Ελεύθερος Χρόνος - Ψυχαγωγία ή Διασκέδαση

Ελεύθερος Χρόνος - Ψυχαγωγία

Ορισµός

• Ονοµάζεται ο χρόνος που δεν καταναλώνεται αναγκαστικά σε  κάποια υποχρεωτική απασχόληση (σχολείο, επάγγελµα,  οικιακές  εργασίες) και τον οποίο ο άνθρωπος, απαλλαγµένος από τις  υποχρεώσεις του, µπορεί να την  αξιοποιήσει σύµφωνα µε την προσωπική βούληση και τις επιθυµίες του. Η ορθή αξιοποίηση του  επιτυγχάνεται µόνο µε την ψυχαγωγία.

• Ψυχαγωγία: Είναι η αγωγή της ψυχής (ψυχή + άγω: οδηγώ, τέρπω  την ψυχή). Ηθική και πνευµατική καλλιέργεια µέσα από  δηµιουργικές ενασχολήσεις που βοηθούν το άτοµο  να αξιοποιήσει  τον ελεύθερο χρόνο  του συνδυάζοντας την ευχαρίστηση, την  ξεκούραση, τη φυγή από την καθηµερινότητα µε την ψυχική και   πνευµατική καλλιέργεια.

Σηµασία-αξία του ελεύθερου χρόνου

• Παρέχει στον άνθρωπο ευκαιρίες  σωµατικής ξεκούρασης και  αναζωογόνησης από τον εργασιακό κάµατο, δυνατόητα να  αξιοποιήσει τις κλίσεις, να καλλιεργήσει τα ενδιαφέροντά του.

• Το άτοµο στον ελεύθερο χρόνο του µπορεί να ασχοληθεί µε το  πνεύµα του και µε  µορφωτικές δραστηριότητες να διευρύνει τους  πνευµατικούς του ορίζοντες και να αναπτύξει την  κριτική του  ικανότητα.

• Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει τη δυνατότητα  επιµόρφωσης των  ατόµων σχετικά µε την εργασία τους ώστε να την προγραµµατίσουν  καλύτερα, να υιοθετήσουν  νέες τεχνικές, να αντιµετωπίσουν  ορθότερα τα προβλήµατα που ανακύπτουν και να προσφέρουν εν  τέλει ποιοτικότερη εργασία.

• Τα άτοµα αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους όταν ενισχύουν τις  διαπροσωπικές τους σχέσεις, επικοινωνούν, αναπτύσσοντας την  κοινωνική τους φύση, τη συνεργασία, την αλληλογνωριµία και το  συναισθηµατικό τους κόσµο.

• Στον ελεύθερο χρόνο τους τα άτοµα έχουν τη δυνατότητα να  ασχοληθούν µε την  τέχνη, να απολαύσουν καλλιτεχνικά έργα, να  συµµετάσχουν στη µυσταγωγία και στα αγαθά της τέχνης  και να  αναβαθµίσουν την αισθητική τους καλλιέργεια.

• Ο άνθρωπος αξιοποιεί ορθά τον ελεύθερο χρόνο όταν έρχεται  σε  επαφή µε τον αθλητισµό (εκτόνωση, οµαδικότητα, άµιλλα)…

• … και τη φύση (ανακάµπτει ψυχολογικά καθώς αποµακρύνεται από  το ασφυκτικό περιβάλλον των πόλεων από αγχογόνους παράγοντες  και καταστάσεις).

  Γνήσια και νόθη ψυχαγωγία

• Η γνήσια ψυχαγωγία υλοποιεί το νόηµα της αγωγής της ψυχής και  ανανεώνει το άτοµο σωµατικά και ψυχικά. 

• Η νόθη ψυχαγωγία είναι η πρόσκαιρη διασκεδαστική απόπειρα  φυγής, της εκτόνωσης από την ανία και την τυποποίηση που οδηγεί  στη µεταµόρφωση και παραµόρφωση του εσωτερικού µας κόσµου  στην αλλοτρίωση.

Μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας

• Επικοινωνία µε φιλικά πρόσωπα 

• Ταξίδια 

• Επαφή µε τη φύση

• Άθληση 

• Επαφή µε έργα τέχνης (µουσική, κινηµατογράφος, λογοτεχνία,  θέατρο κ.ά.)

Μορφές νόθης ψυχαγωγίας

• Παρακολούθηση χαµηλής ποιότητας πολιτιστικών έργων (εµπορικό  θέαµα ή ακρόαµα, προγράµµατα ευτελούς αισθητικής) από τα µέσα  µαζικής ενηµέρωσης, το διαδίκτυο, το θέατρο ή τον  κινηµατογράφο.

• ∆ιασκέδαση σε νυχτερινά κέντρα µε  αµφίβολης ποιότητας  πρόγραµµα.

• Ηλεκτρονικά, τυχερά παιχνίδια.

• Μαζική εκτόνωση στο γήπεδο µέσω εκδηλώσεων χουλιγκανισµού.

• Καταφυγή σε τεχνητούς παραδείσους µε τη χρήση επικίνδυνων για  τη σωµατική και πνευµατική υγεία ουσιών (τοξικοµανία,  αλκοολισµός).

Αποτελέσµατα γνήσιας και νόθης ψυχαγωγίας

Η γνήσια ψυχαγωγία

• Στοχεύει στη  σύµµετρη ανάπτυξη των τριών υποστάσεων του  ανθρώπου (ψυχή, πνεύµα και σώµα).

• Βασίζεται σε διαχρονικής αξίας πρότυπα δράσης και συµπεριφοράς  και δηµιουργεί καινούργια.

• Επιφέρει την  εσωτερική γαλήνη και προσφέρει εναύσµατα για  γόνιµο προβληµατισµό και περισυλλογή.

• Καλλιεργεί τις  διαπροσωπικές σχέσεις,  ενεργοποιεί το άτοµο σε  ποικίλους τοµείς του συλλογικού βίου και  συµβάλλει στην  κοινωνικοποίηση του ατόµου.

Η νόθη ψυχαγωγία

• Ερεθίζει και  αναπαράγει σωµατικές ανάγκες, ορµές και ένστικτα.

• Στηρίζεται σε εφήµερα είδωλα και ικανοποιεί πρόσκαιρες επιθυµίες.

• Αλλοτριώνει και αποµονώνει τον άνθρωπο.

• Προκαλεί  κορεσµό στον άνθρωπο ο οποίος καταλήγει στην  κατάθλιψη και την  πλήξη και διακατέχεται από το αίσθηµα του  ανικανοποίητου.

• Σε αρκετές περιπτώσεις το άτοµο οδηγείται σε επικίνδυνες, για την  ψυχική και σωµατική του υγεία, επιλογές.

• Αδρανοποιεί και  παθητικοποιεί τον άνθρωπο περιστέλλοντας τις  δηµιουργικές του δυνάµεις.

• Είναι  ετεροκατευθυνόµενη ως προϊόν της µόδας και της  βιοµηχανίας του ελεύθερου χρόνου που εµπορεύεται τα ‘προϊόντα’  που καταναλώνουµε στον ελεύθερό µας χρόνο.

Αίτια ροπής των νέων προς τη νόθη ψυχαγωγία

• Το  υλιστικό πνεύµα της εποχής, η  πνευµατική µονοµέρεια και η  τυποποίηση αφενός παρεµποδίζουν τις πνευµατικές δραστηριότητες και αφετέρου προωθούν την οµοιοµορφία, την τυποποίηση, τη  µαζικότητα και την παθητική (όχι κριτική – όχι προσωπικά  επιλεγµένη) αποδοχή τους.

• Οι  ταχύτατοι και εξοντωτικοί ρυθµοί ζωής καταπονούν ψυχικά και  πνευµατικά το σύγχρονο άνθρωπο και τον οδηγούν σε επιλογές  εκτόνωσης που δεν απαιτούν πνευµατική ενεργοποίηση  και  εγρήγορση, προβληµατισµό.

• Η προβολή και η καταλυτική επιρροή της «µαζικής κουλτούρας της  διασκέδασης» και των προτύπων της που προβάλλονται  από τα  Μ.Μ.Ε. και τη διαφήµιση για την εξυπηρέτηση οικονοµικών συµφερόντων. Αυτή η παραγωγή µαζικής υποκουλτούρας περιορίζει  τα περιθώρια ποιοτικών επιλογών.

• Το γενικότερο πνεύµα µιµητισµού και ξενοµανίας καθώς και η τάση  των νέων να ακολουθούν τα ρεύµατα της εποχής και να αντιδρούν  στις υποδείξεις των µεγαλυτέρων για τρόπους ψυχαγωγίας που δεν  συνάδουν µε τη φύση και τις επιλογές των νέων.

• Η  έλλειψη ερεθισµάτων και κινήτρων για ποιοτική ψυχαγωγία  καθώς και η υποβάθµιση της ανθρώπινης αξίας µε χαρακτηριστικά  την αποπνευµατικοποίηση και την επικοινωνιακή κρίση.

Επιπτώσεις της ροπής των νέων στη νόθη ψυχαγωγία

• Άσκοπη σπατάλη και ανεπανόρθωτη φθορά των σωµατικών  ψυχικών και πνευµατικών δυνάµεων.

• Άκριτη υιοθέτηση ξενόφερτων στοιχείων και συνηθειών που  αδρανοποιούν τις δηµιουργικές δυνάµεις του ατόµου και απειλούν  ακόµα και τη ζωή του.

• Επιλογή διασκεδάσεων που ικανοποιούν επιθυµίες και ένστικτα και

οδηγούν σε εφήµερες απολαύσεις µε αποτέλεσµα τον κορεσµό, την  πλήξη, την κατασπατάληση του ελεύθερου χρόνου.

• Κρίση των αξιών, αποµόνωση και αποξένωση των ανθρώπων   εφόσον κάθε προσπάθεια για προσέγγιση των ανθρώπων αντικαθίσταται από εκκωφαντικούς θορύβους και επιλογές που  υπαγορεύονται από τη µόδα σε σκοτεινούς και κλειστούς χώρους  όπου κυριαρχεί η ένταση.

• Ο νέος δεν µελετά, χάνει πολύτιµο χρόνο και ευκαιρίες για γνώση  (µε παρενέργειες και στην εκπαιδευτική του πορεία). Φορείς που µπορούν να συµβάλλουν στη γόνιµη αξιοποίηση  του ελεύθερου χρόνου

Οικογένεια

• Οφείλει να καλλιεργεί ποικίλα ενδιαφέροντα από µικρή ηλικία στα  παιδιά και µέσω του διαλόγου  να τα γαλουχεί µε αξίες που θα  διαµορφώσουν στο µέλλον τις επιλογές τους και θα του  δηµιουργήσουν αντιστάσεις στον εµπορευµατοποιηµένο τρόπο  διασκέδασης.

• Φυσικά καλό είναι  οι ίδιοι οι γονείς να έχουν πνευµατικά  ενδιαφέροντα και ποιοτικές ενασχολήσεις ώστε να αναβαθµίζονται  ηθικά και πνευµατικά και να εµπνέουν τα παιδιά τους.

• Οι γονείς  δεν πρέπει να συρρικνώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους  στο όραµα του καριερισµού και του πλουτισµού, ώστε να γίνουν  παράδειγµα για τα παιδιά τους.

• Πρέπει  οι γονείς να σέβονται τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα των  νέων και να τους παρέχουν τις δυνατότητες να τα ασκήσουν.

Σχολείο

• Πρέπει να στραφεί σε περισσότερο ανθρωπιστικά µοντέλα, ώστε να  προετοιµάσει νέους ανθρώπους προβληµατισµένους σε διάφορα  θέµατα οι οποίοι µε τις γνώσεις τις αρχές και τις αξίες τους θα  λειτουργήσουν ως υπεύθυνοι πολίτες.

• Με  µορφωτικές, πολιτιστικές, αθλητικές  και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις θα εξοικειώσει τους µαθητές µε όλες τις µορφές της  τέχνης, τον αθλητισµό, το φυσικό περιβάλλον, θα καλλιεργήσει και θα αναβαθµίσει τα αισθητική κριτήρια των µαθητών.

Μ.Μ.Ε.

• Με προγράµµατα και  εκποµπές υψηλής αισθητικής ποιότητας,  πνευµατικού χαρακτήρα θα εθίσουν στο ποιοτικό, διαµορφώνοντας   απαιτητικό κοινό.

Κράτος

• Κίνητρα για δηµιουργική καλλιτεχνική δηµιουργία

• Λειτουργία  πνευµατικών κέντρων,  αθλητικής υποδοµής,  κέντρων  νεότητας, χρηµατοδότηση χώρων και νέων µορφών τέχνης,  µειωµένα ή δωρεάν εισιτήρια για ποιοτικές καλλιτεχνικές  εκδηλώσεις.

• Σηµαντικός ο ρόλος της  τοπικής αυτοδιοίκησης, των τοπικών  κοινωνιών, ώστε οι νέοι να έρχονται σε επαφή µε την τέχνη και να  τους παρέχονται ευκαιρίες έκφρασης.

Πνευµατικοί άνθρωποι 

• Έχουν χρέος να διενεργούν διάλογο µε τους νέους, επισκεπτόµενοι  τα σχολεία ή µέσω των Μ.Μ.Ε. ώστε να εµπνεύσουν τους νέους να  ασχοληθούν µε την τέχνη, τον αθλητισµό, την πολιτική, το  περιβάλλον, τον άνθρωπο.

• Με τα  ποιοτικά έργα τέχνης που θα παράγουν οι καλλιτέχνες θα   καθοδηγήσουν αισθητικά το κοινό τους.

Παράγοντες αύξησης του ελεύθερου χρόνου

• Με την τεχνολογική πρόοδο και τον αυτοµατισµό αντικαταστάθηκε  ο ανθρώπινος µόχθος  και µειώθηκε το ωράριο της καθηµερινής  απασχόλησης.

• Η  εξειδίκευση αύξησε την παραγωγή και µείωσε το χρόνο  καθηµερινής απασχόλησης αφού καθένας ασχολείται µε  περιορισµένο αριθµό υποχρεώσεων.

• Το συνδικαλιστικό κίνηµα κατέκτησε µε αγώνες την οκτάωρη,  πενθήµερη εργασία, τις ετήσιες άδειες, τις ηµέρες γιορτών αργίας  κάθε έτους.

• Η δηµοκρατικοποίηση του πολιτεύµατος επέβαλλε την προστασία  των δικαιωµάτων των εργαζοµένων

Αίτια µείωσης του ελεύθερου χρόνου

• Η ταχύτατη εξέλιξη, οι γρήγοροι ρυθµοί εκτύλιξης των γεγονότων,  οι πολλαπλοί κοινωνικοί µας ρόλοι, αυξάνουν τις υποχρεώσεις µας µε συνέπεια την εργασία ακόµα και στον ελεύθερο χρόνο, ο οποίος  συρρικνώνεται ή εξαφανίζεται.

• Ο καταναλωτισµός και ο υλικός ευδαιµονισµός αποτελούν σήµερα  πρότυπα κοινωνικής καταξίωσης που παρασύρουν άνθρωπο στην  ακόρεστη µανία για χρήµα και υλικά αγαθά. Η κατανάλωση γίνεται αυτοσκοπός για τον άνθρωπο που  υπερεργάζεται προκειµένου να  ανταποκριθεί στις επίπλαστες ανάγκες του.

• Η οικονοµική δυσχέρεια πολλών οικογενειών εξαναγκάζει ορισµένα  µέλη της να αποκτούν δεύτερη εργασία ή µερική απασχόληση.

• Στις µεγαλουπόλεις µεγάλο µέρος του χρόνου δαπανάται στις  µετακινήσεις και στη διεκπεραίωση γραφειοκρατικών υποθέσεων.

• Η φιλοδοξία πολλών ανθρώπων για  επαγγελµατική καταξίωξη   ωθεί τον άνθρωπο σε  λανθασµένη ιεράρχηση αξιών και  προτεραιοτήτων όπως η υπερωριακή απασχόληση.

• Ο καταιγισµός του ανθρώπου µε πλήθος µηνυµάτων και  πληροφοριών που πρέπει να αφοµοιωθούν για παρακολουθεί τα  τεκταινόµενα στην κοινωνία απαιτεί τόσο χρόνο που µειώνεται η  εξαφανίζεται ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου που θέλει να είναι ενηµερωµένος.

Γιατί περιορίζεται ο ελεύθερος χρόνος των µαθητών;

• Η  υπερεντατικοποίηση του σηµερινού σχολείου µε σκοπό την  προετοιµασία των νέων για  την είσοδό τους στα Α.Ε.Ι, Τ.Ε.Ι.  και  στην παραγωγική διαδικασία αυξάνει τις σχολικές υποχρεώσεις των  µαθητών που δεν µπορούν να καλυφθούν στο σχολείο και επιβάλλεται να καλυφθούν στον ελεύθερο χρόνο τους.

Φροντιστήρια και ιδιαίτερα µαθήµατα καλύπτουν µεγάλο µέρος του  ελεύθερου χρόνου τους.

• Το άγχος των γονέων να αποκτήσουν τα παιδιά τους όσο το  δυνατόν περισσότερα εφόδια και να είναι ανταγωνιστικά στη  µελλοντική αγορά εργασίας τους ωθεί να αυξάνουν τις ώρες  µελέτης των µαθητών µε µαθήµατα ξένων γλωσσών, εικαστικών  αλλά και µε αθλητικές δραστηριότητες

Ο  ελεύθερος χρόνος είναι δικαίωμα του ανθρώπου. Ο έντονος και εξοντωτικός ρυθμός της σύγχρονης ζωής και η ανελλιπής βιοποριστική του προσπάθεια τον εξαντλεί σωματικά και ψυχικά. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο ένα χρονικό διάστημα, κατά το οποίο ξεκουράζεται, ανασυντάσσει δυνάμεις και συνεχίζει ανανεωμένος τον αγώνα του στο στίβο της ζωής. Σήμερα όμως σε μια εποχή υπερεξέλιξης και τεχνολογικού θριάμβου παρατηρείται δραματική μείωση του ελεύθερου χρόνου.

Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται άμεσα με τις επικρατούσες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι πολλές και επείγουσες επαγγελματικές υποχρεώσεις, οι πολλαπλές απαιτήσεις της ζωής σε συνδυασμό με την οικονομική δυσχέρεια, οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες με τη συνδρομή της διαφήμισης, η κυριαρχία της καταναλωτικής νοοτροπίας οδηγούν στην ανυπαρξία ελεύθερου χρόνου στην ανθρώπινη καθημερινότητα.

Το γεγονός αυτό επηρεάζει αρνητικά τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου, τη δράση και την ποιότητα ζωής του. Αρχικά, δεν υπάρχει περιθώριο για ανάπαυση, σωματική ξεκούραση, απαραίτητη για την αναζωογόνηση και την επιστροφή στις υποχρεώσεις με καλύτερη διάθεση και περισσότερο ζήλο. Επιπρόσθετα, δεν επιτυγχάνεται η ψυχική ηρεμία, η απαλλαγή από το άγχος και την αρνητική φόρτιση, εξαιτίας των πιεστικών συνθηκών διαβίωσης και ο άνθρωπος παγιδεύεται στη ρουτίνα της καθημερινότητας, νιώθοντας καταπιεσμένος και δυστυχής.

Παράλληλα, ο άνθρωπος δεν έχει επαφή με την ψυχαγωγία, αναγκαία προϋπόθεση για μια ομαλή και ισορροπημένη ζωή. Έτσι μένει κενός από ψυχικές συγκινήσεις, πνευματική και αισθητική απόλαυση που προσφέρουν οι γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας, όπως η επαφή με το βιβλίο, τα ταξίδια, οι θεατρικές παραστάσεις, οι συναυλίες μουσικής και ο αθλητισμός. Αντίθετα, η πίεση χρόνου οδηγεί σε λανθασμένες και ανούσιες μορφές διασκέδασης που επιτυγχάνουν μια πρόσκαιρη εκτόνωση αλλά ουσιαστικά μεγαλώνουν το εσωτερικό κενό του ατόμου, την πλήξη και την ανία του, με την προβλέψιμη και τυποποιημένη μορφή τους.

Εξοικονομώντας χρόνο για τις συνεχώς πολλαπλασιαζόμενες ανάγκες του, το άτομο δεν επικοινωνεί με το συνάνθρωπο του. Δημιουργεί σχέσεις συμβατικές, επιφανειακές, εφήμερες χωρίς βαθύτερη ψυχική επαφή. Η επικοινωνία του περιορίζεται, μηχανοποιείται, χάνεται ο αυθορμητισμός, ενώ συχνά τα εξελιγμένα μέσα την αντικαθιστούν. Ακολουθεί η απομόνωση από το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα και η εμφάνιση προβλημάτων σε ψυχικό επίπεδο, καθώς δεν δίνεται η ευκαιρία για ανταλλαγή απόψεων, ιδεών, έκφραση συναισθημάτων, για βίωση στιγμών χαράς και ευτυχίας.

Τελικά, ο ελεύθερος χρόνος είναι δικαίωμα αλλά πρέπει να αποτελεί και απαίτηση του ανθρώπου της εποχής μας. Συντελεί στην ύπαρξη ισορροπίας, στη βίωση ευχάριστων στιγμών και επιδρά καταλυτικά στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Είναι, λοιπόν, ατομική αλλά και συλλογική ευθύνη όχι μόνο η ύπαρξη αλλά και η δημιουργική αξιοποίηση του, με κύριο άξονα, την παιδεία.

Β΄εκδοχή

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ελεύθερος χρόνος ορίζεται ο χρόνος που απομένει, εάν αφαιρεθεί ο εργάσιμος χρόνος και ο λεγόμενος νεκρός χρόνος (αυτός που καταναλίσκεται για τη μετάβαση από τη μια δραστηριότητα σε μιαν άλλη) και αφήνεται στην ελεύθερη διάθεση του ατόμου σύμφωνα μετις ιδιαίτερες επιθυμίες του Στην ελληνική γλώσσα ο διαθέσιμος χρόνος ονομάζεται

ελεύθερος, ακριβώς για να διαφοροποιηθεί από τον εργάσιμο χρόνο που έχει χαρακτήρα καταναγκαστικό. Επομένως, πρόκειται για σαφή διχοτόμηση του ανθρώπινου χρόνου,γεγονός που συνυφαίνεται τόσο με το χαρακτήρα της εργασίας όσο και με τον τρόπο ζωής,τις νοοτροπίες και τις κοινωνικές συμπεριφορές.

Ψυχαγωγία (ψυχή + άγω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε το σύνολο των δημιουργικών τρόπων αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, που προσφέρουν στον άνθρωπο όχι μόνο ευχαρίστηση,χαλάρωση, φυγή από την καθημερινότητα και τη μονοτονία αλλά και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια.

Διασκέδαση (από το ρήμα διασκεδάννυμι = διασκορπίζω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε την εκτόνωση, την ψυχική εκφόρτιση που έχει ανάγκη ο άνθρωπος στη ζωή του και ειδικότερα στον ελεύθερο χρόνο του, προκειμένου να νιώσει ψυχικά ισορροπημένος. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, με την πολυπλοκότητα των κοινωνιών και τις μεγάλες απαιτήσεις, τα καταιγιστικά μηνύματα και τους αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, η διασκέδαση είναι απαραίτητη.

Σημείωση: Διακρίνουμε τη γνήσια ψυχαγωγία και τη νόθη ψυχαγωγία, όπως επίσης την υγιή διασκέδαση και την ανούσια διασκέδαση που τελικά οδηγεί και στην ψυχοκτονία. Το ιδανικό είναι ο άνθρωπος στον ελεύθερο χρόνο του να συνδυάζει τη γνήσια ψυαχαγωγία με την υγιή διασκέδαση αλλά και την ξεκούραση.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

Η σημασία του ελεύθερου χρόνου είχε εκτιμηθεί ήδη από την αρχαία Ελλάδα, καθώς ο Αριστοτέλης πίστευε πως ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι το τέλος της δουλειάς, αλλά ότι η δουλειά αποτελεί το τέλος του ελεύθερου χρόνου, ακριβώς επειδή κατ’ αυτόν η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στην ιδιοποίηση του χρόνου του. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος ήταν αντίθετος σε έναν ελεύθερο χρόνο αφιερωμένο στην τεμπελιά. Η ευτυχία, έλεγε, δεν μπορεί να βρίσκεται στην ευχάριστη διασκέδαση, εάν το μέτρο της είναι ένας άνθρωπος όχι

ουσιαστικά παιδευμένος. Έτσι, στην αρχαία Ελλάδα οι πνευματικές ενασχολήσεις των πολιτών ήταν απόρροια του υψηλού πολιτιστικού επιπέδου της κλασικής αρχαιότητας, κάτι βέβαια που άρχισε να παρακμάζει μαζί με την παρακμή της ίδιας της αρχαίας κοινωνίας. Είχε δίκιο λοιπόν ο Παπανούτσος όταν έγραφε : «Αν όχι ο βεβαιότερος, ασφαλώς όμως ο παραστατικότερος δείκτης πολιτισμού μιας κοινότητας ανθρώπων είναι ο τρόπος ψυχαγωγίας

της». Στους νεότερους χρόνους, ο Τόμας Μορ το 1515 στην «Ουτοπία» του φαντάζεται 6ωρη εργασία και το διαθέσιμο χρόνο να αφιερώνεται στην αύξηση των γνώσεων, γεγονός που θα επιτρέπει στον άνθρωπο καλύτερη συμμετοχή στην ιδανική πολιτεία. Στην «Πόλη του Ήλιου» του Καμπανέλα, εργάσιμη μέρα έχει μειωθεί στις τέσσερις ώρες και ο καθένας αξιοποιεί το χρόνο του σύμφωνα με τις ιδιαίτερες κλίσεις και ανάγκες του. Ο Όουεν θεωρούσε τη δημιουργία, την πνευματική ενασχόληση, στοιχεία αυτογνωσίας του ανθρώπου

και πρότεινε τη μερική απασχόληση σαν λύση για την εξοικονόμηση περισσότερου ελεύθερου χρόνου. Από τον περασμένο αιώνα, όταν η εργατική τάξη απέκτησε ταξική συνείδηση και άρχισε να διεκδικεί δικαιώματα, ταυτόχρονα απαίτησε την μείωση του εργάσιμου χρόνου, θεσμοθέτηση του 8ωρου και δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

• Περισσότερες αργίες.

• Πενθήμερη εργασία.

• Οκτάωρη καθημερινή απασχόληση.

• Η σταδιακή επέκταση της ετήσιας άδειας με αποδοχές, αυξημένος χρόνος διακοπών.

• Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη των επιστημών και η εισαγωγή αυτόματων ηλεκτρονικών

μηχανών στην παραγωγική διαδικασία αντικατέστησαν τον ανθρώπινο μόχθο, αύξησαν την παραγωγή και μείωσαν το ωράριο της καθημερινής απασχόλησης με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος.

• Η εξειδίκευση, σε κάθε δραστηριότητα υπάρχει ένας ειδικός με αποτέλεσμα να εξοικονομείται ελεύθερος χρόνος.

• Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η βελτίωση των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνίας, η οποία εκμηδένισε τις αποστάσεις.

• Η μείωση του ωραρίου εργασίας για να απασχοληθούν περισσότεροι άνθρωποι και να περιοριστεί η ανεργία.

• Αυξήθηκε το εργατικό δυναμικό.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ;

• Η μηχανοποίηση και τυποποίηση της εργασίας έκανε αναγκαία την αύξηση του

ελεύθερου χρόνου για να ανανεωθεί ο ανθρώπινος οργανισμός, οι σωματικές και οι ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου. Η αναζήτηση του ελεύθερου χρόνου είναι μια διέξοδος του ανθρώπου που επιζητά να ελευθερωθεί από τον ασφυκτικό και ανθυγιεινό χώρο της εργασίας και γενικά από την ορθολογιστική οργάνωση της ζωής του.

• Απαλλάσσει από την ένταση, την ανία, την πλήξη και την αλλοτρίωση, καταστάσεις στις οποίες οδηγεί η μηχανιστική, μονότροπη και εξειδικευμένη σημερινή εργασία. Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να διατεθεί για ερασιτεχνική απασχόληση και ατομική δημιουργία, δραστηριότητες που αποφορτίζουν το άτομο από την ένταση και τη μονοτονία της εργασίας. Δίνει τα περιθώρια να καλλιεργήσει τα ταλέντα και τις κλίσεις του.

• Συμβάλλει στην ψυχολογική ισορροπία του ατόμου, γιατί του δίνει τη δυνατότητα να απαλλαγεί από το άγχος, την εσωστρέφεια, την απομόνωση και να συνάψει διαπροσωπικές σχέσεις με άτομα που βρίσκονται έξω από το χώρο εργασίας του. Τα ταξίδια κοντά στη φύση και άλλες μορφές ψυχαγωγίας θα του επιτρέψουν να ξεφύγει από την καθημερινότητα, θα το ηρεμήσουν και θα το βοηθήσουν να ξαναβρεί τον εαυτό του.

• Δίνεται η δυνατότητα για ευρύτερη πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια. Το άτομο βγαίνει από το μονόδρομο της υπερεργασίας και διαθέτει το χρόνο του για ευρύτερο προβληματισμό, ενδοσκόπηση και ενασχόληση με τις τέχνες και τα γράμματα. Η λογοτεχνία, το θέατρο και οι άλλες μορφές τέχνης δίνουν νέα διάσταση στη ζωή, αναβαθμίζουν την ποιότητά της και γεμίζουν τον άνθρωπο με νέες παραστάσεις και γνώσεις, ιδιαίτερα σήμερα που είναι ισόπεδη, μονότονη και άχαρη.

• Συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου, γιατί μπορεί να διαθέσει τον ελεύθερο χρόνο του σε κοινωνικές δραστηριότητες και να συνεργαστεί με τους συνανθρώπους του για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο του δίνεται η ευκαιρία να εξασφαλίσει τη συναισθηματική γαλήνη, να αποβάλλει τις εγωιστικές τάσεις, να επαναπροσδιορίσει αξίες και να απαλλαγεί από την αντικοινωνική αντίληψη ότι το ατομικό συμφέρον είναι υπέρτερο του κοινωνικού.

• Συντελεί στη συγκρότηση της προσωπικότητας. Η ορθή διάθεση του ελεύθερου χρόνου είναι ο κυριότερος παράγοντας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η δυνατότητα ενασχόλησης με πνευματικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές και άλλες δραστηριότητες καταξιώνουν την ύπαρξή του, γιατί αισθάνεται πολίτης του κόσμου και τα ενδιαφέροντα και η προσφορά του ξεφεύγουν από το ατομικό κέλυφος και προσλαμβάνουν ευρύτερη κοινωνική σημασία. Το άτομο αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας, άμιλλας και ομαδικότητας και καλλιεργεί τις ψυχικές του αρετές (αγωνιστικότητα, τόλμη, αποφασιστικότητα, επιμονή).

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Παρά την αύξηση του διαθέσιμου χρόνου τα τελευταία χρόνια και τον πολλαπλασιασμό των εναλλακτικών λύσεων για το ξόδεμά του, εμφανίστηκε το φαινόμενο άλλοι να ντρέπονται για τις δυνατότητες και τη χρήση του ελεύθερου χρόνου και άλλοι να παραπονιούνται πως έχουν

οργανώσει με τέτοιο τρόπο τη ζωή τους που δεν τους απομένει διαθέσιμος χρόνος. Μάλιστα οι δεύτεροι ισχυρίζονται πως σε καμιά άλλοι εποχή ο άνθρωπος δεν αντιμετώπιζε τόσο έντονο πρόβλημα χρόνου όσο στη σημερινή. Καθώς οι δύο ερωτήσεις διίστανται αναρωτιέται κανείς που βρίσκεται η αλήθεια. Για να απαντηθεί το ερώτημα, ας έχουμε υπόψη πως το

πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου στις μέρες μας έχει δύο διαστάσεις, μία ποσοτική και μία ποιοτική. Η ποσοτική συνίσταται στην ουσιαστική χρονική συρρίκνωση του μη εργασιακού χρόνου, η δε ποιοτική αναφέρεται στη φαλκίδευση του ίδιου του χαρακτήρα του ως χρόνου ελεύθερων και μη χειραγωγούμενων επιλογών.

Ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου οφείλεται τόσο στην αύξηση του εργάσιμου χρόνου όσο και στην αντίστοιχη αύξηση του νεκρού χρόνου και του χρόνου που διαθέτει ο άνθρωπος για την επανάκτηση των βιολογικών του δυνάμεων. Η μείωση αυτή μπορεί πρωτίστως να αποδοθεί :

• Σε υπερωρίες.

• Σε υπερεργασία και δεύτερη απασχόληση που μπορεί να οφείλεται είτε σε μη επαρκείς αποδοχές από την πρώτη εργασία είτε στην επιθυμία να καλύψουμε περισσότερες καταναλωτικές μας ανάγκες.

• Σε σύνθετα εργασιακά καθήκοντα.

• Στο θεσμό της μερικής απασχόλησης και του ελαστικού ωραρίου.

• Σε επαγγέλματα κοπιαστικά που απαιτούν πολλές ώρες ανάπαυσης για ανάκτηση

δυνάμεων.

• Στην αύξηση του νεκρού χρόνου που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο δραστηριότητες.

Σημείωση : Ιδιαίτερος λόγος βέβαια μπορεί να γίνει για τις εργαζόμενες γυναίκες, καθώς η ανάληψη πολλαπλών και συχνά αλληλοσυγκρουόμενων ρόλων υπό τις παρούσες συνθήκες εξανεμίζει τον ελεύθερο χρόνο τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, ενώ ο αγώνας για την ισότητα των δύο φύλων οδήγησε στην εκ μέρους της γυναίκας κατάκτηση ολοένα και περισσότερων θέσεων στον δημόσιο, στον εξω-οικιακό τομέα, δεν επέφερε όμως και

αντίστοιχη απαλλαγή από παραδοσιακές θέσεις και ρόλους στον ιδιωτικό, στον ενδο-οικιακό τομέα. Ένα μέρος του ελεύθερου χρόνου των γυναικών αναλίσκεται στην εκπλήρωση παραδοσιακών οικιακών ρόλων.

 ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Πόσο ουσιαστικά ελεύθερος είναι ο «ελεύθερος χρόνος» μας, σε ποιο βαθμό οι επιλογές είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά προσωπικής βούλησης και όχι έξωθεν χειραγώγησης ; Τελικά ο αλλοτριωμένος στην εργασία του άνθρωπος, μπορεί να είναι ελεύθερος έξω από αυτήν ; η σύγχρονη κοινωνιολογική σκέψη στέκεται με σκεπτικισμό απέναντι στο φαινόμενο του ελεύθερου χρόνου και μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως τελικά αποτελεί φενάκη και άλλον έναν αλλοτριωτικό μηχανισμό.

• Η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής εκφυλίζουν τον πνευματικό δυναμισμό του ανθρώπου, οπότε δεν έχει την πνευματική ωριμότητα να ασχοληθεί με δημιουργικές ενασχολήσεις στον ελεύθερο χρόνο του.

• Η εργασία εισπράττεται απαξιωτικά και χρησιμοθηρικά ως βιοπορισμός και μόνο, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να λειτουργεί σαν πεδίο ψυχοπνευματικής εκτόνωσης και όχι δημιουργικής αναζωογόνησης του ανθρώπου. Η απουσία νοήματος και καταξίωσης στην εργασία υπονομεύει τον ελεύθερο χρόνο, γιατί ο αλλοτριωμένος εργαζόμενος ουσιαστικά αποσκοπεί σ’ ένα αντιστάθμισμα, στην εύρεση ενός υποκατάστατου της απολεσθείσης του δημιουργικότητας.

• Η ανταγωνιστική σημερινή κοινωνία γεμίζει το άτομο άγχος, αβεβαιότητα και

ανασφάλεια, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να διατίθεται και αυτός για

προβληματισμό που σχετίζεται με την εργασία.

• Η ταχύτατη εξέλιξη αύξησε τις υποχρεώσεις του ανθρώπου, με αποτέλεσμα την ελαχιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου να ανταποκριθεί σε αυτές.

• Συσσώρευση πάρα πολλών ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα, έλλειψη ζωτικού χώρου για προσωπική έκφραση, απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, αποξένωση. Όλα αυτά αλλοτριώνουν τους ανθρώπους και τους στρέφουν στην ανούσια εκτόνωση και τη μη υγιή ψυχαγωγία.

• Η συνθετότητα των κοινωνιών, η καθημερινή πίεση, η αγωνία για το μέλλον, οι φοβερές απαιτήσεις, η αποξένωση από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, οι αλληλοσυγκρουόμενοι ρόλοι σε συνδυασμό με σοβαρά προβλήματα, όπως η ανεργία, η αναξιοκρατία, καταπιέζουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν σε εκτόνωση, ακόμη και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές στον ελεύθερο χρόνο του.

• Η οικογένεια διέρχεται κρίση, χάνει το νόημα της εστίας, οπότε δεν υπάρχει χρόνος και διάθεση, ώστε να μεταλαμπαδεύσουν οι γονείς στα παιδιά τις κατάλληλες αρχές και τα κατάλληλα ενδιαφέροντα, για να αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους.

• Το σχολείο λειτουργεί περισσότερο ως φορέας χρησιμοθηρικής γνώσης και λιγότερο ως φορέας ανθρωπιστικής παιδείας, που διαμορφώνει ανθρώπους σφαιρικούς και πολύπλευρους, ώστε να έχουν συνείδηση ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι χρόνος για εσωτερική ανάταση και όχι για ψυχοκτονία. Οι νέοι είναι οι «πιο σκληρά εργαζόμενοι», προκειμένου να αποκτήσουν τα εφόδια για τη μελλοντική τους αποκατάσταση.

• Γενικότερα η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και η πολιτεία δε βοηθούν στον εντοπισμό των κλίσεων και των ενδιαφερόντων των νέων, ώστε με βάση αυτά, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους και δεν παρέχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις (γυμναστήρια, βιβλιοθήκες, προκλήσεις επικοινωνίας με τη φύση) για μια τέτοια προοπτική.

• Τα ΜΜΕ και πρωτίστως η τηλεόραση με τα φθηνά θεάματα και τα «εύπεπτα σόου» προβάλλουν αρνητικά πρότυπα ως προς το θέμα της ψυχαγωγίας, οπότε τελικά προσανατολίζουν τους δέκτες στην ανούσια διασκέδαση.

• Το ίδιο το άτομο ευθύνεται : μιμητισμός, υποδούλωση στη μόδα, έλλειψη ενδιαφερόντων.

• Ο καταναλωτισμός οδήγησε στην υπερεργασία για την απόκτηση των υπέρμετρων

αγαθών. Ο άνθρωπος γίνεται βορά στη μανιώδη αναζήτηση του χρήματος για την ικανοποίηση των πλασματικών του αναγκών, γεγονός που αλώνει τον ελεύθερο χρόνο. «Ουσιαστικά, η καταναλωτική μας κοινωνία είναι κοινωνία κατανάλωσης προϊόντων με προορισμό τον ελεύθερο χρόνο. Τα μακαρόνια δεν είναι απλώς τροφή, επιτρέπουν στην οικογένεια να γιορτάσει γύρω στο τραπέζι. Ο καφές δεν βοηθά στο να βγει η δουλειά, οργανώνει την παρέα, τα ρούχα υπόσχονται ένα άλλο στυλ ζωής, το αυτοκίνητο δεν είναι μέσο μεταφοράς, εξασφαλίζει την έξοδο από τη σκληρή πραγματικότητα της πόλης». Ο homo consumens είναι ο χαρακτηριστικός τύπος της εποχής μας. Η διαφήμιση δεν αφήνει το άτομο ήσυχο, με αποτέλεσμα να ζει για να εργάζεται και να μην εργάζεται για να ζει.

• Η έλλειψη ουσιαστικής ανθρωπιστικής και κριτικής σκέψης επιτρέπει στην κυρίαρχη ιδεολογία να περνά ανάλογα πρότυπα.

• Η εμπορευματοποίηση της προσφερόμενης ψυχαγωγίας : ο ελεύθερος χρόνος εξαρτάται από εμπορεύματα και γίνεται εμπόρευμα και ο ίδιος. Η δημιουργία άλλωστε της λεγόμενης πολιτιστικής βιομηχανίας που κύριο γνώρισμα της αποτελεί η μαζική κουλτούρα, επινοήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου. (μαζική κουλτούρα = όταν διάφορα στοιχεία της κουλτούρας επιλέγονται, μεταδίδονται και επιβάλλονται στους κοινωνούς με κριτήρια την εμπορικότητα, τότε τα στοιχεία αυτά μετατρέπονται σε μαζικά / καταναλωτικά προϊόντα. Οι φορείς που τα μεταδίδουν και τα επιβάλλουν είναι κατά κανόνα τα ΜΜΕ. Εξυπηρετεί την καταναλωτική κοινωνία, τη διάδοση του κομφορμισμού, την απόκτηση απατηλών γνώσεων, τη δημιουργία απλοϊκών εικόνων για τη ευτυχία).

• Επικρατεί η τυποποίηση και η βιομηχανοποίηση της κάλυψης του ελεύθερου χρόνου. Η βιομηχανία του Χόλλυγουντ σχηματοποίησε το εσωτερικό κενό και παράγει υποκατάστατα ονείρων.

• Η κυρίαρχη αντίληψη είναι πως ψυχαγωγία = «σκότωμα της πλήξης», ανώδυνο ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου. Έτσι για τους περισσότερους ανθρώπους των σύγχρονων μεγαλουπόλεων ο ελεύθερος χρόνος γίνεται μια απόπειρα φυγής κυρίως από τον εαυτό τους.

• Ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο το απότομο πέρασμα από τα παραδοσιακά κοινωνικά μορφώματα στη σύγχρονη κοινωνία της αφθονίας έχει επιφέρει μια άνευ προηγουμένου αξιολογική σύγχυση, με αποτέλεσμα ο Νεοέλληνας να διαμορφώνει τα πρότυπα του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τα συμφέροντα των δημιουργών του επιδεικτικού καταναλωτισμού. Επίσης η χρόνια πολιτιστική εξάρτηση της χώρας μας από τη Δύση και η προσπάθεια άλωσης της αυθεντικής παραδοσιακής κουλτούρας μέσω κοσμοπολίτικων εισαγόμενων ειδώλων, λειτούργησε με τέτοιο τρόπο, ώστε ο Νεοέλληνας να υποτιμήσει

τις αξίες του και να ταυτίσει το μοντέρνο στη διασκέδαση και τη ψυχαγωγία με τις αξίες του δυτικού και δη του αμερικάνικου τρόπου ζωής.

• Όσο για τη νεολαία αυτή πάντα αποτελούσε το στόχο του εμπορικού κυκλώματος, των μεγάλων πολυεθνικών μονοπωλίων της τέχνης και των ΜΜΕ. Είναι ο κύριος καταναλωτής των πολιτιστικών υποπροϊόντων, στην προσπάθειά της να ξορκίσει τις αβεβαιότητές και ανασφάλειές της, να υποκαταστήσει τα χαμένα ιδανικά της, να αμφισβητήσει το κατεστημένο, να κάνει την επανάστασή της.

Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές του ατόμου

1. Η πνευματική καλλιέργεια και η γενικότερη παιδεία και ψυχοσύνθεση του ατόμου.

2. Οι ευκαιρίες που παρέχει το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον.

3. Η οικονομική του δυνατότητα.

4. Τα ΜΜΕ και τα πρότυπα που προβάλλουν.

5. Το υλιστικό πνεύμα της εποχής.

6. Η ηλικία. Κάθε ηλικία έχει το δικό της τρόπο ψυχαγωγίας που καθορίζεται από την ψυχοβιολογική κατάσταση.

ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΚΑΙ ΓΝΗΣΙΑΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ– ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ.

• Πνευματικός τομέας : α) ενημέρωση, β) μελέτη βιβλίων, διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, λογοτεχνίας

• Ηθικός τομέας : α) ενδοσκόπηση – αυτοκριτική : για να επιλέξουμε καλύτερα το χρόνο μας, πρέπει να γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να είμαστε καλύτερα ενημερωμένοι σε ό,τι μας προτείνει η ζωή, η σωστή χρησιμοποίηση του χρόνου δεν επιβάλλεται, σμιλεύεται σιγά σιγά από μας τους ίδιους, β) διεύρυνση κλίσεων,ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε ανάλογες δραστηριότητες, γ)επαναπροσδιορισμός των αξιών : πρωταρχικός στόχος του ανθρώπου να μην είναι ο υλικός ευδαιμονισμός αλλά η πνευματική του συγκρότηση, μόνο τότε θα κατορθώσει να αποβάλει την καταναλωτική μανία, την απληστία και θα δώσει άλλες προτεραιότητες στη

ζωή του

• Κοινωνικοπολιτικός τομέας : α) συμμετοχή στα κοινά – θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της πολιτικής ζωής και στον περιορισμό της πολιτικής αλλοτρίωσης, β) άσκηση ελέγχου στην ηγεσία, γ) σύναψη υγιών – ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων με βάση τον ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των άλλων, οι φιλικές συντροφιές αποτελούν μέσο και

κίνητρο βελτίωσης του χαρακτήρα μας αφού θα φτάσουμε στην αυτογνωσία, στον αυτοπροσδιορισμό και στην ετερογνωσία, δ) ένταξη σε κοινωνικοπολιτικές ομάδες, συλλόγους

• Πολιτιστικός τομέας : α) επαφή με την τέχνη, παρακολούθηση θεάτρου,

κινηματογράφου, παρακολούθηση διαλέξεων, β) συμμετοχή σε καλλιτεχνικές

δραστηριότητες, γ) επαφή με τη φύση για να ξαναβρεί το άτομο την ψυχική του ηρεμία και γαλήνη που χάθηκαν στο λαβύρινθο των πολύβουων μεγαλουπόλεων, δ) συμμετοχή σε συναυλίες, ε) ατομικά – ομαδικά παιχνίδια, αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα που οδηγεί στη χαλάρωση, στην εκτόνωση και στην αποσυμπίεση από το καθημερινό άγχος, στ) επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, ζ) τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό, γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης,

μνημεία, η) στροφή στην παράδοση και άντληση ανθρωπιστικών στοιχείων, θ)

ενασχόληση με μορφές ατομικής έκφρασης, η αυτοέκφραση αποτελεί βασική διέξοδο στα σημερινά αδιέξοδα που επισωρεύει η κοινωνία μας

• Δημιουργία πολιτιστικής υποδομής με κέντρα που θα καλύπτουν τις πολλαπλές

πολιτιστικές ανάγκες των νέων ανθρώπων και θα τους δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης των δημιουργικών ικανοτήτων και ταλέντων τους.

• Τα ΜΜΕ πρέπει να ενισχύσουν με πολιτιστικές εκπομπές τη διάθεση για γνώση, δημιουργία και πρωτοβουλία.

• «Όπως σβήνουν την πυρκαγιά στο δάσος με μια άλλη φωτιά που την περιορίζει, έτσι για να παλέψουμε ενάντια στην έλλειψη χρόνου, πρέπει να αφιερώσουμε χρόνο για να σκεφτούμε τη χρησιμοποίηση του χρόνου μας : να δώσουμε χρόνο στο χρόνο».

• «Τη λύση στο πρόβλημα θα δώσει η μεγαλύτερη μόρφωση του λαού σε συνδυασμό με τη δικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας. Εάν μορφωθεί αληθινά ο άνθρωπος, θα φωτισθεί το πνεύμα και θα λεπτυνθεί η ευαισθησία του, και έτσι θα αποκτήσει μέτρα αυστηρότερα για να κρίνει και τους άλλους και τον εαυτό του. Και εάν οργανωθεί με δικαιοσύνη η κοινωνία όπου ζει, θα σεβαστεί και θα τιμήσει και τους άλλους και τον εαυτό του. 

Τότε  δεν θα έχουμε λόγο να ανησυχούμε για το πώς θα διαθέσει το χρόνο της αργίας του, όσο μακρός και αν είναι. Ας τον αφήσουμε ελεύθερο και εκείνος θα τον καλύψει με ευχαρίστηση και σωφροσύνη. Εάν όμως μείνει άξεστος και αγροίκος, η μακρά ανάπαυση θα τον εκβαρβαρώσει και θα γίνει δυστυχέστερος βυθίζοντας στην εξαθλίωση και όλους τους άλλους.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ

ΧΡΟΝΟΥ – ΝΟΘΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΥΣΙΑΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ

• Παθητική θέαση των προγραμμάτων της τηλεόρασης.

• Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.

• Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο (π.χ. μπαρ, κλαμπ).

• Χαρτοπαιξία, αλκοόλ, ακόμη και μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. βία,εγκληματικότητα, ναρκωτικά).

• Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου.

• Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο, οπότε αυτός εμπορευματοποιείται και υποβαθμίζεται.

• Σύναψη επιφανειακών – επιδερμικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας.

• Ανάγνωση ευτελών εντύπων.

• Πλήρης αδράνεια στον ελεύθερο χρόνο. Στο όνομα της ανάπαυσης αρκετοί φτάνουν στο άλλο άκρο, την πλήρη παθητικοποίηση και απραξία, που μόνο δημιουργική δεν είναι.

• Υπερεντατικοποίηση της εργασίας, ενασχόληση με επαγγελματικά θέματα και στον «υποτιθέμενο» ελεύθερο χρόνο. Όταν ο τελευταίος αποκτά χρησιμοθηρική σκοπιμότητα,παύει να είναι πραγματικά ελεύθερος χρόνος.

• Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με εμπορευματοποιημένες και τυποποιημένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, δηλαδή με μορφές μαζικής κουλτούρας.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ

ΧΡΟΝΟΥ.

Η νόθα ψυχαγωγία επιδρά αλλοτριωτικά στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα οδηγεί :

• στην παθητικοποίηση

• στο άγχος και την πλήξη

• στην αντιπνευματικότητα και τον πνευματικό μαρασμό

• στη μαζοποίηση

• στην αναπαραγωγή της μοναξιάς – έλλειψη επικοινωνίας

• στην εξασθένιση της κριτικής – επιλεκτικής ικανότητας

• στον εθισμό της ποσότητας και όχι της ποιότητας που προσφέρει η αισθητική απόλαυση

• στην αλλοίωση του αισθητικού κριτηρίου

• στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας

• στον εφησυχασμό

• στη φυγή από την κοινωνική πραγματικότητα – ασφαλιστική δικλείδα εκτόνωσης των κρίσεων και της κοινωνικής δυσαρέσκειας, προετοιμασία για ακόμα μια αλλοτριωτική  και ανιαρή μέρα εργασίας.