Διδασκαλία Λογοτεχνικῆς Περιγραφῆς ἀπό Ποιητικό Κείμενο

Διονύσιος Τάνης

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

·        Η περιγραφή (ΘΕΩΡΙΑ)

Η περιγραφή αποτελεί βασικό "τρόπο" (mode) του λόγου, που χρησιμοποιείται συχνά στην αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας. "Περιγράφω", σύμφωνα με τα λεξικά, σημαίνει αναπαριστώ με λόγο προφορικό ή γραπτό ένα αντικείμενο, μια κατάσταση, μια ενέργεια. Βασικά στοιχεία για μια ακριβή και σαφή περιγραφή είναι και η επιλογή και παράθεση/οργάνωση των λεπτομερειών του περιγραφόμενου αντικειμένου. Το πώς μεθοδεύεται η οργάνωσηκαι παράθεση των λεπτομερειών μιας περιγραφής και πώς επιτυγχάνεται η ακρίβεια και η σαφήνειά της είναι τα θέματα που παρουσιάζονται και συζητούνται στη συγκεκριμένη διδακτική δοκιμή.

Β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι της διδακτικής ενότητας

1.    Να ασκηθούν οι μαθητές/τριες στη μεθόδευση της περιγραφής, ώστε ως αποδέκτες μιας περιγραφής, σε προφορικό ή γραπτό λόγο, να μπορούν να αναγνωρίζουν την οργάνωση της περιγραφής και να σχηματίζουν μια σαφή εικόνα του περιγραφόμενου "αντικειμένου"· ως πομποί, επίσης, να παρέχουν επαρκείς πληροφορίες για το περιγραφόμενο αντικείμενο, επιλέγοντας και οργανώνοντας κατάλληλα τις απαραίτητες για την περίσταση λεπτομέρειες.

2.    Να κατανοήσουν οι μαθητές/τριες τη σημασία που έχουν η ακρίβεια και η σαφήνεια στην περιγραφή.

3. Να εκτιμήσουν τη σημασία και τη χρησιμότητα της περιγραφικής ικανότητας του ατόμου.

Περιεχόμενο - Διδακτική μεθοδολογία

Επισημαίνεται στην τάξη ότι με την περιγραφή ο πομπός στη γλωσσική επικοινωνία εκθέτει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του "αντικειμένου" της περιγραφής, ώστε να μπορεί ο δέκτης (ακροατής ή αναγνώστης) να σχηματίσει την εικόνα γι' αυτό, ακόμα κι όταν το "αντικείμενο" δε βρίσκεται στην άμεση εποπτεία του· επίσης ο πομπός μπορεί να επισημάνει στους αποδέκτες της περιγραφής εκείνα τα χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου τα οποία θεωρεί ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτα και στα οποία επιδιώκει να επισύρει την προσοχή.

Ως προς την ακρίβεια και τη σαφήνεια της περιγραφής πρέπει να γίνει αντιληπτό από τους/τις μαθητές/μαθήτριες ότι κάθε περιγραφή αποτελεί μια επιλογή λεπτομερειών και μια επιλογή ως προς τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η παρουσίασή της.

Η σαφήνεια πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε περιγραφή, μια που ένας βασικός σκοπός της περιγραφής είναι να αναπαραστήσει με λόγο ένα "αντικείμενο", το οποίο ο (από)δέκτης της περιγραφής δεν το γνωρίζει ή δε βρίσκεται στην άμεση εποπτεία του. Σε ορισμένα μάλιστα κείμενα η σαφήνεια και η ακρίβεια της περιγραφής είναι καθοριστικής σημασίας για το σκοπό στον οποίο αποβλέπουν· για παράδειγμα, σε μια συμβολαιογραφική πράξη αγοροπωλησίας, στη διατύπωση μιας νομικής απόφασης που αφορά διεκδικήσεις αντικειμένων ή κτισμάτων, στην επιστημονική ανακοίνωση που απαιτεί περιγραφή, όπως στην περίπτωση της περιγραφής ενός αρχαιολογικού ευρήματος ή ενός έργου τέχνης. Ακόμα, και στις μικρές αγγελίες των αγοροπωλησιών η περιγραφή και επιλογή των πιο σημαντικών χαρακτηριστικών ή γνωρισμάτων είναι βασικής σημασίας για την ακρίβεια και τη σαφήνειά τους.

Είναι, επίσης, απαραίτητο να τονιστεί ότι η σαφήνεια και η ακρίβεια μιας περιγραφής δεν εξαρτάται από το πλήθος των αναφερόμενων λεπτομερειών, αλλά από την κατάλληλη επιλογή τους, ανάλογα με την περίπτωση και το σκοπό της περιγραφής.

Η περιγραφή εντάσσεται γενικά στο επικοινωνιακό πλαίσιο του λόγου. Και στην περίπτωση ενός περιγραφικού κειμένου υπάρχει ο πομπός, ο δέκτης, το μήνυμα, η επικοινωνιακή περίσταση, καθώς και ο σκοπός για τον οποίο γίνεται η περιγραφή. Σε μερικά κείμενα ο σκοπός της περιγραφής είναι εμφανής και υπηρετεί ορισμένο ή ορισμένους ειδικούς λόγους· σε άλλα κείμενα ο σκοπός δεν αναφέρεται ή δεν είναι ευδιάκριτος, οπότε πρέπει να επισημανθεί. Μπορεί π.χ. η περιγραφή να εξυπηρετεί ένα πρακτικό ζήτημα της καθημερινής ζωής, όπως είναι η περιγραφή ενός ατυχήματος ή να αποβλέπει στην αισθητική απόλαυση, όπως στην περίπτωση μιας λογοτεχνικής περιγραφής ή της περιγραφής ενός ζωγραφικού πίνακα.

  

Αξιολόγηση /Άσκηση

Οι μαθητές ακούν ή διαβάζουν ένα περιγραφικό κείμενο και στη συνέχεια καλούνται να δώσουν σε διάγραμμα την οργάνωση της περιγραφής.

Γενικά κατά την αξιολόγηση θα πρέπει να διερευνηθεί κατά πόσο οι μαθητές/τριες έχουν αποκτήσει σε κάποιο βαθμό την ικανότητα (ως πομποί) να περιγράφουν προφορικά ή γραπτά ορισμένα περιστατικά, αντικείμενα, κτλ. και ως (από)δέκτες μιας περιγραφής να μπορούν να διακρίνουν την οργάνωση/μεθόδευση των στοιχείων της και να αναπλάθουν γραπτά ή προφορικά το περιγραφόμενο "αντικείμενο".

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΣΚΗΣΕΩΣ:

Σε λίγο ξανοιχτήκαμε, πιο πέρα πλέοντας, με την καρδιά βαριά,
ωσότου φτάσαμε στη γη των αλαζονικών δίχως θεσμούς Κυκλώπων.
Που αφήνοντας την τύχη τους στους αθανάτους,
μήτε φυτεύουν με τα χέρια τους μήτε κι οργώνουν.
Όλα τούς βγαίνουν από μόνα τους, δίχως σπορά κι αλέτρι.
σιτάρι και κριθάρι, κι ακόμη αμπέλια φορτωμένα
με σταφύλια για κρασί -βρέχει ο Δίας για χάρη τους,
και κείνα μεγαλώνουν.

Αυτοί δεν ξέρουν και δεν έχουν αγορές, να παίρνουν αποφάσεις
και να βγάζουν νόμους. ζούνε σ’ απότομες κορφές,
επάνω σε ψηλά βουνά, μέσα σε θολωτές σπηλιές.
ορίζοντας καθένας μόνος του παιδιά, γυναίκες -καμιά δεν έχουν
φροντίδα για τους άλλους.

Ένα νησί εκεί απλώνεται μπρος σε λιμάνι χαμηλό,
μήτε κοντά μήτε πολύ μακριά απ’ των Κυκλώπων
την ακτή, πυκνό σε δάση. Πάνω του ζουν
τα αγριοκάτσικα αναρίθμητα. αφού εκεί πόδι ανθρώπου
δεν πατά να τα σκορπίσει, μήτε και βρίσκουν
το νησί οι κυνηγοί, που συνηθίζουν μες στα δάση,
με χίλιους κόπους και με βάσανα, να σκαρφαλώνουν τις βουνοκορφές.
Εδώ δεν βλέπεις ποίμνες μήτε χωράφια που τα πέρασε
το αλέτρι. άσπαρτη μένει πάντα η γη, ποτέ κανείς δεν την οργώνει,
λείπουν οι άνθρωποι, μόνο κατσίκια ανήμερα
κυκλοφορούν βελάζοντας.

Αφού οι Κύκλωπες δεν έχουν καν πλεούμενα, βαμμένα κόκκινα
στην πλώρη και στα μάγουλά τους. μήτε τεχνίτες καραβιών υπάρχουν,
να στήνουν τα σκαριά με τις γερές κουβέρτες, για να μπορούν
να φτάσουν ταξιδεύοντας από τη μία πολιτεία στην άλλη,
όπως το συνηθίζουν άλλοι άνθρωποι να σμίγουν μεταξύ τους,
τη θάλασσα σχίζοντας με τα πλοία.

Αν είχαν, θα κατόρθωναν να χτίσουν όμορφο νησί.
Κακό δεν είναι -θα μπορούσε να παράγει το κάθε πράγμα
στον καιρό του. Έχει λιβάδια στης γκρίζας θάλασσας τις όχθες,
αφράτα με πολλά νερά -θα φύτρωναν εκεί αμπέλια αθάνατα.
Έχει χωράφια μαλακά -βαθιά σπαρτά θα ψήλωναν που να θερίζονται στην ώρα τους, αφού το χώμα είναι παχύ.
Έχει λιμάνι φυσικό, φιλόξενο -καμιά ανάγκη να δένεις
παλαμάρια, να κατεβάζεις αγκυρόπετρες, να ρίχνεις τις πρυμάτσες.
μπορείς να αράξεις και να μείνεις για καιρό, ωσότου
οι ναυτικοί θελήσουν πάλι το ταξίδι, φυσώντας και το πρίμο αγέρι.
Κι ακόμη στου λιμανιού την άκρη, πιο ψηλά, γάργαρο τρέχει
το νερό, πηγή που βγαίνει από τα βάθη μιας σπηλιάς,
κι ολόγυρα φυτρώνουν λεύκες.

Εκεί μας έφεραν τα πλοία. ένας θεός έγινε ο οδηγός μας
μέσα στης νύχτας το σκοτάδι, όπου δεν έβλεπες μπροστά σου τίποτε.
πυκνή ομίχλη είχε τυλίξει τα καράβια, άφαντη κι η σελήνη
στον ουρανό, την έκρυβαν τα νέφη.

Έτσι κανείς δεν είδε με τα μάτια του μπροστά μας το νησί,
δεν βλέπαμε μήτε τα κύματα που μεγαλώνοντας κυλούσαν στ’ ακρογιάλι·
ωσότου αράξαμε με τα καλά, γερά καράβια μας.

"ΟΔΥΣΣΕΙΑ" στιχ. ι 105-149

Μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτη