Ἡ Μικρασιατική ἐκστρατεία, ὃπως θα ἒπρεπε να διδάσκηται στο Δημοτικό

ΚΩΝ/ΤΙΝΟΥ ΣΑΚΚΑΔΑΚΗ

ἐπιμελεία τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

1.    Οἱ ῞Ελληνες εἰς τὴν Μ. Ἀσίαν

Μεταξὺ τῆς ἀνακωχῆς τῆς Τουρκίας καὶ τῆς ὑπογραφῆς τῆς εἰρήνης τῶν Βερσαλλιῶν καὶ κατόπιν τῆς συνθὴκης τῶν Σεβρῶν, ἐμεσολάβησεν ἀρκετὸν χρονικὸν διάστημα. Κατὰ τὸ διάστημα αὐτὸ μέσα εἰς τὴν Τουρκίαν ἐγίνετο ἀναβρασμός, ῾Ο ἐπικείμενος διαμελισμός της εἶχεν ἀφυπνίσει τὸ τουρκικὸν ἔθνος μὲ κίνδυνον νὰ ἀρχίσουν οἱ διωγμοὶ τῶν χριστιανῶν καὶ αἱ ἀγριότητες. ᾽Εξ ἄλλου ἤρχισαν νὰ ὁργανώνωνται ἀνταρτικαὶ ὁμάδες. Αἱ διαφοραὶ μεταξὺ τῶν συμμάχων ἐπέτρεπον εἰς τοὺς Τούρκους νὰ εὑρίσκουν μεταξὺ αὐτῶν ὑποστηρικτάς. Οἱ Τοῦρκοι δὲν εἶχον ἀφοπλισθῆ. Μὲ λαθρεμπόριον δὲ ὅπλων κατ᾽ ἀρχάς, μὲ συμφωνίας κατόπιν (μεταξὺ Τουρκίας καὶ Ρωσίας, ἀλλὰ καὶ Γαλλίας) ἐπέτυχον νὰ ἔχουν ἄφθονον ὁπλισμόν.

Οἱ ᾽Ιταλοί, ἀφοῦ κατέλαβον διάφορα τουρκικὰ ἐδάφη, ἐσχεδίαζον καὶ ἀπόβασιν εἰς τὴν Σμύρνην. Τοῦτο ἠνάγκασε τοὺς συμμάχους νὰ ἐπιτρέψουν εἰς τὸν ἑλληνικὸν στρατόν, ὥστε νὰ προηγηθῇ.

῾Η κατάληψις τῆς Σμύρνης (2-5-1919) ὑπῆρξε συγκινητικὴ. ῾Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, ἐπὶ κεφαλῆς τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ, ὑπεδέχθη τοὺς θρυλικοὺς εὐζώνους. ᾽Εν συνεχείᾳ κατελήφθη τὸ Ἀϊδίνιον, ἡ Πέργαμος κλπ. Παντοῦ ὅμως ἐδημιουργοῦντο μικροσυμπλοκαὶ μὲ ἀτάκτους Τούρκους. Αὕται ἔλαβον μεγαλυτέραν ἔκτασιν εἰς τὸ Αϊδίνιον.

῎Ηδη ἐδόθη ἡ ἄδεια εἰς τὸν ἑλληνικὸν στρατὸν νὰ καταλάβῃ τὴν Δυτ. Θράκην, ἀργότερον δὲ νὰ προελάσῃ πρὸς τὴν Ἀνατ. Θράκην (᾽Ιούνιος 1920). Κατελήφθη ἡ Ἀδριανούπολις καὶ ὁλόκληρος ἡ Ἀνατ. Θράκη.

῾Ο Βενιζέλος ἐκόμιζεν εἰς τὴν ῾Ελλάδα τὴν ὑπογραφὴν τῆς συνθήκης τῶν Σεβρῶν, ἡ ὁποία ἦτο ἡ λαμπροτέρα ἀπὸ ὅσας ὑπέγραψαν οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τῆς έποχῆς τῆς ἀνεξαρτησίας των. Εἰς τὴν Λυὼν (Γαλλίας) ἐγένετο δολοφονικὴ ἀπόπεὶρα ἐναντίον του ἀπὸ αποτάκτους ἀξιωμιχτικούς. Τοῦτο ἐπέτρεψεν εἰς πολλοὺς ἐχθροὺς τῆς Ἑλλάδος νὰ χαίρωνται, διότι συνεχίζεται ὁ διχασμός. Κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον ἦτο ἀδύνατον ἡ Ἑλλὰς νὰ πραγματοποιήσῃ τὰς διεκδικήσεις, αἱ ὁποῖαι τῆς ἀνεγνωρίσθησαν.

Ἀργότερον (᾽Οκτώβρὶος 1920) ἀπέθανεν ὁ βασιλεὺς Ἀλέξανδρος, ἀπὸ δηλητηρίασιν μιᾶς πληγῆς, τὴν ὁποίαν τοῦ ἐπροξένησε πίθηκος. ᾽Ετέθη ζήτημα διαδοχῆς του καὶ οἱ Ἕλληνες, κατὰ τὰς τότε ἐκλογάς, ἐμοιράσθησαν εἰς Βασιλικοὺς καὶ Βενιζελικούς. ῾Ο Βενιζέλος ἔχασε τὰς ἐκλογάς.

2.    ῾Η ἐπάνοδος τοῦ Κωνσταντίνου

Μετὰ τὰς έκλογὰς ἔγινε τυπικὸν δημοψήφισμα καὶ ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἐπέστρεψεν εἰς τὰς Ἀθὴνας (6 Δ/βρίου 1920).

Τὴν ἐποχὴν αὐτὴν οὐδεὶς ἐκ τῶν συμμάχων εἶχε συμφέρον νὰ βοηθήσῃ τὴν ῾Ελλάδα. Οἱ ᾽Ιταλοὶ εἶχον ἀνησυχήσει ἀπὸ τὴν δημιουργουμένην Μεγάλην ῾Ελλάδα. Οἱ Γάλλοι εἶχον οἰκονομικὰ συμφέροντα μὲ τὴν παλαιὰν Τουρκίαν. Οἱ Ἄγγλοι ἐφοβοῦντο τὴν ἀντίδρασιν τῶν μουσουλμάνων τῶν Ἰνδιῶν ἀπὸ τὸν διαμελισμὸν τῆς Τουρκίας. Ὅλοι ἐθεώρουν τὴν ἐπάνοδον τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου ὡς στροφὴν πρὸς τὴν Γερμανίαν. Οἱ Ρῶσοι καὶ οἱ Γάλλοι ἤρχισαν νὰ προσφέρουν ἐπισήμως ὅπλα πρὸς τὸν Κεμάλ.

Εἰς τὰς ἀρχὰς τοῦ 1921 μετέβη ὁ Κωνσταντῖνος εἰς Σμύρνην διὰ νὰ τονώσῃ τὸ ἠθικὸν τοῦ ἀγῶνος. Ἀλλ’ ἤδη ἡ κατάστασις δὲν ἦτο εὐνοϊκή. Τὸ ἔθνος δὲν ἐμάχετο πλέον ἡνωμένον. Ὁ ἴδιος ὁ βασιλεὺς δὲν ἦτο ὁ στρατηλάτης τοῦ ἐνδόξου 1912-1913. Εἶχε ταλαιπωρηθῆ τόσον έν τῷ μεταξύ.

Παρὰ ταῦτα τὸν ᾽Ιούνιον τοῦ 1921 ἤρχισεν ἡ μεγάλη ἐπίθεσις. Ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς κατέλαβε τὸ Ἀφιὸν Καρὰ - Χισσὰρ καὶ τὴν Κιουτάχειαν κατόπιν σκληρῶν μαχῶν. Κατέλαβε καὶ τὸ ᾽Εσκὶ Σεχὶρ καὶ ἐβάδισε πρὸς τὴν Ἄγκυραν. ᾽Ηκολούθησε μίαν πορείαν δυσχερῆ μέσα ἀπὸ ἔρημον, χωρὶς καλὸν ἐφοδιασμόν. ῎Εδωσε μάχας παρὰ τὸν Σαγγάριον καὶ κατόπιν ὑπεχώρησε πρὸς τὴν ἀσφαλεστέραν γραμμὴν Ἀφιὸν Καρὰ Χισσὰρ - ᾽Εσκὶ Σεχίρ.

Οἱ ἀγῶνες ἐκεῖνοι τοῦ στρατοῦ μας ἦσαν ἀπὸ τοὺς λαμπροτέρους μετὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν. ῟Ητο μία ἀληθὴς ἐποποιΐα. Ἀλλὰ ἡ Μ. Ἀσία δὲν εἶχε τέλος. Μόνοι, διχασμένοι καὶ ἀβοήθητοι οἱ ῞Ελληνες ἦτο ἀδύνατον νὰ ἐπιτύχουν. Ὁ Κεμὰλ προπαρεσκευάζετο δι’ ἀντεπίθεσιν. Τὴν ἤρχισε τὴν 13ην Αὐγούστου 1922.

3.    ῾Η Μικρασιατικὴ καταστροφή

Τὸ ἔθνος μας ὑφίστατο τὴν καταστρεπτικὴν ἐσωτερικὴν διάβρωσιν. Οἱ ῞Ελληνες στρατιῶται ἐπολέμουν ἀπὸ τοῦ 1912 καὶ εἶχον κουρασθῆ. ῾Ο Κεμὰλ ἐπέτυχε ρῆγμα τῆς ἑλληνικῆς γραμμῆς παρὰ τὸ Τουλοὺ Μπουνάρ. Τὸ ἀποτέλεσμα οὔτε καὶ ὁ ἴδιος τὸ εἶχε φαντασθῆ. Διεσπάσθη ὁλόκληρον τὸ μέτωπον.

Ἡκολούθησεν ἡ Μικρασιατικὴ καταστροφή, ἡ μεγαλυτέρα ἐξ ὅλων ὅσων ὑπέστη ὁ Ἑλληνισμὸς κατὰ τὴν μακραίωνα ἱστορίαν του.

Ἡ κατάρρευσις τοῦ μετώπου ὡδήγησεν εἰς τὴν ἐπανάστασιν τοῦ στρατοῦ, ὁ ὁποἷος ἐπέτυχε νὰ ἀποχωρήσῃ συντεταγμένος καὶ νὰ καταφύγῃ εἰς Χίον καὶ Λέσβον. Ἡγέται της ἦσαν ὁ Πλαστήρας, ὁ Γονατᾶς καὶ ὁ Φωκᾶς. ῾Ο βασιλεὺς Κωνσταντῖνος παρῃτήθη, ἀνεχώρησεν,εἰς τὸ ἐξωτερικὸν (29 Δ/βρίου 1922) καὶ ἀπεβίωσεν.

Μὲ ἔκτακτον στρατοδικεῖον κατεδικάσθησαν εἰς θάνατον καὶ ἐξετελέσθησαν οἱ πολιτικοὶ ἡγέται, ὡς πρωταίτιοι τῆς ἦττης. Ἄλλο καὶ αὐτὸ φαινόμενον τῆς ἐποχῆς, τὸ ὁποῖον ὅμως συνεκίνησε βαθύτατα τὸ ἐσωτερικὸν καὶ τὸ ἐξωτερικόν. ῾Ο στρατηγὸς Πάγκαλος ἠσχολήθη μὲ τὴν ὀργάνωσιν τῆς στρατιᾶς τοῦ Ἕβρου καὶ ἔσπευσεν ἀδικαιολογήτως εἰς τὴν ἐκκένωσιν τῆς Ἀνατ. Θράκης. Μὲ τὴν συνθήκην τῆς Λωζάννης τὰ ἑλληνικὰ σύνορα περιωρίσθησαν εἰς τὸν ῞Εβρον.

4.   ῾Η ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν

῾Η συνθήκη τῆς Λωζάννης προέβλεπε τὴν ἀνταλλαγὴν τῶν πληθυσμῶν καὶ τοῦτο ἀποτελεῖ θλιβερὰν σελίδα τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Ὁ ῾Ελληνισμὸς τῆς ᾽Ιωνίας, τῆς Θράκης καὶ τοῦ Πόντου ἐτερμάτισε τὴν μακραίωνα ἱστορίαν του, μίαν ἱστορίαν πλήρη ζωτικότητος καὶ ἐνδοξοτάτων σελίδων.

Οἱ Ἕλληνες τῆς Ἀνατ. Θράκης καὶ ὅσοι ἐπέζησαν τῆς καταστροφῆς εἰς τὴν Μ. Ἀσίαν ἔπρεπε νὰ ἀνταλλαγοῦν μὲ μουσουλμάνους τῆς ᾽Ηπείρου, τῆς Μακεδονίας καὶ οἱωνδήποτε χωρῶν τῆς ῾Ελλάδος. ῾Η μόνη ἐξαίρεσις ἔγινε μὲ τοὺς ῞Ελληνες τῆς Κων/πόλεως, οἱ ὁποῖοι παρέμεναν ἐκεῖ ἔναντι τῶν Τούρκων τῆς Δυτ. Θράκης.

Πρέσθετοι ὑπηρεσίαι ἐδημιουργήθησαν τότε εἰς τὴν ῾Ελλάδα διὰ τὴν ἐγκατάστασιν ἐκατοντάδων χιλιάδων ὁμοεθνῶν προσφύγων καὶ τήν ἐκκαθάρισιν τῶν περιουσιῶν των, ὡς καὶ ἐκείνων τῶν Τούρκων.

5.   Τὸ προσφυγικὸν πρόβλημα

Μὲ τὴν ἄτακτον ὑποχώρησιν τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἐκ Μ. Ἀσίας ἡ θέσις τῶν ἐκεῖ ῾Ελλήνων κατέστη τραγικὴ. Οἱ περισσότεροι ἔφυγαν μὲ οἱονδήποτε μεταφορικὸν μέσον πρὸς τὴν ῾Ελλάδα. Πολλοὶ ἐσφάγησαν ὑπὸ τοῦ μαινομένου ὄχλου. Αἱ μεγαλύτεραι σφαγαὶ ἔγιναν εἰς τὴν Σμύρνην μεταξὺ δὲ τῶν θυμάτων ἦτο καὶ ὁ μητρπολίτης Χρυσόστομος.

Μὲ τὴν ἀνταλλαγὴν τῶν πληθυσμῶν συνεκεντρώθησαν εἰς τὴν ῾Ελλάδα περὶ τὸ 1 1/2 ἐκατ. πρόσφυγες. Διὰ τὴν ἀντιμετώπισιν τοῦ προβλήματος τῆς ἀποκαταστάσεως τόσων προσφύγων ἡ Ἑλλὰς ἐζὴτησε τὴν μεσολάβησιν τῆς Κοινωνίας τῶν ᾽Εθνῶν (Κ.Τ.Ε.) πρὸς σύναψιν δανείου. Τοῦτο διεχειρίσθη ἡ «᾽Επιτροπὴ Ἀποκαταστάσεως Προσφύγων», ἦτις ἐξηρτᾶτο ἀπὸ τὴν Κ.Τ.Ε. Οὕτως ἀπεκατεστάθησαν οἱ γεωργοὶ πρόσφυγες, οἱ ὁποῖοι ἔλαβον καὶ τὰ ἀπαραίτητα γεωργικὰ ἐργαλεῖα καὶ ζῶα. Τὸ κράτος ἐξ ἄλλου ἀνήγειρε περὶ τοὺς 40 συνοικισμοὺς διὰ τὴν ἐγκατάστασιν τῶν ὑπολοίπων προσφύγων εἰς τὰς κυριωτέρας πὸλεις τῆς ῾Ελλάδος.

Μὲ τὴν ἐγκατάστασιν τῶν προσφύγων μετεβλήθη ἠ σύνθεσις τοῦ πληθυσμοῦ τῆς ῾Ελλάδος, ἰδίως ἀπὸ ἐθνολογικῆς ἀπόψεως. Τοῦτο παρετηρήθη κυρίως εἰς τὴν Μακεδονίαν, ἡ ὁποία μὲ τὴν ἀναχώρησιν τῶν Τούρκων καὶ τὴν ἐγκατάστασιν προσφύγων ἀπέκτησεν ἀμιγῆ ἑλληνικὸν πληθυσμὸν.

Περίληψις

Οἱ Ἕλληνες κατέλαβον τὴν Θράκην καὶ τὴν περὶ τὴν Σμύρνην περιοχὴν (1920). Ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς ἐπροχώρησε μέχρι τῆς Ἀγκύρας, ἀλλὰ δὲν ἡδυνήθη νὰ κρατηθῇ καὶ ἐξεκένωσε τὴν Μ. Ἀσίαν. Τὸν ἠκολούθησαν καὶ οἱ Ἕλληνες κάτοικοι, οἱ ὁποῖοι κατέφυγον ὡς πρόσφυγες εἰς τὴν Ἑλλάδα.

Ἐρωτήσεις

1.    Διατὶ οἱ Ἕλληνες μετέβησαν εἰς Σμύρνην;

2.    Διατὶ δὲν ἐφηρμὸσθη ἡ συνθήκη τῶν Σεβρῶν;

3.    Πῶς θὰ ἦτο ἡ Ἑλλὰς μὲ τὴν ὁμόνοιαν;

4.    Τὶ εἶναι ἡ Μικρασιατικὴ καταστροφὴ;

5.    Ποῖοι μαθηταὶ ἔχουν γονεῖς προσφυγικῆς καταγωγῆς;

Ἐργασίαι

Σημειώσατε εἰς τὸν χάρτην σας τὴν πρόοδον τῆς Μικρασιατικῆς ἐκστρατείας.