Τὸ δόγμα Τρούμαν και αἱ μεταβολαὶ εἰς τὴν Ἑλλάδα

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΔΑΦΝΗ

Τὴν 21ην Φεβρουαρίου, ἡ βρεταννικὴ κυβέρνησις ἀνεκοίνωσεν εἰς τὴν ἀμερικανικὴν ὅτι ἀπὸ 1ης Ἀπριλίου 1947, θὰ ἦτο ὑποχρεωμένη νὰ διακόψη κάθε βοήθειαν πρὸς τὴν Ἑλλάδα καὶ νὰ ἀποσύρῃ διὰ λόγους οἰκονομιῶν, τὰ στρατεύματά της. Τρεῖς ἡμέρας προηγουμένως ὁ ἀρχηγὸς τῆς ἀμερικανικῆς ἀποστολῆς εἰς τὴν Εἰδικὴν ᾽Επιτροπὴν Μάρκ ῎Εθριτζ εἶχεν εἰδοποιήσει ὅτι ὅλαι αἱ ἐνδείξεις φέρουν ὡς ἐπικειμένην τὴν κομμουνιστικὴν ἐπίθεσιν διὰ τὴν κατάληψιν τῆς ῾Ελλάδος. Συγχρόνως, ὁ εἰς Μόσχαν Ἀμερικανὸς πρεσβευτὴς Μπέντελ Σμὶθ ἐτηλεγράφει ὅτι μόνη ἡ παρουσία τῶν βρεταννικῶν στρατευμάτων εἶχε μέχρι ἐκείνης τῆς στιγμῆς ἀποτρέψει τὴν κατάκτησιν τῆς ῾Ελλάδος ὑπὸ τοῦ σοβιετικοῦ συνασπισμοῦ.

῾Ο Ἀμερικανὸς Πρόεδρος δέν ἐδίστασεν. Ἀφοῦ ἐξησφάλισεν ὅτι θὰ ἔχῃ τὴν ὑποστήριξιν τοῦ Κογκρέσσου, ὅπου ἡ πλειονοψηφία ἦτο ρεπουμπλικανικὴ, ἀπηυθύνθη πρὸς αὐτὸ προσωπικῶς, τὴν 12ην Μαρτίου 1947, καὶ ἐζήτησε τὴν ἔγκρισιν ὅπως προσφέρῃ βοήθειαν εἰς τὴν ῾Ελλάδα καὶ τὴν Τουρκίαν (ἐπὶ τῆς ὁποίας, ἀπὸ τῶν ἀρχῶν 1945, ἤσκει πίεσιν ἡ Σοβ. Ἕνωσις διὰ τὴν παραχώρησιν τῶν ἐπαρχιῶν Κὰρς καὶ Ἀρνταχὰν καὶ τὴν ἀναθεώρησιν τῆς συνθήκης τοῦ Μοντρέ διὰ τὰ Δαρδανέλλια). Εἰς μήνυμά του, ὁ Πρόεδρος Τρούμαν ἐτόνισεν ὅτι «ἡ ὑπόστασις τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ἀπειλεῖται, ὑπὸ τῆς τρομοκρατικῆς δράσεως χιλιάδων τινῶν ἐνόπλων διευθυνομένων ὑπὸ κομμουνιστῶν», ὅτι «ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνησις δὲν εἶναι εἰς θέσιν νὰ ἀντιμετωπίσῃ τὴν κατάστασιν. Ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς εἶναι ὀλιγάριθμος καὶ πενιχρῶς ἐξωπλισμένος». Καὶ συνέχιζεν: «᾽Εὰν ἡ Ἑλλὰς περιπέσει εἰς τὸν ἔλεγχον μιᾶς ἐνόπλου μειονοψηφίας, τὸ ἀποτέλεσμα ἐπὶ τῆς γείτονος Τουρκίας θὰ εἶναι ἄμεσον καὶ σοβαρόν. Συγχρόνως, ἀνωμαλίαι θὰ διαχυθοῦν εἰς ὁλόκληρον τὴν Μ. Ἀνατολὴν. Ἔτι μᾶλλον, ἡ ἐξαφάνισις τῆς Ἑλλάδος ὡς ἀνεξαρτήτου κράτους θὰ ἀσκήσῃ βαθεῖαν ἐπίδρασιν ἐφ’ ὅλων τῶν χωρῶν τῆς Εὐρώπης. Ἄν δέν βοηθήσωμεν τὴν ῾Ελλάδα καὶ τὴν Τουρκίαν, κατὰ τὴν μοιραίαν αὐτὴν ὥραν, αἱ συνέπειαι θὰ εἶναι βαρυσήμαντοι διὰ τὴν Δύσιν καὶ τὴν Ἀνατολὴν».

Τὸ μήνυμα αὐτὸ ποὺ ἀπεκλήθη «Δόγμα Τροῦμαν», ἀπετέλεσεν ἀποφασιστικὴν στροφὴν εἰς τὴν ἀμερικανικὴν ἐξωτερικὴν πολιτικήν. Δι’ αὐτοῦ διεκηρύσσετο, ὡς ὁ ἴδιος ὁ Πρόεδρος ἐτόνισεν, ὅτι οἰαδήποτε ἐπίθεσις, ἄμεσος ἤ ἔμμεσος, ἀπειλοῦσα τὴν εἰρήνην θὰ ἀπετέλει, συγχρόνως, καὶ ἀπειλὴν κατὰ τῆς ἀσφαλείας τῶν Ἡνωμ. Πολιτειῶν. Αὐτὴ ἡ διακήρυξις, περισσότερον καὶ τῆς βοηθείας, κατέστησε δυνατὴν τὴν σωτηρίαν τῆς χώρας μας. Διότι ὁ Στάλιν ἀντελήφθη ὅτι αἱ Η.Π.Α., ἦσαν ἀποφασισμέναι νὰ πολεμήσουν, διὰ νὰ κρατήσουν τὴν ῾Ελλάδα καὶ τὴν Τουρκίαν ἐκτὸς τοῦ παραπετάσματος.

Τὸ νομοσχέδιον, διὰ τοῦ ὁποίου ἐνεκρίθη ὡς πρώτη δόσις βοηθείας τὸ ποσὸν τῶν 300 ἑκατ. δολλαρίων διὰ τὴν ῾Ελλάδα καὶ 100 ἑκατ. διὰ τὴν Τουρκίαν, ἐψηφίσθη ὑπὸ τῆς Γερουσίας τὴν 22αν Ἀπριλίου, ὑπὸ τῆς Βουλῆς τῶν Ἀντιπροσώπων τὴν 9ην Μαΐου καὶ ὑπεγράφη ὑπὸ τοῦ Προέδρου τὴν 22αν Μαΐου. Αἱ Ἡνωμέναι Πολιτεῖαι εἶχον ἀναλάβει τὴν ἡγεσίαν καὶ τὴν εὐθύνην διασώσεως τοῦ ἐλευθέρου κόσμου. Αὐτὸ κατέστη σαφέστατον διὰ τοῦ λόγου τὸν ὁποῖον ἐξεφώνησε, τὴν 5ην ᾽Ιουνίου εἰς τὸ Πανεπιστήμιον Χάρβαρντ, ὁ ὑπουργὸς τῶν ᾽Εξωτερικῶν τῶν Ἡνωμ. Πολιτειῶν στρατηγὸς Τζὼρτζ Μάρσαλ. ᾽Ετόνισεν ὅτι αἱ ΗΠΑ θὰ παρεῖχον τὴν βοήθειάν των εἰς τὰ κράτη τῆς Εὐρώπης, διὰ νὰ ἐπανεύρουν τὸ προπολεμικὸν ἐπίπεδον ζωῆς καὶ νὰ προχωρήσουν εἰς ἀνάπτυξιν τῆς οἰκονομίας των. Διότι, χωρὶς ὑγιᾶ οἰκονομίαν, οὔτε ἡ πολιτικὴ σταθερότης, οὔτε ἡ εἰρήνη διασφαλίζεται. Ὁ στρατηγὸς Μάρσαλ ἐκάλεσεν ὅλας τὰς εὐρωπαϊκάς χώρας συμπεριλαμβανομένων καὶ τῶν χωρῶν τοῦ σοβιετικοῦ συνασπισμοῦ νὰ συνεργασθοῦν μετὰ τῶν ΗΠΑ διὰ τὴν κατάρτισιν τετραετοῦς προγράμματος οἰκονομικῆς ἀνασυγκροτήσεως. Ἡ Σοβ. Ἕνωσις ἠρνήθη νὰ συνεργασθῆ, ὅπως καὶ οἱ δορυφόροι της. Εἰς τὴν συνελθοῦσαν, τὸν ᾽Ιούλιον 1947, διάσκεψιν εἰς Παρισίους, πρὸς συζήτησιν τοῦ «Σχεδίου Μάρσαλ», ὡς ἀπεκλήθη ἡ προσφορὰ τῶν Η.Π.Α., μετεῖχον αἱ τρεῖς σκανδιναβικαὶ χῶραι, ἡ Μ. Βρεταννία, ἡ Γαλλία, τὸ Βέλγιον, ἡ Ὀλλανδία, τὸ Λουξεμβοῦργον, ἡ Ελβετία, ἡ Αὐστρία, ἡ Ἰταλία, ἡ Πορτογαλλία, ἡ Ἑλλάς, ἡ Τουρκία, ἡ Ἰρλανδία, ἡ Ἰσλανδία καὶ αἱ Ἡνωμ. Πολιτεῖαι. ῾Ως προέκυψεν, ἐκ τῶν κομισθέντων στοιχείων, ἡ ἀμερικανικὴ βοήθεια διὰ τὴν τετραετίαν θὰ ἔπρεπε νὰ ἀνέλθῃ εἰς 17 δισ. δολλαρίων. Λήγοντος τοῦ ἔτους, τὸ Κογκρέσσον εἶχεν ἐγκρίνει τὸ ποσὸν αὐτὸ. Ἡ πρώτη δόσις, ἡ ὁποία θὰ ἐκάλυπτε τὸ χρονικὸν διάστημα ἀπὸ 1ης Ἀπριλίου 1948 μέχρι 30 Ἰουνίου 1949, θὰ ἀνήρχετο εἰς 6 δισ. 800 ἑκ. δολλαρίων.

Ὁ ἀντίκτυπος ἐκ τῆς στροφῆς τῆς ἀμερικανικῆς πολιτικῆς ὑπῆρξεν ἄμεσος εἰς ὁλόκληρον τὴν Εὐρώπην. Τὰ κομμουνιστικὰ κόμματα, τὰ ὁποῖα μετεῖχον εἰς τὰς κυβερνήσεις τῶν περισσοτέρων δυτικοευρωπαϊκῶν χωρῶν, ἐξηναγκάσθησαν νὰ ἐπανέλθουν εἰς τὴν ἀντιπολίτευσιν. Ὁ πληθυσμὸς ἐπανεῦρε τὴν ἐμπιστοσύνην εἰς τὸ μέλλον. Καὶ ἐδέχθη νὰ ἐργασθῇ διὰ τὴν οἰκοδόμησιν τῆς νέας Εὐρώπης.

Αἱ μεταβολαὶ εἰς τὴν Ἑλλάδα

Τὰ Χριστούγεννα τοῦ 1946, ὁ πρωθυπουργὸς Κ. Τσαλδάρης μετέβη εἰς τὴν Οὐάσιγιστων καὶ συνηντήθη μὲ τὸν Πρόεδρον Τροῦμαν. ᾽Εζήτησε τὴν βοήθειαν τῶν Η.Π.Α. Ὁ Πρόεδρος ἐδέχθη ν’ ἀποστείλῃ ὁμάδα ἐμπειρογνώμων, ὑπὸ τὸν Πὼλ Πόρτερ, διὰ νὰ μελετήσῃ τὴν οἰκονομικὴν κατάστασιν. Συγχρόνως, ἀπὸ ἀμερικανικῆς καὶ ἀγγλικῆς πλευρᾶς, ὑπεδείχθη εἰς τὸν Τσαλδάρην, ἡ ἀνάγκη διευρύνσεως τῆς κυβερνήσεως, ὥστε νὰ στερηθῇ ἡ διεθνὴς κομμουνιστικὴ προπαγάνδα τοῦ ἐπιχειρήματος τῆς μονοπλεύρου συνθέσεώς της. Πράγματι, τὴν 24ην ᾽Ιανουαρίου 1947, ἐσχηματίσθη κυβέρνησις ὑπὸ τὴν προεδρίαν τοῦ Δημ. Μαξίμου, εἰς τὴν ὁποίαν, πλὴν τῆς Η.Π.Ε, συμμετέσχον τὰ κόμματα τῆς Ε.Π.Ε. καὶ τοῦ Ναπ. Ζέρβα. Ὁ τελευταῖος ἀνέλαβε τὴν διεύθυνσιν τοῦ ὑπουργείου Δημ. Τάξεως, ὁ Παπανδρέου τῶν ᾽Εσωτερικῶν, ὁ Σ. Βενιζέλος τῶν Ναυτικῶν, ᾽Εμπ. Ναυτιλίας καὶ Ἐθν. Οἰκονομίας, ὁ Π. Κανελλόπουλος τῆς Ἀεροπορίας. Ὁ Στυλ. Γονατᾶς διετήρησε τὰ Ὑπουργεῖα Δημ. Ἔργων, Μεταφορῶν καὶ Ἀνοικοδομήσεως, ὁ Ἀπ. Ἀλεξανδρῆς ἐτοποθετήθη εἰς τὸ ὑπουργεῖον Δικαιοσύνης. Τὰ ὑπόλοιπα ὑπουργεῖα διηύθυνον βουλευταὶ τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος. Οἱ Κ. Τσαλδάρης, ὁ ὁποῖος διηύθυνε τὸ ὑπουργεῖον τῶν ᾽Εξωτερικῶν, καὶ Σ. Βενιζέλος ὡρίσθησαν καὶ ἀντιπρόεδροι τῆς κυβερνήσεως. Ὀλίγον ἀργότερον, 19 βουλευταὶ τῆς Η.Π.Ε. συνεκρότησαν ἰδιαίτερον κόμμα, τὸ «Νέον Κόμμα», ὑπὸ τὴν ἡγεσίαν τοῦ Σπυρ. Μαρκεζίνη.

Τὴν 1ην Ἀπριλίου 1947 ἀπέθανεν, αἰφνιδίως, εἰς ἡλικίαν 57 ἐτῶν, ὁ Βασιλεὺς Γεώργιος Β΄. ᾽Επειδὴ ἦτο ἄτεκνος (ἐκ τοῦ γάμου του μὲ τὴν πριγκίπισσαν ᾽Ελισάβετ τῆς Ρουμανίας, τελεσθέντος τὸ 1921, δὲν ἀπέκτησε τέκνα. Ἄλλωστε, ὀλίγον μετὰ τὴν κατὰ τὸ 1924 ἐκθρόνισίν του ἠκαγκάσθη νὰ τὴν διαζευχθῇ) ἀνῆλθεν εἰς τὸν θρόνον ὁ ἀδελφός του Παῦλος, ἡλικίας 45 ἐτῶν.

Ὁ Γεώργιος Β΄ διέθετε πολλὰς ἀρετάς, ψυχραιμίαν, μόρφωσιν, σύνεσιν, σεμνότητα, ἀποφασιστικότητα. Ἐξ ἄλλου εἶχε πολιτικὴν, διπλωματικὴν καὶ στρατιωτικὴν ἐμπειρίαν. Ἡ ἀπόφασις του δὲ, ἐν συνεχείᾳ τῶν δύο «Ὄχι», ὅπως ἡ Ἑλλὰς συνεχίσῃ τὸν ἀγῶνα καὶ μετὰ τὴν κατάληψιν τῶν ἐδαφῶν της ὑπὸ τῶν δυνάμεων τοῦ Ἄξονος, τὸν καθιέρωσεν ὡς μίαν τῶν ἡρωϊκῶν προσωπικοτήτων τοῦ ἐλευθέρου κόσμου. Ἡ γνώμη του ἠκούετο μετὰ προσοχῆς ὑπὸ τῶν Ἀμερικανῶν καὶ τῶν Βρεταννῶν. ᾽Ενέπνεε, παρὰ τὰς δημιουργηθείσας ἀντιθέσεις, σεβασμὸν εἰς ὅλους τοὺς ῞Ελληνας πολιτικοὺς καὶ στρατιωτικούς. Ὁ θάνατός του, ἕξ μόλις μῆνας μετὰ τὴν ἐπάνοδον του εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ εἰς στιγμὰς κρισίμους διὰ τὴν χώραν, ἀπετέλεσε βαρὺ πλῆγμα διὰ τὸ Ἔθνος.

Τὸ θέρος ἀφίχθη εἰς Ἀθήνας ἡ ἀμερικανικὴ ἀποστολὴ βοηθείας διὰ τὴν ῾Ελλάδα, ὑπὸ τὸν Ντουάϊτ Γρίσουολντ, ἡ ὁποία ἀνέλαβε τὴν παρακολούθησιν τοῦ τρόπου διαθέσεως τῆς βοηθείας. Ἡ ἀποστολὴ, ὡς καὶ ἡ ἀμερικανικὴ πρεσβεία, αἱ ὁποῖαι ἐνδιεφέροντο διὰ τὴν ἀποτελεσματικὴν ἀντιμετώπισιν τῆς καταστάσεως, ἔκρινον ὅτι ἐχρειάζετο ὁ σχηματισμὸς κυβερνήσεως συνεργασίας τῶν δύο παλαιῶν κομμάτων, Φιλελευθέρων καὶ Λαϊκοῦ, ὡς πλέον ἀντιπροσωπευτικῶν. Πράγματι, τὴν 7ην Σεπτεμβρίου ὡρκίσθη κυβέρνησις ὑπὸ τὴν προεδρίαν τοῦ Θεμ. Σοφούλη, μὲ ἀντιπρόεδρον καὶ ὑπουργὸν τῶν ᾽Εξωτερικῶν τὸν Κ. Τσαλδάρην. ᾽Εκ τῶν ὑπολοίπων 21 ὑπουργείων, ἐδόθησαν 9 εἰς τοὺς Φιλελευθέρους, μεταξὺ τῶν ὁποίων τὰ ὑπουργεῖα Δικαιοσύνης, Δημ. Τάξεως καὶ Ἀεροπορίας καὶ 11, μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸ ὑπουργεῖον Στρατιωτικῶν εἰς τοὺς Λαϊκούς. Τὸ ὑπουργεῖον Ναυτικῶν ἀνετέθη εἰς τὸν ναύαρχον Ἀλ. Σακελλαρίου. Ἡ κυβέρνησις Σοφούλη, ἡ ὁποία ἔτυχε τῆς ὑποστηρίξεως καὶ τῶν ἄλλων ἐν τῇ Βουλῇ κομμάτων, προσέφερεν ἀμνηστίαν εἰς τοὺς συμμορίτας, ἐὰν ἐντὸς ὡρισμένης προθεσμίας (ἀρχικῶς ἑνὸς μηνὸς καὶ ἀργότερον δύο) παρεδίδοντο μετὰ τοῦ ὁπλισμοῦ των. Ἡ προσφορὰ δέν ἀπέδωσε. Μόνον 3.419 καὶ αὐτοὶ ὄχι μάχιμοι, παρεδόθησαν. Κατόπιν αὐτοῦ ἤρχισε ἡ ἐφαρμογὴ σκληρᾶς πολιτικῆς. Τὴν 24ην Δεκεμβρίου, τὸ Κ.Κ.Ε, καὶ ὅλαι παραφυάδες του ἐκηρύχθησαν ἐκτὸς νόμου. Ἔπαυσεν οὕτω τὸ περίεργον φαινόμενον, τὸ Κ.Κ.Ε, νὰ εὑρίσκεται ἐν ἐπαναστάσει καί, συγχρόνως, νὰ ἀπολαμβάνῃ πλήρους ἐλευθερίας πολιτικῆς δραστηριότητος.