Η ΠΑΛΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΟΣ

Α. ΛΑΖΑΡΟΥ - Δ. ΧΑΤΖΗ

 

1.   ΤΑ ΑΙΤΙΑ

Μὲ τὴν κατάκτησιν τῆς Ἰταλίας ἡ Ρώμη ἔγινε μεγάλη δύναμις καὶ ἤρχισε νὰ ἔχῃ βλέψεις εἰς τὴν θάλασσαν. Αὐτὸ τὴν ἔφερεν εἰς σύγκρουσιν μὲ τὸν πλησιέστερον γείτονά της, τὴν Καρχηδόνα . Ἀφορμὴν εἰς τὴν σύγκρουσιν ἔδωσεν ἡ Σικελία, τὴν ὁποίαν οἱ Ρωμαῖοι ἐθεώρουν ὡς φυσικὴν προέκτασιν τῆς ἰταλικῆς χερσονήσου, ἐνῷ διὰ τοὺς Καρχηδονίους ἦτο σπουδαία βάσις τοῦ ἀποικιακοῦ των κράτους. Ὁ Πύρρος εἶχε διακρίνει τὴν μεγάλην σημασίαν, τὴν ὁποίαν εἶχεν ἡ μεγαλόνησος διὰ τοὺς δύο λαούς, καὶ διὰ τοῦτο, ὅταν ἔφευγε ἀπὸ αὐτήν, εἶπε: «Τί ὡραῖον πεδίον ἀγώνων ἀφήνομεν εἰς τοὺς Ρωμαίους καὶ τοὺ ς Καρχηδονίους!» Αἱ ἀντίζηλοι πόλεις ἐπάλαισαν πράγματι περισσότερον ἀπὸ ἕνα αἰῶνα (264-146) καὶ ἔγιναν τρεῖς μεγάλοι πόλεμοι, οἱ ὁποῖοι εἰς τὴν ἱστορίαν ὀνομάζονται Καρχηδονικοὶ πόλεμοι .

2.   Η ΚΑΡΧΗΔΩΝ

Ἡ Καρχηδὼν ἦτο φοινικικὴ ἀποικία τῆς Τύρου καὶ ἱδρύθη περὶ τὸ 808 π.Χ. εἰς τὴν θέσιν τῆς σημερινῆς Τύνιδος. Εἶχε θέσιν ἐξαίρετον. Εὑρίσκετο ἐπάνω εἰς λόφον εἰς τὸ κέντρον μιᾶς χερσονήσου καὶ ἀπὸ τὸν ἀσφαλῆ της λιμένα ἐξουσίαζε τὸ μεταξὺ τῆς Σικελίας καὶ Ἀφρικῆς στενόν, τὸ ὁποῖον ἑνώνει τὰς δύο μεγάλας λεκάνας τῆς Μεσογείου. Μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς μητροπόλεως Τύρου, ἡ Καρχηδὼν ἐτέθη ἐπὶ κεφαλῆς ὅλων τῶν φοινικικῶν πόλεων, αἱ ὁποῖαι ἦσαν εἰς τὰ παράλια τῆς Ἱσπανίας, τῆς Ἀφρικῆς, τῆς Σικελίας, τῆς Σαρδηνίας καὶ τῶν Βαλεαρίδων νήσων. Τέλος, ἐσχημάτισεν εἰς τὴν Ἀφρικὴν ἐκτεταμένον κράτος, ἀφοῦ ὑπέταξε τὰς ἰθαγενεῖς φυλὰς μέχρι τῶν Ἡρακλείων στηλῶν καὶ τῶν συνόλων τῆς Αἰγύπτου.

Οἱ Καρχηδόνιοι ἐπλούτησαν ἀπὸ τὸ ἐμπόριον καὶ τὴν ναυτιλίαν, ἐδημιούργησαν ἰσχυρὸν πολεμικὸν στόλον καὶ ἐκόσμησαν τὴν πόλιν των μὲ ὡραιότατα οἰκοδομήματα. Δικαίως ἔλεγον ὅτι ἡ Καρχηδὼν ἦτο ἡ πλουσιωτέρα πόλις τοῦ ἀρχαίου κόσμου καὶ ἡ ἰσχυροτέρα ναυτικὴ δύναμις τῶν χρόνων της. Τὸ κράτος ἐκυβέρνων οἱ πλούσιοι ἔμποροι, οἱ ὁποῖοι ἐκράτουν τὸν λαὸν μακρὰν τῆς διοικήσεως καὶ τὸν ἐπετὴρουν αὐστηρῶς. Τὴν ἐξουσίαν εἶχε κυρίως τὸ συμβούλιον τῶν 100, δηλαδὴ ἡ σύγκλητος τῆς Καρχηδόνος.

Οἱ Καρχηδόνιοι δὲν εἶχον ἐθνικόν στρατόν, ἀλλὰ ξένον μισθοφορικόν. Μόνον οἱ ἀξιωματικοὶ ἦσαν Καρχηδόνιοι. Ἐστηρίζοντο ὅμως εἰς τὸ πολυπληθὲς ναυτικόν των, τὸ ὁποῖον ἀπετελεῖτο ἀπὸ τὰ τελειότερα πλοῖα τῆς ἐποχῆς, ἀπὸ πεντήρεις.

3.   Ο ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ἀφορμὴ καὶ κύριον θέατρον τοῦ πρώτου Καρχηδονικοῦ πολέμου ἦτο ἡ Σικελία. Δὲν γνωρίζομεν ἀκριβῶς τὰς λεπτομερείας του, ἀλλ’ εἶναι βέβαιον, ὅτι οἱ ἀντίπαλοι ἐπάλαισαν μὲ πεῖσμα 23 ἔτη εἰς τὴν ξηρὰν καὶ εἰς τὴν θάλασσαν.

Οἱ Ρωμαῖοι ἐπεκράτησαν εἰς τὴν ξηρὰν καὶ περιώρισαν τοὺς Καρχηδονίους εἰς τὸ δυτικὸν ἄκρον τῆς νήσου. Ἦτο φανερὸν ὅμως ὅτι ὁ πόλεμος δὲν θὰ ἐτελείωνεν, ἐφόσον οἱ Καρχηδόνιοι ἐξουσίαζον τὴν θάλασσαν. Οἱ Ρωμαῖοι λοιπὸν κατεσκεύασαν στόλον ἀπὸ 130 πλοῖα καὶ ὁ ὕπατος Γάιος Δουίλιος ἐνίκησε τοὺς Καρχηδονίους. Μετὰ τὴν ἐπιτυχίαν αὐτὴν οἱ Ρωμαῖοι ἔλαβον θάρρος καὶ ἔστειλαν στρατὸν εἰς τὴν Ἀφρικὴν ὑπὸ τὸν Ρήγουλον . Ἀλλὰ τὸν μισθοφορικὸν στρατὸν τῆς Καρχηδόνος διωργάνωσεν ὁ ἐξόριστος Σπαρτιάτης Ξάνθιππος καὶ οἱ ἰθαγενεῖς, εἰς τοὺς ὁποίους εἶχον ἐλπίσει οἱ Ρωμαῖοι, δὲν ἐκινήθησαν. Ὁ Ρήγουλος ἐνικήθη καὶ ᾐχμαλωτίσθη (255).

Μετὰ τὴν μεγάλην αὐτὴν ἀποτυχίαν τῶν Ρωμαίων ὁ πόλεμος πάλιν περιωρίσθη εἰς τὴν Σικελίαν. Οἱ Καρχηδόνιοι εἶχον στείλει τὸν δραστήριον στρατηγὸν Ἁμίλκαν Βάρκαν , ὁ ὁποῖος ἀντέταξε ζωηρὰν ἀντίστασιν. Τέλος ὅμως οἱ Ρωμαῖοι κατεσκεύασαν νέον στόλον καὶ εἱς τὰς δυτικὰς ἀκτὰς τῆς Σικελίας κατέστρεψαν τὸν καρχηδονικὸν στόλον (241). Οἱ Καρχηδόνιοι, κουρασμένοι, ἐζήτησαν εἰρήνην. Παρέδωσαν τὴν Σικελίαν καὶ τὰς πέριξ νήσους καὶ ἐπλήρωσαν μεγάλην πολεμικὴν ἀποζημίωσιν (241).

4.   ΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Ἡ εἰρήνη διήρκεσε 23 ἔτη (241-218) καὶ ἦτο μόνον προσωρινὴ ἀνακωχή. Κατὰ τὸ διάστημα αὐτῆς συνέβησαν μερικὰ ἀξιοσημείωτα γεγονότα.

᾽Αμέσως μετά την εἰρήνην, εἰς την Καρχηδόνα ἐστασίασαν οἱ μισθοφόροι καὶ οἱ ἰθαγενεῖς. Οἱ Ρωμαῖοι ἐπωφελήθησαν ἀπὸ τὸν κίνδυνον, τὸν ὁποῖον διέτρεξε τότε ἡ Καρχηδών, καὶ ἐκυρίευσαν δύο ἄλλας νήσους, τὴν Σαρδηνίαν καὶ τὴν Κορσικήν .

῾Ο ὁνομαστὸς καὶ γνωστὸς στρατηγὸς ῾Αμίλκας Βάρκας ἐτέθη ἐπὶ κεφαλῆς μιᾶς μερίδος, ἡ ὁποία ἤθελε νὰ κάμῃ τὸ πολίτευμα τῆς Καρχηδόνος δημοκρατικόν, νὰ καταρτίσῃ ἐθνικὸν στρατόν, ὅπως καὶ ἡ Ρώμη, καὶ νὰ ἐκδικηθῇ τοὺς Ρωμαίους.

Κυβέρνησις, διὰ νά τὸν ἀπομακρύνῃ, τὸν ἔστειλεν εἰς τὴν ῾Ισπανίαν. ᾽Εκεῖ ὁ ῾Αμίλκας ἐκυρίευσε τὴν νοτιοανατολικὴν ῾Ισπανίαν καὶ ἵδρυσεν ἀληθινὸν κράτος. Τὸ ἔργον του ἐσυνέχισεν ὁ υἱός του ᾽Αννίβας, ὁ ὁποῖος ἦτο προωρισμένος νὰ ἀποκτήσῃ μεγάλην δόξαν.

Οἱ Ρωμαῖοι εἰς τὸ διάστημα αὐτὸ εἶχον σημαντικὰς ἐπιτυχίας. ᾽Εκυρίευσαν τὴν ᾽Εντεῦθεν τῶν ῎Αλπεων Γαλατίαν (225 - 218), ἐκαθάρισαν τὴν ᾽Αδριατικὴν ἀπὸ τοὺς ᾽Ιλλυριοὺς πειρατὰς καὶ ἔκαμαν συμμάχους τὰς ἑλληνικὰς πόλεις ᾽ Απολλωνίαν, ᾽Επίδαμνον καὶ Κέρκυραν . Τὸ τελευταῖον τοῦτο ἀνησύχησε πολὺ τὸν βασιλέα τῆς Μακεδονίας καὶ ἤρχισαν αἱ πρῶται προστριβαὶ μεταξὺ Μακεδονίας καὶ Ρώμης.

5.   Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (218 - 201)

῾Η ἀφορμὴ διά νέον πόλεμον μεταξὺ Ρώμης καὶ Καρχηδόνος δὲν ἤργησε νὰ δοθῇ. ῾Ο ᾽Αννίβας, ἀφοῦ κατέκτησε τὴν ῾Ισπανίαν μέχρι τοῦ ποταμοῦ ῎Ιβηρος, ἐπολιόρκησε τὴν πόλιν Ζάκανθαν, ἡ ὁποία ἦτο σύμμαχος τῆς Ρώμης. Οἱ Ρωμαῖοι ἠθέλησαν νὰ προστατεύσουν τὴν πόλιν, ἀλλ᾽ ὁ ᾽Αννίβας ἀπέκρουσε τὴν ρωμαϊκὴν ἀνάμειξιν καὶ ἐκυρίευσε τὴν πόλιν μετὰ ὀκτάμηνον πολιορκίαν (219). ῾Ο πόλεμος τότε ἐκηρύχθη τὸ 218. ῾Ο δεύτερος Καρχηδονικὸς πόλεμος εἶναι ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους καὶ δραματικωτέρους τῆς ἱστορίας.

6.   Ο ΑΝΝΙΒΑΣ

῞Ηρως τοῦ μεγάλου αὐτοῦ πολέμου εἶναι ὁ ᾽ Αννίβας . ᾽Εγεννήθη τὸ 247 καὶ ἐξεπαιδεύθη ὑπὸ τοῦ πατρός του, ὁ ὁποῖος τοῦ ἐνέπνευσεν ἄσπονδον μῖσος κατὰ τῶν Ρωμαίων. Εἰς πολὺ μικρὰν ἡλικίαν ἦλθεν εἰς τὴν ῾Ισπανίαν καὶ ὑπηρέτησεν ὡς ἀξιωματικὸς μέχρι τοῦ 221, ὁπότε ἀνεκηρύχθη ὑπὸ τοῦ στρατοῦ στρατηγός.

῾Η φύσις εἶχε προικίσει τὸν ᾽Αννίβαν μὲ ἐξαιρετικὰ προτερήματα. ῏Ητο τολμηρὸς εἰς τὰς ἐπιχειρήσεις καὶ ψύχραιμος εἰς τοὺς κινδύνους, καὶ διὰ τοῦτο ἐκέρδισε τὴν λατρείαν καὶ ἀφοσίωσιν τοῦ στρατοῦ. ᾽Ακαταπόνητος εἰς τοὺς κόπους, εἰς τὴν ἀϋπνίαν καὶ εἰς τὰς στερήσεις, συνεμερίζετο ὅλας τὰς περιπετείας τῶν στρατιωτῶν του καὶ πρῶτος ἔδιδε τὸ παράδειγμα αὐστηρᾶς στρατιωτικῆς ἀγωγῆς. Διὰ τοῦτο ἐγοήτευε τοὺς στρατιώτας του καὶ τοὺς ἔσυρεν ὅπου ἤθελε.

᾽Αλλ’ ὁ ᾽Αννίβας εἶχε κυρίως τὰ προσόντα μεγάλου στρατηγοῦ. ῎Ηξευρε νὰ παρασύρῃ τὸν ἐχθρὸν ὅπου ἤθελεν, ἐλάμβανε καὶ ἐξετέλει μὲ ταχύτητα καταπληκτικὴν τὰς πλέον τολμηρὰς ἀποφάσεις, ποτὲ δὲν ἔχανε τὸ θάρρος του καὶ εἰς τὰς δυσμενείας τῆς τύχης συνήθιζε νὰ ὑπομένῃ. ῾Υπῆρξεν ἀπὸ τοὺς ἀξιολογωτέρους πολεμιστὰς τῆς ἀρχαιότητος, συγκεντρώνων τὴν πονηρίαν τοῦ Φιλίππου καὶ τὴν ἀνδρείαν τοῦ Μ. ᾽Αλεξάνδρου. Θεωρεῖται ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγίστους στρατηγοὺς ὅλων τῶν ἐποχῶν.

7.   Η ΔΙΑΒΑΣΙΣ ΤΩΝ ΑΛΠΕΩΝ

Ὁ ᾽Αννίβας ἐσκέφθη νὰ μεταφέρῃ τὸν πόλεμον εἰς τὴν ᾽Ιταλίαν. Τὴν ἄνοιξιν τοῦ 218 ἐπέρασε τὸν ῎Ιβηρα, τὰ Πυρηναῖα καὶ ἔφθασεν εἰς τὸν Ροδανὸν ποταμὸν μὲ ἀξιόλογον στρατὸν ἀπὸ 5Ο χιλ. πεζοὺς καὶ 9 χιλ. ἱππεῖς. Περίπου 4Ο πολεμικοὶ ἐλέφαντες παρηκολούθουν τὸ στράτευμα, διὰ νὰ χρησιμεύουν ὡς προχώματα κατὰ τοῦ ἐχθροῦ, νὰ διασποῦν τὰς τάξεις του καὶ τέλος διὰ νὰ θραύουν μὲ τὸν ὄγκον τοῦ σώματός των τὸ ρεῦμα τῶν ποταμῶν καὶ νὰ διευκολύνουν τὴν διάβασιν. Κατόπιν ὁ ᾽Αννίβας ἐπέρασε τὸν Ροδανὸν ποταμὸν καὶ τὸν ᾽Οκτώβριον εὑρίσκετο εἰς τὰ ὀροπέδια τῶν ῎Αλπεων. ᾽Απὸ τὸν σημερινὸν μικρὸν ῞Αγιον Βερνάρδον, καθὼς ὑποθέτουν, ὁ καρχηδονικὸς στρατός, κατόπιν ἀπεριγράπτων δυσκολιῶν, κατέβη εἰς τὴν ᾽Ιταλίαν. ῾Υπέστη ὅμως τρομερὰς ἀπωλείας καὶ ἔμειναν μόνον 2Ο χιλ. πεζοί, 5 χιλ. ἱππεῖς καὶ 2Ο ἐλέφαντες.

8.   ΑΙ ΠΡΩΤΑΙ ΝΙΚΑΙ

῾Ο ὕπατος Κορνήλιος Σκιπίων ἐνόμιζε τὸν ᾽Αννίβαν ἐξηντλημένον καὶ ἔσπευσε νὰ τὸν συναντήσῃ, ἀλλ’ ἡτττήθη παρὰ τὸν παραπόταμον τοῦ Πάδου Τίκινον . Εἰς δευτέραν μάχην εἰς τὸν παραπόταμον Τρεβίαν ὁ ᾽Αννίβας ἐπέφερε τελείαν καταστροφήν εἰς τὸν ρωμαϊκὸν στρατὸν (Δεκέμβριος 218). Αἱ νῖκαι αὐταὶ περιέβαλον μὲ δόξαν τὸ πρόσωπον τοῦ ᾽Αννίβα. ῞Ολη ἡ ἄνω ᾽Ιταλία προσεχώρησεν εἰς αὐτὸν καὶ 20 χιλ. Γαλάται ἐνίσχυσαν τὸν στρατόν του.

Οἱ Ρωμαῖοι ἐπεχείρησαν μὲ δύο στρατιὰς νὰ ἐμποδίσουν τὴν κάθοδον τοῦ ᾽Αννίβα εἰς τὴν μέσην ᾽Ιταλίαν. ᾽Αλλ’ ὁ Καρχηδόνιος στρατηλάτης ἐπέρασε τὰ ᾽Απέννινα ἀπὸ ἄλλα σημεῖα καὶ εὑρέθη εἰς τὰ νῶτα τοῦ ρωμαϊκοῦ στρατοῦ. ῾Ο ὕπατος Φλαμινῖνος παρεσύρθη ὑπὸ τοῦ πονηροῦ ᾽Αφρικανοῦ εἰς τὸ στενὸν μεταξὺ τῆς λίμνης Τρασιμένης καὶ τῶν παρακειμένων λοφίσκων καὶ μὲ τὸ μεγαλύτερον μέρος τοῦ στρατοῦ του κατεστράφη (217). Περίπου 15 χιλ. στρατιῶται ἐφονεύθησαν, χωρὶς νὰ προφθάσουν νὰ παραταχθοῦν εἰς μάχην.

9.   Ο ΦΑΒΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ

῾Ο δρόμος πρὸς τὴν Ρώμην ἦτο ἀνοικτός. ᾽Αλλ’ ὁ ᾽Αννίβας δὲν ἐθεώρησε φρόνιμον νὰ βαδίσῃ ἐναντίον αὐτῆς, ὅπως πρὸ 7Ο περίπου ἐτῶν καὶ ὁ Πύρρος. ῎Ηθελε πρῶτον νὰ ἀπογυμνώσῃ αὐτὴν ἀπὸ τοὺς συμμάχους της. ᾽Επέρασε λοιπὸν τὸ ὀρεινὸν Σάμνιον καὶ κατέβη εἰς τὴν Καμπανίαν, διὰ νὰ κυριεύσῃ τὴν Καπύην , σπουδαιοτάτην θέσιν διὰ τὰς ἐπιχειρήσεις του. ᾽Εν τῷ μεταξὺ εἰς τὴν Ρώμην ἐγίνοντο σοβαραὶ προετοιμασίαι. ᾽Εστρατολόγησαν νέον στρατὸν καὶ διώρισαν δικτάτορα τὸν Φάβιον Μάξιμον , ὁ ὁποῖος ἐφήρμοσε νέαν τακτικήν. ᾽Απέφευγε νὰ δώσῃ μάχην καὶ παρηκολούθει τὸν ἐχθρόν, προσπαθῶν νὰ τὸν ἐξαντλήσῃ μὲ αἰφνιδιαστικὰς ἐπιθέσεις καὶ μικροσυμπλοκάς. Διὰ τὴν τακτικὴν ταύτην ὠνομάσθη ὁ Φάβιος μελλητής .

10.                     ΑΙ ΚΑΝΝΑΙ (216)

Τὸ σχέδιον ὅμως τοῦ συνετοῦ δικτάτορος δὲν ἤρεσεν εἰς τοὺς Ρωμαίους καὶ πρὸ πάντων εἰς τοὺς συμμάχους ᾽Ιταλούς, οἱ ὁποῖοι ὑπέφερον ἀπὸ τὰς καταστροφὰς τῶν Καρχηδονίων. Διὰ τοῦτο τὸ ἑπόμενον ἔτος οἱ Ρωμαῖοι ἔπαυσαν τὸν δικτάτορα καὶ διώρισαν πάλιν δύο ὑπάτους, τὸν Αἰμίλιον Παῦλον καὶ τὸν Τερέντιον Βάρρωνα , εἰς τοὺς ὁποίους ἀνέθεσαν τὴν διοίκησιν τοῦ νέου μεγάλου στρατοῦ.

Οἱ ὕπατοι ὡδήγησαν τὸν ρωμαϊκὸν στρατὸν εἰς τὴν καταστροφήν. ῾Η μοιραία σύγκρουσις ἔγινε τὴν 2 Αὐγούστου 216 εἰς τὴν ἀμμώδη πεδιάδα τῆς ᾽Απουλίας, πλησίον τῆς πόλεως Κάνναι . ῾Η μάχη αὐτὴ εἶναι κλασσικὸν παράδειγμα κυκλώσεως διὰ τῶν πτερύγων καὶ τὸ ἀριστούργημα τῆς τακτικῆς τοῦ ᾽Αννίβα. ᾽Επύκνωσε τὰς πτέρυγας καὶ ἠραίωσε τὸ κέντρον, ἐνῷ οἱ Ρωμαῖοι εἶχον κάμει τὸ ἀντίθετον. ῾Ο ρωμαϊκὸς στρατὸς περιεκυκλώθη καὶ ἔπαθε τρομερὰν καταστροφήν. Τὸ ἥμισυ σχεδὸν ἐσφάγη, σημαντικὸν μέρος ἠχμαλωτίσθη καὶ μόλις 15 χιλ. ἐσώθησαν ὑπὸ τὸν Βάρρωνα. ῾Ο Αἰμίλιος Παῦλος καὶ σχεδὸν ὅλοι οἱ ἀξιωματικοὶ ἔπεσαν εἰς τὸ πεδίον τῆς μάχης.

Αἱ συνέπειαι της νίκης ἦσαν σοβαρωτάται. Αἱ πόλεις της κάτω Ἰταλίας παρεδόθησαν, ἡ Καπύη ἤνοιξε τὰς πύλας εἰς τὸν νικητήν. ῾Ο Φίλιππος τῆς Μακεδονίας ἔκλεισε συμμαχίαν μὲ τὸν ᾽Αννίβαν καὶ αἱ Συρακοῦσαι συνετάχθησαν μὲ τοὺς Καρχηδονίους. ῾Ο ᾽Αννίβας διεχείμασεν εἰς τὴν Καπύην.

11.                     Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ

Παρ ὅλας ὅμως τάς ἐπιτυχίας του ο ᾽Αννίβας δεν κατώρθωσε να ἐξεγείρῃ τὰς πόλεις τῆς μέσης ᾽Ιταλίας κατὰ τῶν Ρωμαίων. Οἱ Ρωμαῖοί ἀντιθέτως δὲν ἔχασαν τὸ θάρρος των, ἐδιπλασίασαν τὰς προσπαθείας των καὶ ἐπολιόρκησαν τὸ ὁρμητήριον τοῦ ᾽Αννίβα, τὴν Καπύην. ῾Ο ᾽Αννίβας πρὸς ἀντιπερισπασμὸν ἔκαμε τότε τὴν περίφημον πορείαν κατὰ τῆς Ρώμης, τὴν ὁποίαν ἐπλησίασε μέχρις ἑνὸς μιλίου (Hannibal ante portas). ᾽Αλλ’ ὁ ἀντιπερισπασμὸς ἀπέτυχε καὶ οἱ Ρωμαῖοι ἐκυρίευσαν τὴν Καπύην, τὴν ὁποίαν ἐτιμώρησαν σκληρότατα.

Εἰς τὴν Σικελίαν οἱ Ρωμαῖοι εἶχον μεγάλην ἐπιτυχίαν. Κατώρθωσαν νὰ κυριεύσουν τὰς Συρακούσας, παρὰ τὴν πεισματώδη ἀντίστασιν τῶν κατοίκων καὶ τὰ μηχανικὰ μέσα τοῦ περιφήμου μαθηματικοῦ ᾽ Αρχιμήδους , ὁ ὁποῖος μὲ τὰς ἐφευρέσεις του ἔκαιε τὰ ρωμαϊκὰ πλοῖα καὶ ἐματαίωνε τὰ σχέδια τῶν πολιορκητῶν (212). Τὸν Φίλιππον τῆς Μακεδονίας ἠμπόδισαν μὲ πλοιάρια νὰ στείλῃ βοήθειαν εἰς τὸν ᾽Αννίβαν.

᾽Αλλ’ ἡ κρίσις τοῦ μεγάλου πολέμου ἤρχισε νὰ φαίνεται κυρίως εἰς τὴν ῾Ισπανίαν. ῾Ο νεαρὸς στρατηγὸς Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων , υἱὸς τοῦ Σκιπίωνος, ὁ ὁποῖος μετὰ τὴν ἧτταν του εἰς τὸν Τρεβίαν εἶχε μεταφέρει τὸν πόλεμον εἰς τὴν ῾Ισπανίαν, κατώρθωσε τὸ 2Ο9 νὰ κυριεύσῃ τὴν πρωτεύουσαν τῶν Καρχηδονίων Καρθαγένην καὶ νὰ ἀποκτήσῃ φήμην μεγάλην. Τὴν ῾Ισπανίαν τότε ἐκυβέρνα ὁ ἀδελφὸς τοῦ Ἀννίβα ᾽Ασδρούβας, ὁ ὁποῖος ἔσπευσε νὰ φέρῃ ἐπικουρίας εἰς τὸν ἀδελφόν του εἰς τὴν ᾽Ιταλίαν. Οἱ Ρωμαῖοι ὅμως συνεκέντρωσαν ὅλας τὰς δυνάμεις ἐναντίον του καὶ εἰς τὸν μικρὸν ποταμὸν Μέταυρον , νοτίως τοῦ Ρουβίκωνος, κατέστρεψαν ἐξ ὁλοκλήρου τὸν στρατόν του (207). ῾Ο ἴδιος ὁ ᾽Ασδρούβας ἐφονεύθη. ῾Ο ᾽Αννίβας περιῆλθεν εἰς δύσκολον θέσιν. ῾Η κυβέρνησις τῆς Καρχηδόνος, τὴν ὁποίαν κατεῖχον οἱ ἀντιπολιτευόμενοι, ἄφησεν εἰς τὴν τύχην του τὸν μέγαν στρατηλάτην καθ’ ὅλον αὐτὸ τὸ διάστημα. ᾽Αφοῦ τέλος δὲν κατώρθωσε νὰ λάβῃ ἐνισχύσεις καὶ ἀπὸ τὸν ἀδελφόν του, ἦλθεν εἰς δυσκολωτάτην θέσιν καὶ ἠναγκάσθη νὰ ὑποχωρήσῃ εἰς τὴν Βρουττίαν.

12.                     Η ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΖΑΜΑΝ ΜΑΧΗ - Η ΕΙΡΗΝΗ

Οἱ Ρωμαῖοι, παρακινούμενοι τότε ἀπὸ τὸν Σκιπίωνα, τὸν νικητὴν τῆς ῾Ισπανίας, ὁ ὁποῖος ἐν τῷ μεταξὺ εἶχεν ἐπιστρέψει εἰς τὴν Ρώμην καὶ ἔγινεν ὕπατος εἰς ἡλικίαν 30 ἐτῶν, ἀπεφάσισαν νὰ μεταφέρουν τὸν πόλεμον εἰς τὴν ᾽Αφρικήν. Τὴν τολμηρὰν ἐπιχείρησιν ἀνέλαβεν ὁ ἴδιος ὁ Σκιπίων. Τὸ 2Ο4 ἀπεβιβάσθη βορείως τῆς Καρχηδόνος, πλησίον τῆς πόλεως ῾Υτίκης καὶ ἔλαβεν ὡς σύμμαχον τὸν βασιλέα τῆς Νουμιδίας, Μασσανάσην .

Οἱ Καρχηδόνιοι ἠναγκάσθησαν νὰ προσκαλέσουν τὸν ᾽Αννίβαν. ῾Η κρίσιμος μάχη ἐδόθη πλησίον τῆς Ζάμας εἰς τὴν κεντρικὴν Τύνιδα (σημ. Naragara) τὸ 202. Οἱ Καρχηδόνιοι ἔπαθαν τόσην καταστροφήν, ὥστε ὁ ᾽Αννίβας τοὺς συνεβούλευσε νὰ κλείσουν εἰρήνην καὶ ἀπεσύρθη εἰς τὰ κτήματά του.

῾Η εἰρήνη ὑπεγράφη τὸ 2Ο1 μὲ ὅρους βαρυτάτους. Οἱ Καρχηδόνιοι παρέδωσαν ὅλον τὸν πολεμικὸν στόλον ἐκτὸς 1Ο πλοίων, παρεχώρησαν ὅλας τὰς ἔξω τῆς ᾽Αφρικῆς κτήσεις, ὁ Μασσανάσης ἀνεγνωρίσθη ἀνεξάρτητος βασιλεὺς τῆς Νουμιδίας, ἀνέλαβον νὰ πληρώσουν εἰς διάστημα 5Ο ἐτῶν πολεμικὴν ἀποζημίωσιν 1Ο χιλ. ταλάντων (6Ο ἑκ. χρυσῶν δρχ.) καὶ δὲν εἶχον δικαίωμα νὰ ἐπιχειροῦν πόλεμον χωρὶς τὴν συγκατάθεσιν τῆς Ρώμης. Οἱ Ρωμαῖοι ἔδωσαν εἰς τὸν Σκιπίωνα τήν τιμητικὴν προσωνυμίαν ᾽ Αφρικανός .