Ἡ παράδοσις τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν

ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ Ξ. ΕΛΕΟΠΟΥΛΟΥ 
& ΚΑΛΛΙΡΡΟΗΣ Ν. ΕΛΕΟΠΟΥΛΟΥ 

Τὰ πρῶτα μικρὰ ἔτη εἰς τὴ ῾Ελλάδα ἀπηγγέλοντο μὲ συνοδείαν κιθάρας, εἴτε ἀπὸ τὸν ἴδιον τὸν ποιητήν, εἴτε ἀπὸ ἄλλον εἰδικὸν εἰς τήν ἐπικὴν ἀπαγγελίαν. Οἱ τοιοῦτοι ἐλέγοντο ἀοιδοὶ καὶ συνήθως ἐμισθώνοντο εἰς τὰς ἡγεμονικὰς αὐλάς, ὅπου ἀπελάμβανον ἐξαιρετικῶν τιμῶν. Τὸ ἔργον των ἦτο νὰ ποικίλλουν τὰ συμπόσια τῶν κυρίων των ἀπαγγέλοντες ἐπικὰ τεμάχια, τὰ ὁποῖα ἢ ἐξέλεγον αὐτοὶ ἢ τούς ὑπεδεικνύοντο ἀπὸ τοὺς παρισταμένους. Πρὶν ἀρχίση ὁ ἀοιδός, «ἀνεβάλλετο», δηλ. ἔκρουε ἐπ’ ὀλίγον τὴν φόρμιγγα (κιθάραν), διὰ νὰ ἐπέλθῃ σιωπὴ καὶ διά νὰ κανονίση τὸν ρυθμὸν τῆς ἀπαγγελίας. Τέλος δὲ ἤρχιζε ν’ ἀπαγγέλλη τοὺς ἐπικοὺς στίχους μὲ τὴν ὑπόκρουσιν τοῦ μουσικοῦ ὀργάνου καὶ μὲ θερμὴν καὶ ἐκφραστικὴ φωνὴν καταγοητεύων τοὺς ἀκροατάς του.

᾽Εφόσον ὅμως τὰ ἐπη ἐγίνοντο ἐκτενέστερα, οἱ ἀπαγγέλλοντες ἐξέλεγον ὡρισμένα μέρη ἀπὸ αὐτὰ καὶ τὰ συνήρμοζον μὲ τὴν ἰδικήν των καλαισθησίαν. Οἱ ἀπαγγέλλοντες κατ’ αὐτὸν τόν τρόπον ὠνομάσθησαν ραψῳδοί. Σὺν τῷ χρόνῳ δὲ ἐγκατελείφθη ἐντελῶς ἡ χρῆσις μουσικοῦ ὀργάνου εἰς τὰς ἐπικὰς ἀπαγγελίας καὶ ὁ ραψῳδὸς ἐκράτει μόνον ράβδον, διὰ νὰ κανονίζη τόν ρυθμόν.

᾽Επὶ αἰῶνας ὁλοκλήρους τὰ ὁμηρικὰ ἔπη παρεδίδοντο κατ’ αὐτόν τὸν τρόπον, χωρὶς νὰ ὑπάρχουν ἐπίσημα αὐτῶν κείμενα. Τοιουτοτρόπως ἐξηγεῖται καὶ τὸ γεγονός, ὄτι ἔγιναν τόσαι προσθῆκαι καὶ ἐπεκτάσεις εἰς τὴν ἀρχικὴν σύνθεσιν τοῦ ποιητοῦ. Ἄν δηλ. ὁ ῥαψῳδὸς ἦτο συγχρόνως καὶ ποιητὴς ἢ ἔστω ἂν εἶχε δεξιότητα εἰς τὴν στιχουργίαν, ἠδύνατο νὰ διαρρυθμίση τὸ ἀπαγγελλόμενον τεμάχιον ἀναλόγως τῶν περιστάσεων καὶ τῶν προσώπων, τὰ ὁποῖα ἀπετέλουν τὸ ἀκροατήριον. Διὰ τὸν λόγον αὐτὸν ἐθεωρήθη ἀναγκαῖον κατὰ τοὺς ἱστορικοὺς χρόνους νὰ καταγραφοῦν ἐπὶ τέλους τὰ ὁμηρικὰ ποιήματα. Φαίνεται ὄτι πρῶτος ὁ Σόλων διέταξε ν’ ἀπαγγέλλωνται ὑπὸ τῶν ῥαψῳδῶν ἐπὶ τῆ βάσει γραπτοῦ κειμένου. ῎Ηδη λοιπὸν περὶ τὰ τέλη τοῦ 6ου π.Χ. αἰῶνος εἶχον ἤδη καταγραφῆ τὰ ὁμηρικὰ ποιήματα.

῎Εκτοτε ἀντεγράφοντο καὶ διετηροῦντο εἰς τὴν μορφήν, τὴν ὁποίαν ἔχουν σήμερον. Εἰς τὰς πόλεις ἐπεβάλλετο ἡ ἀνάγνωσις τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν εἰς τα σχολεία. Καθόλην την ἀρχαιοτητα ἡ ἠθικὴ καὶ διανοητικὴ μόρφωσις τῶν ῾Ελλήνων ἐβασίζετο εἰς τα ἰδεώδη τοῦ Ὁμήρου. ῾Η ἐκ τῆς ἀναγνώσεώς των συγκίνησις ἐγονιμοποίει εἰς καταπληκτικὸν βαθμὸν τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα. Ἡ μεγάλη μάλιστα ποιητικὴ τέχνη τῶν κλασσικῶν χρόνων ἐνεπνέετο πάντοτε ἀπὸ τὸν Ὅμηρον. Ἀλλὰ καὶ μετὰ τόσους αἰῶνας ἀναγνωρίζεται τὸ κάλλος καὶ ἡ μορφωτικὴ δύναμις τῶν δύο τούτων ἐπῶν, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν καύχημα τῆς ἑλληνικῆς ποιήσεως καὶ δίδαγμα ὁλοκλήρου τῆς ἀνθρωπότητος.