Η ΓΛΩΣΣΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ

Κριτικός και σχολικός εγγραμματισμός. 

Το παράδειγμα του βιβλίου της Ιστορίας ΣΤ' Δημοτικού

τοῦ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ

-πτυχιούχου κλασσικῆς φιλολογίας

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

-μεταπτυχιακοῦ ἐφηρμοσμένης παιδαγωγικῆς

πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

εκ του ΠΡΟΛΟΓΟΥ


Μία συνταγματική επιταγή είναι κι αυτή. Το άρθρο 16, εις την παράγραφόν 2 επιτάσσει το εξής: «η παιδεία αποτελεί βασικήν αποστολήν του κράτους κι έχει σκοπόν την ηθικήν, πνευματικήν, επαγγελματικήν και φυσικήν αγωγήν των Ελλήνων, την ανάπτυξιν της εθνικής και θρησκευτικής συνειδήσεως και την διάπλασιν των εις ελευθέρους και υπευθύνους πολίτας».

Φρονώ ότι αν επιθυμώμε να ιδώμε την επίδρασιν της παιδείας, ήντινα κι επιτάσσει ως βασικήν αποστολήν του κράτους ο καταστατικός χάρτης αυτού και της απαιδευσίας, δεν έχομε παρά να στοχασθώμε την εικόναν του σπηλαίου, όπως μας την παρουσιάζει ο Πλάτων εν τη «Πολιτεία» αυτού (514 κ.ε). Συγκεκριμένα η ύπαρξίς μας ομοιάζει μιας εικόνος που παριστάνει την ακόλουθον περιπέτειαν.

Ομοιάζει η ανθρώπινος ύπαρξις ωσάν άνθρωποι τινές να ευρίσκωνται εντός υπογείου κατοικητηρίου, όμοιον με σπήλαιον, του οποίου η είσοδος είναι ανοιγμένη προς το φώς εις μεγάλον μάκρος παρακολουθώντας όλην την έκτασιν αυτού. Και οι άνθρωποι ευρίσκονται ριγμένοι εντός αυτού παιδιόθεν με τα σκέλη και τους αυχένας δεμένους εις δεσμά, τοιουτοτρόπως ώστε να μένουν εις την αυτήν θέσιν και να βλέπουν μόνον πρόσω, ευθεία, χωρίς να τους επιτρέπη ο δεσμός να γυρίζουν κυκλικώς τας κεφαλάς των. Τι βλέπουν οι άνθρωποι, οι δεσμώτες αυτοί; Μόνον σκιάς. Φέγγει δι’ αυτούς από ψηλά κι από μακριά ένα φώς φωτιάς που καίει πίσω τους. Κι ανάμεσα στην φωτιά και εις τους δεσμώτας διέρχεται εις την επιφάνεια της γής οδός και πλάι στην οδό ένας μακρύς τοίχος χτισμένος παραλλήλως εις αυτήν, ωσάν τα παραπετάσματα, τα οποία οι ταχυδακτυλουργοί στήνουν έμπροσθεν του κοινού των δια να δεικνύουν επ’ αυτών τας ταχυδακτυλουργίας των.

Άνθρωποι λοιπόν που ακολουθώντας την φοράν του τειχίου μεταφέρουν κάθε λογής κατασκευάσματα που εξέχουν ψηλότερα από το τοιχίο και ανθρώπινα ομοιώματα καθώς κι ομοιώματα άλλων ζώων εκ λίθου και ξύλου παντοίου είδους κατασκευής διέρχονται της οδού και καθώς είναι φυσικόν άλλοι από αυτούς που κάμνουν φορτωμένοι την παρέλασιν αυτήν μιλούν κι άλλοι κρατούν σιγή. Οι δεσμώτες ακούουν φωνάς κι ομιλίας, χωρίς να γνωρίζουν από ποιους προέρχονται και βλέπουν σκιάς να αντικαθρεπτίζονται επί του τοίχου του σπηλαίου των, εκεί που μόνον μπορούν να κοιτούν, από αντικείμενα που εξέχουν πάνω από το τοιχίο και τα κρατούν, ως ήδη είπαμε οι παρελαύνοντες εις την οδό. Βλέπουν τον αληθήν βίον; Όχι. Μίαν σκιάν αυτής της πραγματικότητος μόνον βλέπουν.

Υπάρχουν επιστήμαι, η ιστορία είναι μία εξ αυτών, των οποίων ένα εκ των πολλών γνωρισμάτων των είναι ότι μελετούν ανθρώπινες πράξεις, γεγονότα μη επαναλαμβανόμενα. Ενώ δηλαδή εις άλλας επιστήμας έχομε γεγονότα, τα οποία μελετούνται επαναλαμβανόμενα, όπως παραδείγματος χάριν εις τας φυσικάς επιστήμας επαναλαμβάνονται τα φυσικά γεγονότα είτε μόνα των είτε με την ανθρώπινη επέμβασιν – εις τα πειράματα συμβαίνει τούτο – εις τας ανθρωπιστικάς επιστήμας τα φαινόμενα υπό μελέτη φαίνονται να είναι ανεπανάληπτα. Εφ’ άπαξ μόνον γίνονται αι ανθρώπιναι πράξεις που εμπεριέχονται εις αυτά, δεν ξαναγυρίζουν και δεν επαναλαμβάνονται ποτέ. Προς τούτο πολλοί χαρακτηρίζουν τας επιστήμας του ανθρώπου ιδιογραφικάς, διότι περιγράφουν το ίδιον, το ξεχωριστόν, ενώ τας φυσικάς επιστήμας ως νομοθετικάς, διότι περιγράφουν τους νόμους, βάσει των οποίων εμφανίζονται, επαναλαμβάνονται τα φυσικά γεγονότα. Ούτως δικαίως πως οι επιστήμονες των ανθρωπιστικών σπουδών καυχώνται ότι μόνον αυτοί εξετάζουν την συγκεκριμένη πραγματικότητα του κόσμου, τον πραγματικόν βίον, κάτι που έζησε ή ζεί τω όντι. Δια της λογικής αφαιρέσεως αι νομοθετικαί επιστήμαι φονεύουν τον βίον, παρουσιάζουν είδωλα ζωής, ωχράς εικόνας κι εννοιολογικά κατασκευάσματα.

Αν τώρα συνοψίζοντας, επιθυμούμε να αναπτύξωμε τα παιδιά μας, να προσδώσωμε εις αυτά την επιτασσομένην παιδεία, ήτοι καλλιεργώντας από μικρά το έμφυτο δυναμικόν των να το τρέψωμεν προς πολιτιστικήν πραγματοποίησιν και πρόοδον της κοινωνίας των ανθρώπων, η όποια επέμβασίς μας δέον να είναι εγγυτέρα εις την πραγματικότηταν, εις την πραγματικήν ζωήν, προκειμένου αυτά να μην έχουν μίαν κίβδηλην απεικόνισιν των πραγμάτων, ωσάν τους δεσμώτας του σπηλαίου.

Αι θεωρητικαί επιστήμαι και δη η ιστορία, ως ιδιογραφικαί επιστήμαι πολλά δύνανται να συνεισφέρουν προς αυτήν την κατεύθυνσι και η παρούσα συν τοις άλλοις φιλοδοξεί να παρουσιάση και τούτο, ορμώμενη εκ του νέου εγχειριδίου Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού. Το μάθημα της ιστορίας εξάλλου δύναται να χρησιμεύση ως μάθημα συγκεντρώσεως, διότι εξετάζει την ζωήν εις το σύνολόν της και συγκεντρώνει το υλικόν της από πολλάς περιοχάς του ανθρωπίνου βίου, ήτοι την οικονομίαν, την πολιτειακήν σύνταξιν, την τεχνικήν ανάπτυξιν, τας τέχνας κτλ. Διότι δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι υπάρχει αδήριτος ανάγκη τα μορφωτικά αγαθά, τα οποία σωρεύομε εις την ψυχήν του παιδιού – το σύνταγμα τα διαχωρίζει εις ηθικά, πνευματικά επαγγελματικά – να μορφωποιηθούν κι ενοποιηθούν. Τούτο πάλι γιατί ο υπερβολικός διαφορισμός των μορφωτικών αγαθών της συγχρόνου εποχής δύναται να δημιουργήση σύγχυσιν εις το πνεύμα του παιδιού και διάσπασιν της προσωπικότητός του. Το περιεχόμενον των διαφόρων μαθημάτων είναι δυνατόν να ενοποιηθή βάσει του μαθήματος της ιστορίας, λαμβανομένου τούτου ως κεντρικού άξονος, πέριξ του οποίου συγκεντρώνεται ως έναν βαθμόν η διδακτέα ύλη.

Πέραν τούτων η έμφασις, η οποία δίδεται υπό του συντάγματος εις την εθνικήν συνείδησιν και εις την διάπλασιν των μαθητών εις ελευθέρους και υπευθύνους πολίτας, μας δελεάζει να ασχοληθώμε επιπλέον, να ενδιατρίψωμε εις έτι ακόμα με το μάθημα της ιστορίας. Διότι θα δειχθή πάλι μετά της παρούσης εργασίας, ότι και εις την κατεύθυνσιν αυτών των δύο, το μάθημα τούτο προσφέρει τα μέγιστα. Αν ορισθή γαρ ως συνείδησις, η ιδιότης που έχει το ανθρώπινον πνεύμα, να εκφέρη αυθορμήτως κι αμέσως κρίσεις δια την ηθικήν αξίαν των ατομικών πράξεων, τότε την ίδιαν στιγμήν παραπεμπόμεθα εις το μάθημα της ιστορίας, ως το κατ’ εξοχήν ερμηνεύον αυτάς τας ατομικάς πράξεις του ανθρώπου, με την προϋπόθεσιν να είναι αυταί ιστορικαί. Αν δε πάλι προσδιορίσωμε την ελευθερίαν και την υπευθυνότητα, κυρίως όμως την πρώτην, μεθ’ ής το πνεύμα σκοπεύομε να γαλουχήσωμε τα νέα παιδιά, ως ελευθερίαν έκφρασης, εκπεφρασμένου λόγου της διανοίας και των συναισθημάτων, τότε σαφώς θα συνδέσωμε το όλον με τον μηχανισμόν της γλώσσης, ως επικοινωνιακόν μέσον, μέσον που και η ιστορία ως επιστήμη κατά κόρον χρησιμοποιεί κατ’ αποκλειστικότητα, ίνα μεταλαμπαδεύση τα μηνύματά της.

Δια ταύτα, θα αναφερθώμε κατωτέρω τόσον εις την ιδιαιτέραν σκοποθεσίαν και στοχοθεσίαν του μαθήματος αυτού και την παιδαγωγικήν αξίαν του, όσο και εις την λειτουργίαν της γλώσσης, δίχως ωστόσο να παρεκκλίνωμεν εκ της κυρίας πορείας μας, ήτις δεν παύει να είναι η με αφορμή το νέο εγχειρίδιο του μαθήματος αυτού εις την τάξιν της Στ’ Δημοτικού, δείξις της εκπληρώσεως και πραγματώσεως της επιτασσομένης παιδείας, βέβαια προσεγγιζούσης της έννοιας αυτής εις αυτό που νοείται την σήμερον με τον όρο «εγγραμματισμός» και πιο πολύ ως παραδειγματική εφαρμογή.


ΔΕΙΤΕ ΠΡΟΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΔΩ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ONLINE: