἰκὸς εἴη θανατοῦν, εἴ τις ἐτιμᾶτο ὑπὸ τοῦ δήμου || ο Θηραμένης εναντιωνόταν λέγοντας πως δεν ήταν σωστό να σκοτώνουν κάποιον, επειδή τον τιμούσε ο λαός. [ευθύς λόγος: οὐκ εἰκός ἐστι …, εἴ τις τιμᾶται …].

·        ΞΕΝ ΚΑναβ 4.3.29 [Ξενοφῶν] τοῖς δὲ πάρ’ ἑαυτῷ παρήγγειλεν […] διαβαίνειν ὅτι τάχιστα ᾗ ἕκαστος τὴν τάξιν εἶχεν, ὡς μὴ ἔμποδίζειν ἀλλήλους || ο Ξενοφώντας διέταξε τους δικούς του στρατιώτες να διαβούν το ποτάμι όσο γίνεται πιο γρήγορα, κρατώντας ο καθένας τη σειρά που είχε για να μην εμποδίζουν ο ένας τον άλλον. [ευθύς λόγος: διαβαίνετε … ᾗ ἕκαστος τάξιν ἔχει.]

·        ΘΟΥΚ 2.13.1 [Περικλῆς] προηγόρευε τοῖς Ἀθηναίοις […] ὅτι […] τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἑαυτοῦ καὶ οἰκίας ἢν ἄρα μὴ δῃώσωσιν οἱ πολέμιοι ὥσπερ καὶ τὰ τῶν ἄλλων, ἀφίησιν αὐτὰ δημόσια εἶναι || ο Περικλής δήλωσε εκ των προτέρων στους Αθηναίους ότι τα κτήματα και τα σπίτια του, αν τυχόν και δεν τα καταστρέψουν οι εχθροί όπως των άλλων, θα τα παραχωρήσει στην κυριότητα του λαού. [ευθύς λόγος: τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἐμαυτοῦ καὶ οἰκίας ἢν ἄρα μὴ δῃώσωσιν οἱ πολέμιοι ὥσπερ καὶ τὰ τῶν ἄλλων, ἀφίημι αὐτὰ δημόσια εἶναι.]

Εναλλαγή ευκτικής του πλαγίου λόγου με οριστική ή ευκτική

·        ΞΕΝ ΚΑναβ 5.6.34 [οἱ στρατιῶται] ἠπείλουν αὐτῷ ὅτι εἰ λήψονται ἀποδιδράσκοντα, τὴν δίκην ἐπιθήσοιεν || οι στρατιώτες τον απειλούσαν πως αν τον πιάσουν να δραπετεύει, θα τον τιμωρήσουν. [ευθύς λόγος: εἰ ληψόμεθά σε ἀποδιδράσκοντα, τὴν δίκην ἐπιθήσομεν.]

·        ΞΕΝ Ελλ 5.4.36 γιγνώσκων δ’ ὅτι εἰ μη τις προκαταλήψοιτο τὸν Κιθαιρῶνα, οὐ ῥᾴδιον ἔσται εἰς τὰς Θήβας ἐμβαλεῖν || γνωρίζοντας λοιπόν ότι αν δεν καταλάμβανε κανείς προηγουμένως τον Κιθαιρώνα δεν θα ήταν εύκολο να εισβάλει στη Θήβα. [ευθύς λόγος: εἰ μη τις προκαταλήψετε τὸν Κιθαιρῶνα, οὐ ῥᾴδιον ἔσται εἰς τὰς Θήβας ἐμβαλεῖν.]

·        ΞΕΝ ΚΑναβ 1.2.2 τοὺς φυγάδας ἐκέλευσε σὺν αὐτῷ στρατεύεσθαι, ὑποσχόμενος αὐτοῖς, εἰ καλῶς καταπράξειεν ἐφ’ ἃ ἐστρατεύετο, μὴ πρόσθεν παύεσθαι πρὶν αὐτοὺς καταγάγοι οἴκαδε || τους εξόριστους τους κάλεσε να εκστρατεύσουν μαζί του, δίνοντάς τους την υπόσχεση πως, αν κατόρθωνε να πετύχει αυτά για τα οποία έκανε την εκστρατεία, δεν θα σταματούσε τον πόλεμο πριν τους οδηγήσει πίσω στην πατρίδα τους. [ευθύς λόγος: ἐὰν καταπράξω, ἐφ’ ἃ στρατεύομαι, οὐ πρόσθεν παύσομαι, πρὶν ἂν ἡμᾶς καταγάγω.]

·        ΞΕΝ ΚΑναβ 1.6.3 ὁ Ὀρόντας […]γράφει ἐπιστολὴν παρὰ βασιλέα ὅτι ἥξοι ἔχων ἱππέας ὡς ἂν δύνηται πλείστους || ο Ορόντας γράφει επιστολή στον βασιλιά λέγοντας ότι θα έρθει σε αυτόν έχοντας όσο μπορεί πιο πολλούς ιππείς. [ευθύς λόγος: ἥξω ἔχων ἱππέας ὡς ἂν δύνωμαι πλείστους.]

·        ΞΕΝ ΚΑναβ 4.3.29 τοῖς δὲ παρ’ ἑαυτῷ παρήγγειλεν […] ὅτι οὗτος ἄριστος ἔσοιτο ὃς ἂν πρῶτος ἐν τῷ πέραν γένηται || και στους στρατιώτες του διαμηνούσε ότι ο καλύτερος θα είναι αυτός ο οποίος θα φτάσει πρώτος στην αντίπερα όχθη. [ευθύς λόγος: οὗτος ἄριστος ἔσται ὃς ἂν πρῶτος ἐν τῷ πέραν γένηται.]

---

[1] Στις περιπτώσεις που στον πλάγιο λόγο κρίσεως το δυνητικό απαρέμφατο ή η δυνητική κατηγορηματική μετοχή είναι απόδοση υποθετικού λόγου, το είδος του συγκεκριμένου υποθετικού λόγου μπορεί να διαγνωστεί μόνο από την υπόθεση και τα συμφραζόμενα. 

νομίζω Φίλιππον ἀδικεῖν ἂν τὴν πόλιν, εἰ ἐδύνατο (αντίθετο του πραγματικού)
ευθύς λόγος: ἠδίκει ἄν, εἰ ἐδύνατο

 
νομίζω Φίλιππον ἀδικεῖν ἂν τὴν πόλιν, εἰ δύναιτο (απλή σκέψη)
ευθύς λόγος: ἀδικοίη ἄν, εἰ δύναιτο

γιγνώσκω Φίλιππον ἀδικοῦντα ἂν τὴν πόλιν, εἰ ἐδύνατο (αντίθετο του πραγματικού)
ευθύς λόγος: ἠδίκει ἄν, εἰ ἐδύνατο

 
γιγνώσκω Φίλιππον ἀδικοῦντα ἂν τὴν πόλιν, εἰ δύναιτο (απλή σκέψη)
ευθύς λόγος: ἀδικοίη ἄν, εἰ δύναιτο

ΔΗΜ 13.13 ἐγὼ δ’ εἰ μὲν ὑμᾶς δυναίμην ὧν λέγω τι πεῖσαι͵ τηλικαῦτ’ ἂν οἶμαι τὴν πόλιν πρᾶξαι ἀγαθὰ ὥστ’͵ εἰ νῦν εἰπεῖν ἐπιχειρήσαιμι͵ πολλοὺς ἂν ἀπιστῆσαι ὡς μείζοσιν ἢ δυνατοῖς || εγώ όμως νομίζω πως, αν μπορούσα να σας πείσω να δεχθείτε κάποια από τις προτάσεις μου, θα πρόσφερα τόσο μεγάλες υπηρεσίες στην πόλη, ώστε, αν επιχειρούσα τώρα να τις περιγράψω, πολλοί από σας δεν θα τις πίστευαν, έχοντας τη γνώμη ότι υπερβαίνουν το πλαίσιο του δυνατού. [ευθύς λόγος: εἰ ὑμᾶς δυναίμην ὧν λέγω τι πεῖσαι, τηλικαῦτ’ ἂν τὴν πόλιν πράξαιμ’ ἀγαθὰ ὥστ’, … (απλή σκέψη).]

ΔΗΜ 20.15 νομίζω τοίνυν ὑμᾶς͵ ὦ ἄνδρες δικασταί͵ ἄμεινον ἂν περὶ τοῦ παρόντος βουλεύσασθαι͵ εἰ κἀκεῖνο μάθοιτε || πιστεύω, λοιπόν, δικαστές, ότι θα αποφασίζατε καλύτερα στην παρούσα υπόθεση, αν μάθετε κι εκείνο. [ευθύς λόγος: ὑμεῖς τοίνυν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἄμεινον ἂν περὶ τοῦ παρόντος βουλεύσαισθ’, εἰ κἀκεῖνο μάθοιτε (απλή σκέψη).]